زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر رضا ملک‌زاده :  فوق تخصص گوارش و کبد ؛  استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

تحریریه زندگی آنلاین : نیمی از مبتلایان به بیماری فشارخون نسبت به تأثیرات آن در بروز بیماری‌های قلبی و عروقی آگاه نیستند. فشارخون بالا، یکی از مهمترین عوامل خطر بروز بیماری‌های قلبی عروقی، سکته‌های قلبی و مغزی و نارسایی مزمن کلیوی و همچنین از عوامل اصلی مرگ‌های زودرس است و سهم قابل توجهی از بار بیماری‌ها را به خود اختصاص داده است.

با استناد به مطالعه بررسی روند فشارخون بالا در جهان که با مشارکت شمار زیادی از محققان کشورهای مختلف از جمله ۸۵ محقق ایرانی و بر اساس داده‌های مرتبط با عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی ۱۱۷۳ مطالعه در ۱۸۵ کشور جهان با ۱۰۴ میلیون شرکت کننده ۳۰ تا ۷۹ سال مبتلا به فشارخون بالا انجام شده است و متأسفانه ۱.۲ میلیارد نفر در جهان به بیماری فشارخون بالا مبتلا هستند و سالانه ۱۰ میلیون مرگ و ۲۰۰ میلیون مورد ناتوانی ناشی از بیماری فشارخون بالا در بزرگسالان رخ می‌دهد.

شمار مبتلایان فشارخون بالا در جهان طی سه دهه گذشته بیش از دو برابر شده است و میزان شیوع فشارخون بالا در بزرگسالان ایران (افراد بالای ۵۰ سال) به ۴۲ درصد رسیده که شیوع آن در بین زنان بزرگسال ایرانی ۴۷ درصد و در بین مردان بزرگسال ۳۸ درصد است. میزان شیوع فشارخون بالا در زنان بزرگسالان ۳۰ تا ۷۹ سال جهان تا ۳۱ درصد و در مردان تا ۳۴ درصد است و روند شیوع فشارخون بالا در کشورهای پردرآمد جهان رو به کاهش و در کشورهای کم درآمد رو به افزایش است.

بیشتربخوانید:

مصرف کشمش خطر ابتلا به بیماری قلبی را کاهش می‌دهد

با وجود افزایش مداوم شمار مبتلایان به فشارخون بالا در جهان به دلیل تشدید عوامل خطر، عدم درمان و کنترل بیماری، رشد جمعیت و پیر شدن جمعیت اما، روند درمان و کنترل فشارخون در اقتصادهای نوظهور و برخی کشورها از جمله ایران، رو به بهبود بوده است.

نیمی از جمعیت ایران با رسیدن به سن ۵۵ سالگی مبتلا به فشارخون بالا می‌شوند و بیشترین میزان شیوع فشارخون بالا در بین گروه‌های مختلف سنی ایران را به ترتیب مربوط به افراد ۶۰ سال و بالاتر (۶۲ درصد)، ۵۰ تا ۵۹ سال (۵۰ درصد) و ۴۰ تا ۴۹ سال (۳۲ درصد) است همچنین شیوع فشارخون بالا در افراد دارای اضافه‌وزن و چاقی، مبتلایان به بیماری‌های قلبی عروقی، مبتلایان دیابت، افراد دارای سابقه مصرف سیگار، افراد بی‌سواد یا کم‌سواد، دارای وضعیت اقتصادی ضعیف و جمعیت روستایی در مقایسه با جمعیت شهری بیشتر است.

بی‌خبری نیمی از مبتلایان فشارخون بالا از بیماری‌شان

فشارخون بالا، به‌عنوان یک بیماری قلبی عروقی و همچنین عامل خطر سکته‌های قلبی و مغزی، کاملاً قابل پیشگیری و کنترل است، اولین گام برای درمان و کنترل بیماری فشارخون بالا را آگاهی افراد از ابتلا به بیماری است، ولی متأسفانه تنها ۴۷ درصد مبتلایان فشارخون بالا از بیماری خود با خبر هستند.

در بررسی بر روی دیگر کشورها نیز تقریباً همین نتایج حاصل شده است و ۴۱ درصد زنان و ۵۱ درصد مردان از ابتلای خود به فشارخون بالا بی‌خبرند؛ در ایران اما میزان آگاهی زنان، افراد مسن، افراد چاق یا دارای اضافه‌وزن و دارای سابقه مصرف سیگار از ابتلای به فشارخون بالا، بیشتر است.

بیشتر بخوانید:

باید و نبایدهای مصرف زنجبیل برای سلامتی

فقط ۳۲ درصد افراد تحت درمان، موفق به کنترل فشارخون می‌شوند

شیوع ۴۲ درصدی فشارخون بالا در بین زنان و مردان بزرگسال ایرانی در حالی است که تنها ۳۸ درصد مبتلایان آگاه از ابتلا به فشارخون بالا، تحت درمان قرار گرفته‌اند و در بین افراد تحت درمان این بیماری هم، تنها ۳۲ درصد موفق به کنترل فشارخون بالا شده‌اند.

آمارهای مطالعه جدید جهانی هم نشان می‌دهد علیرغم دسترسی ارزان و آسان به داروهای فشارخون، تنها ۵۰ درصد زنان و کمتر از ۴۰ درصد مردان مبتلا به فشارخون بالا تحت درمان قرار دارند و ۲۴ درصد زنان و ۱۹ درصد مردان مبتلا به فشارخون بالای تحت درمان، موفق به کنترل فشارخون در سال ۲۰۱۹ شده‌اند.

میزان شیوع فشارخون بالا در جمعیت کودکان و نوجوان دختر و پسر ۶ تا ۱۲ سال ایرانی، حدود ۹ درصد و میزان شیوع «پیش فشارخون بالا» حدود ۸ درصد است.

با توجه به افزایش سهم فشارخون بالا در مرگ‌های قلبی عروقی از ۳ درصد به ۱۰ درصد طی سه دهه گذشته، فشارخون بالا، طی سی سال گذشته، به شکل پایدار، جزو سه علت اصلی مرگ‌های قلبی عروقی در ایران است؛ به این آمار تأسف‌بار، باید سال‌های از دست رفته عمر ایرانی‌ها به دلیل ناتوانی ناشی بیماری فشارخون بالا را نیز افزود.

از جمله عوامل ابتلای فرد به بیماری فشارخون بالا را سن بالای ۵۵ سال، پرخوری، بی‌تحرکی یا کم‌تحرکی، اضافه‌وزن و چاقی، چربی خون بالا، مصرف بالای نمک، مصرف الکل، رژیم غذایی نامناسب، منطقه محل سکونت، سبک زندگی، آلودگی هوا، استرس و فشارهای ناشی از آن، ژنتیک و برخی عوامل مؤثر در فرایند رشد جنین و دوران کودکی مؤثر دانست.

شیوع ۶۰ درصدی فشارخون بالا در افراد چاق

با توجه به رابطه خطی شیوع فشارخون بالا با چاقی و اضافه‌وزن و بر اساس مطالعات جهانی شیوع فشارخون بالا در جمعیت چاق جهان بیش از ۶۰ درصد است. این در حالی است که افراد چاق مبتلا به فشارخون بالا بیش از سایرین به بیماری‌های قلبی عروقی و مرگ‌های زودرس ناشی از این بیماری‌ها دچار شده و «مقاومت در برابر درمان دارویی فشارخون بالا» در افراد چاق بیشتر است. همچنین در بیماری کووید -۱۹ نیز، چاقی عامل خطر تشدید بیماری یا مرگ به شمار می‌رود.

شیوع فشارخون بالا در بین افراد با شاخص توده بدنی طبیعی، ۳۳ درصد، در افراد دارای اضافه‌وزن ۴۵ درصد و در افراد مبتلا به چاقی ۵۶ درصد و حاکی از ارتباط بسیار زیاد چاقی و اضافه‌وزن با ابتلا به فشارخون بالاست.

۷۰ درصد ایرانی‌ها مبتلا به چاقی یا اضافه‌وزن (۲۳ درصد چاق و ۴۷ درصد دارای اضافه‌وزن) هستند و چاقی و اضافه‌وزن در روستاهای ایران از شهرها پیشی گرفته است. همچنین از سال ۱۳۵۹ تاکنون، شمار افراد چاق در ایران ۵.۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه‌وزن، ۳.۵ شده است. مصرف زیاد نمک نیز یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین علل شیوع فشارخون بالا در افراد جوامع است و خطر مصرف نمک زیاد تا بدانجاست که حتی می‌تواند مستقل از فشارخون بالا، بر سلامت قلب و عروق تأثیر نامطلوب بگذارد.

مصرف روزانه نمک در ایران ۱۱ گرم و بیش از دو برابر میانگین جهانی (۵ گرم) است. مصرف نمک تنها ۱۲ درصد ایرانی‌ها در محدوده سالم قرار دارد. همچنین مصرف نمک در بین زنان ایرانی حدود سه برابر مردان است.

میانگین مصرف روزانه نمک در بین کودکان و نوجوانان ۶ تا ۱۲ سال ایرانی هم بالا و حدود ۱۰ گرم (۱۱ گرم در روستا و ۱۰ گرم در شهرها) است.

 بیشتربخوانید:

این مواد غذایی فشارخون را کنترل می‌کنند

کاهش مرگ‌های ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی در صورت کنترل فشارخون

رهایی از «افزایش بار فشارخون بالا در ایران» نیازمند دو گام ساده و عملی است. همه بیماران، به هر دلیلی که به مطب‌ها مراجعه می‌کنند، از پزشک خود بخواهند که فشارخونشان را کنترل کند و متقابلاً، همه پزشکان نیز خود را ملزم بدانند فشارخون تمام بیماران را فارغ از هر علتی که مراجعه کرده‌اند، اندازه‌گیری کنند تا این عامل خطر بیماری‌های مرگبار در کشور ما تا حدود زیادی کنترل شود.

در صورت برداشته شدن این دو گام اساسی و کنترل فشارخون همه بیماران، شاهد کاهش ۲۵ درصدی مرگ‌های ناشی از سکته‌های قلبی و مغزی در ایران خواهیم بود!

فشارخون یک بیماری خاموش و بی علامت و به همین دلیل خطرناک و گاه مرگبار است. بی‌حالی و خستگی عمومی و نیز سردرد، دو نشانه شایع و مهم خطر فشارخون بالا است.

اندازه‌گیری فشارخون، از چه سنی و در چه فواصلی ضروری است؟

همه افراد باید از سن ۳۵ سالگی فشارخون خود را اندازه‌گیری کنند. اندازه‌گیری فشارخون باید هر ماه یا دست کم هر دو - سه ماه انجام شود و در این بین، افراد مشکوک به فشارخون بالا در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرده و تحت درمان قرار گیرند.

بر اساس گایدلاین جدید جهانی، فشارخون طبیعی، ۱۲ روی ۸ است و فشارخون بالاتر از این میزان، غیرطبیعی است. تعریف جدید فشارخون در گایدلاین جهانی، اهداف مهمی را برای پیشگیری اولیه و ثانویه فشارخون بالا از جمله مرگ و ناتوانی زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی_ عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی مدنظر قرار داده که بسیار مناسب است پزشکان با گایدلاین جدید، فشارخون بالا را کنترل کنند.

درمان دارویی فشارخون بالا

در افراد دارای سابقه بیماری‌های قلبی عروقی و فشارخون ۱۳۰ میلی‌متر جیوه، درمان دارویی پیشگیرانه لازم است و در افراد فاقد سابقه بیماری‌های قلبی عروقی، اما دارای خطر ۱۰ درصدی بروز این بیماری‌ها تا ۱۰ سال آینده که فشارخون سیستولیک معادل یا بالاتر از ۱۳۰ میلی‌متر جیوه دارند، درمان دارویی به‌عنوان پیشگیری اولیه توصیه می‌شود.

علت کنترل نشدن یا درمان ناقص فشارخون بالا

یکی از مشکلات موجود در درمان فشارخون، انجام ندادن اقدام لازم برای درمان، علی‌رغم آگاهی از ابتلاست. مشکل دیگر، نقص در روند درمان است؛ به‌طوری‌که داروها به‌درستی و کامل مصرف نمی‌شوند. به‌عنوان مثال، هر دارویی که ۸ ساعت در خون فرد باقی می‌ماند، ممکن است بنا به تشخیص پزشک معالج نیاز به دو بار مصرف در روز داشته باشد اما بیمار این دستور را رعایت نکرده باشد.

احتمال ابتلا به فشارخون بالا با افزایش سن، بیشتر می‌شود و به همین دلیل ممکن است افراد مبتلا در سنین بالا نیاز به قرص‌های بیشتری داشته باشند یا قرص‌های خود را با دستور پزشک، برای کنترل بهتر فشارخون تغییر دهند. اما آنچه بسیار مهم است تکمیل روند درمان و اطمینان از تحت کنترل بودن فشارخون است.

«درمان کامل» فشارخون به اندازه شروع درمان و کنترل آن، ضروری است. عدم درمان کامل فشارخون در جمعیت بالایی از افراد آگاه از ابتلا، در حالی است که هم‌اکنون داروهای درمان فشارخون با کیفیت بسیار مناسب و ارزان در کشور تولید می‌شوند و در دسترس هستند؛ به‌ویژه آنکه در حال حاضر، داروهای ترکیبی فشارخون که حاوی دو نوع دارو در دوزهای مختلف هستند نیز در کشور تولید شده و تحت پوشش بیمه قرار دارند که اگر به‌درستی مصرف شوند می‌توانند به‌راحتی فشارخون را کنترل کرده و از سکته‌های قلبی و مغزی پیشگیری کنند.