تحریریه زندگی آنلاین : هر تغییر در ساختار مواد بیولوژیک که در اثر القای اکسیداسیون آنها، توسط رادیکال‌های آزاد و یا به‌طورکلی توسط اکسیژن فعال (SOR) رخ دهد به پاتوژنز تعداد زیادی از بیماری‌ها از جمله بیماری پوست منجر می‌گردد، زیرا این رادیکال‌ها به چربی‌های بدن حمله می‌کنند، غشاء سلولی را پاره کرده و یا مواد سمی را به بافت‌های دور خود انتشار می‌دهند. این تخریب غیر قابل جبران منجر به تغییر عملکرد سلولی و یا مرگ سلول می‌شود.
بدن به دلیل تولید مداوم رادیکال‌های آزاد از یک سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی نیرومند نیز برخوردار است که در حالت طبیعی و نرمال مابین تولید رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی تعادل برقرار است. بدیهی است هر بار و به هر علتی تولید آنتی‌اکسیدان‌ها کاهش یابد و یا تولید مشتقات اکسیژن فعال افزایش پیدا كند، آسیب‌های بیولوژیک و استرس اکسیداتیو رخ خواهد داد. در این مقاله ابتدا به ذکر تعاریف مربوط به این اصطلاحات می‌پردازیم و سپس تأثیر رادیکال‌های آزاد را به‌ویژه بر روی پوست موردمطالعه قرار می‌دهیم.
بیشتربخوانید:
رازهایی درباره توت‌ها، میوه‌هایی سرشار از آنتی اکسیدان
تعریف واژه‌ها
1)رادیکال‌های آزاد:
رادیکال‌های آزاد مولکول‌هایی هستند که آخرین لایه الکترونی آنها تکمیل نبوده، لذا از نظر شیمیایی فعال‌تر از دیگر مولکول‌ها می‌باشند و می‌توانند به‌طور مستقل وجود داشته باشند.
مشتقات اکسیژن فعال عبارتند از:
الف) مشتقات رادیکالی از جمله رادیکال سوپر اکسید، رادیکال هیدروکسیل، رادیکال لیپید و رادیکال پراکسیل لیپید.
ب) مشتقات غیر رادیکالی از جمله اکسیژن منفرد، هیدروژن پر اکسید و هیدرو پراکسید لیپید.
2)آسیب بیولوژیک:
عبارت است از حمله رادیکال‌های آزاد به مولکول‌های بیولوژیک.
3) آنتی‌اکسیدان‌ها:
عبارتند از موادی که می‌توانند از آسیب بیولوژیک به یک مولکول هدف جلوگیری کرده و یا آن را به تأخیر اندازند.
4) پــوست
پوست یکی از ارگان‌های مهم بدن است که 16 درصد وزن آن را تشکیل می‌دهد و اولین سد دفاعی در مقابل عوامل بیماری‌زا و محیطی به شمار می‌رود. پوست از دو لایه اصلی روپوست یا اپیدرم و میان پوست یا درم که کوریوم هم نامیده می‌شود تشکیل شده است. بافت دیگری هم زیر پوست قرار دارد که زیرپوست یا هیپودرم نامیده می‌شود که معمولاً جزء لایه پوست دسته‌بندی نمی‌شود. لایه بیرونی پوست هیچ نوع رگ خونی ندارد و توسط لایه میانی تغذیه می‌شود. اصلی‌ترین نوع سلول‌هایی که در ساختار لایه بیرونی شرکت دارند «کراتینوسیت‌ها» می‌باشند، «ملانوسیت‌ها» نیز درساختار داخلی‌ترین لایه شرکت می‌کنند.
بیشتربخوانید:
آیا ویتامین E می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند؟
لایه میانی پوست پشت لایه بیرونی قرار دارد و شامل تعدادی رگ خونی، عصب، فولیکول، ماهیچه نرم، غده و بافت لنفاوی می‌باشد. این لایه از بافت پیوندی متراکم، کلاژن، الاستین و الیاف مشبک ساخته شده است. اصلی‌ترین نوع سلول‌های آن «فیبروبلاست‌ها»، «ادیپوسیت‌ها (ذخیره چربی)» و «ماکروفیزها» می‌باشند.
لایه زیرین پوست که پشت لایه میانی قرار دارد جزء پوست به حساب نمی‌آید. این لایه به‌منظور اتصال پوست به استخوان و ماهیچه تعبیه شده است. لایه زیرین پوست حدود ۵۰ درصد چربی بدن را شامل می‌شود.
با گذشت زمان واکنش‌های بیوشیمیایی مختلفی در بدن انسان رخ می‌دهد که به‌تدریج باعث تغییراتی در پوست می‌شود، مثلاً سلول‌های اپیدرم به‌راحتی نمی‌ریزند و رشته‌های کلاژن و الاستین نیز می‌شکنند.
هنگامی‌که کلاژن و الاستین شکسته می‌شوند و میزان آنها در پوست کاهش می‌یابد، پوست به‌تدریج چروک می‌شود.
عوامل داخلی مثل ژنتیک و هورمون‌ها و عوامل خارجی مثل نور خورشید، استرس، بی‌خوابی، الکل، دود سیگار و آلودگی هوا چروک شدن پوست را تسریع نموده و موجب به وجود آمدن رادیکال آزاد می‌شوند.
سه گروه عمده آنتی‌اکسیدان‌ها
الف) آنتی‌اکسیدان‌های پیشگیری کننده از تولید رادیکال‌های آزاد
عمدهترین این گروه عبارتند از:
کاتالاز که هیدروژن پراکسید را تجزیه می‌کند.
گلوتاتیون پراکسیدازها و پراکسیدازها که هیدروژن پراکسید، هیدروپراکسید، اسیدهای چرب، فسفولیپیدها و لیپیدها را تجزیه می‌کنند.
سوپراکسید دیسموتاز که سوپراکسید را به هیدروژن پراکسید تبدیل می‌نماید.
ب) آنتی‌اکسیدان‌های شلاته کننده یون‌های فلزات
عمدهترین این گروه عبارتند از
ترانسفرین و لاکتوفرین برای آهن.
سرولوپلاسمین و آلبومین برای مس.
ج) آنتی‌اکسیدان‌های پاک‌سازی کننده رادیکال‌های آزاد
عمدهترین این گروه‌ها عبارتند از:
ویتامین C و ویتامین E
کاروتنوئیدها و فلاونوئیدها
به‌طور طبیعی مقداری از این مواد در بدن ساخته می‌شوند، ولی قسمت عمده آنها توسط ویتامین‌ها، مواد معدنی، میوه‌ها و سبزی‌ها تأمین می‌گردد.
مکانیسم عمل رادیکال آزاد بر پوست
این ذرات با هجوم به لایه درم پوست می‌توانند اجزای آن را تخریب نمایند. هنگامی‌که یک مولکول بر اثر تابش نور خورشید پر از انرژی می‌گردد از حالت پایداری خارج می‌شود و برای رسیدن به حالت پایداری به اجزاء اصلی پوست هجوم آورده و موجب تخریب کلاژن و الاستین در پوست می‌گردد. اگر اقداماتی در برابر رادیکال‌های آزاد صورت نگیرد، رنگدانه ملانین به لکه‌های تیره تبدیل می‌شود.
لیپیدها که باید به‌نوبه خود پوست را تازه نگه دارند، به لیپید پراکسید تبدیل می‌شوند. بدین ترتیب پیری پوست را تسریع می‌بخشند.
بیشتربخوانید:
مواد غذایی ضد خستگی را بشناسید
نتیجه‌گیری
پوست انسان توسط یک لایه چرب در برابر محیط محافظت می‌شود. این لایه می‌تواند توسط حلال‌ها، اسید‌ها یا مواد شوینده آسیب ببیند و جذب برخی از مواد را تسهیل کند. رادیکال‌های آزاد در بیماری‌های مختلفی دخیل هستند که از جمله آنها سرطان پوست است. بهترین راه مقابله در مقابل رادیکال‌های آزاد مصرف کافی مواد آنتی‌اکسیدان مثل ویتامین‌های E و C است. این ویتامین‌ها به همراه دیگر مواد آنتی‌اکسیدان از اکسید شدن مواد و تولید رادیکال‌های آزاد در بدن در حد بسیار زیادی جلوگیری می‌کنند.
