زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

مسموميت با محصولات بهداشتی و آرايشی

آمار AAPCC نشان می‌دهد 6 درصد از مسمومیت‌های خوراكی از طریق «مواد بهداشتی»، «آرایشی»، «سفیدكننده‌ها» و «ضدعفونی‌كننده‌ها» ایجاد می‌شود. از این آمار 2 تا 3 درصد مربوط به مواد سفیدكننده و 2 درصد مربوط به اسیدی و قلیایی است كه معمولا در منزل به‌خصوص در آشپزخانه و حمام نگهداری می‌شوند.

بر اساس آمار موجود، در سال 1372 از مجموع 3895 مورد مسمومیت، 331 مورد مربوط به وایتكس، 5/8 درصد مربوط به مواد پاك‌كننده لوازم آرایشی و 3 مورد مربوط به ضدعفونی‌كننده‌ها بوده است.

مواد آرایشی و زیبایی

مواد آرایشی در اغلب خانه‌ها به وفور در دسترس است و جالب این كه بیشتر مسمومیت‌ها به دنبال تقلید كودكان از والدین روی می‌دهد. مواد آرایشی معمولا دارای چند تركیب مختلف سمی با غلظت‌های نسبتا كم هستند. اجزای اصلی این مواد در (جدول 1) ذكر شده است. بیشتر این مواد بی‌ضرر هستند؛ ولی موادی نظیر عطرها، ادوكلن‌ها، محلول‌های شست‌وشوی پس از اصلاح، دهان‌شویه‌ها، موبرها، لاك ناخن، پاك‌كن‌ها به شدت سمی هستند و خطر مصرف فراوان توام با عوارض، در كودكان زیاد است.

جدول 1: اجزای اصلی مسمومیت مواد آرایشی و زیبایی

نوع محصول

لوسیون پس از اصلاح

ادوكلن

دئودرانت‌ها (مواد ضد عرق و بو)

وسائل آرایشی چشم و پوست

كرم دست

ماتیك لب

عطرها

خمیر ریش تراش

براق‌كننده

موبرها

مواد مخصوص شست‌وشوی مو

لاك پاك‌كن

لاك ناخن

صابون‌های وان

محلول كف‌كننده وان

محتویات

اتانول

اتانول

نمك‌های آلومینیم یا روی

چند ماده غیر سمی

لانولین

موم – روغن‌ها و رنگ‌ها

اتانول

نمك‌های اسیدهای چرب

اتانول

تیوكلیكولات پتاسیم

سولفات‌تری اتولامین- لوریل – لانولین

استون – اتیل استات

اتانول – تولوئن – اتیل استات – ایزوپروپرانولول

كربنات سدیم و فسفات

اتر سولفات سدیم، لوریل

تظاهرات

عموما بلع مواد آرایشی و زیبایی علایم ناچیزی ایجاد می‌كند. مواد مخصوص شست‌وشوی مو (شامپو) و كرم‌های مخصوص دست، ماتیك لب، مواد آرایشی مخصوص چشم و خمیرهای اصلاح ریش و صابون‌های كف‌كننده مخصوص استحمام باید به مقدار زیاد مصرف شوند تا ایجاد علایم كنند. در شدیدترین موارد ممكن است كمی تهوع و استفراغ ایجاد شود. احتمال بروز علایم گوارشی پس از مصرف تركیبات موبر حاوی «تیوگلیگولات» و مواد كف‌كننده بیشتر است.

محصولات حاوی اتانول (محلول شست‌وشوی پس از اصلاح، عطر، ادوكلن و مواد براق‌كننده مو) شایع‌ترین موادی هستند كه توسط اطفال خورده می‌شوند؛ ولی احتمال ایجاد مسمومیت شدید وجود ندارد. این مواد گاهی توسط معتادان به مشروبات الكلی نیز به جای الكل مصرف می‌شود. استنشاق مقادیر زیاد پودرهای محتوی تالك باعث پنومونی شیمیایی می‌شود كه موارد منجر به مرگ نیز داشته است.

درمان

در این حالت اقدام به تخلیه معده لزومی ندارد؛ مگر اینكه رقیق كردن مایع خورده شده به وسیله تجویز مكرر آب یا آب میوه و در صورت لزوم اختلال‌های الكترولیتی ایجاد شود. چنانچه بلع مقادیر زیادی از محصولات آرایشی و زیبایی محرز باشد، به درمان‌های علامتی احتیاج نیست. در موارد نادری كه درجه هوشیاری كاهش یابد یا آسیب كلیوی یا كبدی ایجاد شود باید درمان‌های نگه‌دارنده و معمولی انجام پذیرد.

پیش‌آگهی

با بكار بستن اقدامات اولیه اكثر بیماران بهبود می‌یابند. در صورتی كه 2 ساعت پس از خوردن مواد سمی، شخص خود به خود دچار استفراغ نشود، می‌توان مطمئن بود كه مقدار مواد خورده شده مسمومیت‌زا نبوده است و بیمار می‌تواند مرخص شود.

صابون‌ها و مواد پاك‌كننده

صابون‌ها و مواد پاك‌كننده خانگی معمولا توسط كودكانی كه به تازگی راه افتاده‌اند، خورده می‌شوند. صابون‌ها شامل نمك‌های سدیم و پتاسیم و اسیدهای چرب حیوانی یا نباتی و الكل هستند. مواد پاك‌كننده صنعتی، تركیب پیچیده‌ای از انواع مواد شیمیایی با خاصیت جذب سطحی (غالبا آنیونی یا غیریونی) قلیایی‌های ضعیف (سیلیكات سدیم یا تری‌فسفات سدیم) دارند كه قسمت اعظم پودرهای رختشویی را تشكیل می‌دهند. جزء اصلی یك ماده پاك‌كننده كاتیونی برای نرم و لطیف كردن پارچه، كلرور آلومینیوم دی‌الكیل دی‌متیل است. خوشبختانه پیچیده بودن تركیبات پاك‌كننده از نظر بالینی نسبتا بی‌اهمیت است. ولی امروزه مواد پاك‌كننده‌ها از مواد شیمیایی صنعتی نیز تهیه می‌شوند، این مواد عبارت از سفیدكننده‌ها، ضدعفونی‌كننده، انواع صابون، شامپو، مایعات ظرفشویی، مایع و پودر رختشویی، پاك‌كننده‌های موزاییك و تمیزكننده موكت، فرش، براق‌كننده‌های پاركت، میز و صندلی چوبی است. بی‌خطر بودن تولید این مواد باید تحت نظر استاندارد باشد چرا كه مصرف طولانی‌مدت آنها نزد كودكان مسمومیت مزمن یا مسمومیت‌های حاد اتفاقی ایجاد می‌كند.

تظاهرات

علایم مسمومیت فقط نزد تعداد كمی از اطفال بروز می‌كند. مسمومیت با صابون خیلی كم است و موجب تحریك و سوزش مخاط چشم و دهان و مخاط دستگاه گوارش بدون ایجاد زخم می‌شود. علایم آن محدود به دستگاه گوارش است مگر اینكه مواد استنشاق شود كه در این صورت معمولا تهوع،‌ استفراغ و اسهال به همراه دارد. درد شكم، استفراغ خونی و خون‌ریزی دستگاه گوارش به‌ندرت بروز می‌كند. ممكن است فرد مسموم ناراحتی یا درد در دهان داشته باشد. زخم مخاطی در صورت بلع مواد پاك‌كننده قلیایی مخصوص ماشین ظرف‌شویی به‌ندرت ایجاد می‌شود.

درمان

بلع صابون و مواد پاك‌كننده احتیاج به درمان خاصی ندارد. تخلیه معده ضروری نیست. تجویز خوراكی مایعات و مواد تسكین‌دهنده مخاطی مثل شیر ممكن است مفید باشد. پس از بلع این تركیبات اعزام كودكان به مراكز اورژانس مسمومین به ندرت ضروری است.

پیش‌اگهی

چنانچه پس از 2 ساعت مسمومیت، استفراغ خود به خود ایجاد نشود علایم معمولا در عرض 24 ساعت بهبود می‌یابد و از بین می‌رود.

مواد سفیدكننده

اشكال فرآورده‌ها: ماده فعال و موثر تمام سفیدكننده‌های خانگی حاوی هیپوكلریت سدیم (NaHCL) 3 تا 6 درصد محلول در آب است كه مشهورترین آنها «وایتكس» نام دارد. انواع صنعتی دیگر آن ممكن است محتوی مواد شیمیایی «پراكسید سدیم» یا «پربورات سدیم» باشد. این مواد اثر سوزاننده مختصر دارند كه بخشی به علت قلیایی بودن محلول و قسمتی به علت تشكیل اسید هیپوكلریك و تشكیل كلرین آزاد و در نتیجه واكنش هیپوكلریت با اسید معده است. كلرین آزاد ممكن است استنشاق و سبب بروز علایم تنفسی شود. بیشترین موارد مسمومیت با سفیدكننده‌های خانگی نزد كودكان زیر 5 سال در منزل به‌خصوص هنگام نظافت و در فصل تابستان به علت عطش كودكان و بی‌رنگ بودن محلول اتفاق می‌افتد.

سفیدكننده‌ها، مسمومیت خفیف ایجاد می‌كنند. اثرات سمی آنها عمدتا به صورت اثرات تحریك مخاط چشم و پوست است و در مخاط دهان نیز مختصری سوزش ایجاد می‌كند.

مقادیر توكسیك

مقدار سمی آنها وابسته به غلظت مواد است. خوردن 30 میلی‌لیتر در كودكان اگر منجر به استفراغ نشود ممكن است كشنده باشد. در یك تحقیق روی 331 مورد در بیمارستان لقمان حكیم، عوارض شدید و مرگ مشاهده نشده است و در تحقیق دیگری روی 393 مورد مسمومیت با مواد سفیدكننده هیچ‌گونه عوارضی از تنگی مری دیده نشده است.

علایم كلینیكی

به احتمال زیاد اكثر كودكانی كه به طور اتفاقی مواد سفیدكننده را به خصوص رقیق شده خورده‌اند، علایم مسمومیت نشان نمی‌دهند. در حدود 35 درصد تهوع و استفراغ و 20 درصد موارد التهاب مخاط گونه وجود دارد. زخم‌های مخاطی و درد شكم شایع نیست. در صورت بلع عمدی مقادیر زیاد سفیدكننده‌ها، زخم، سوراخ مری و حتی شوك مشاهده می‌شود. ممكن است در صورت آزاد شدن كلرین استنشاق شده سرفه و ورم حنجره ایجاد شود. امكان دارد اسیدوز متابولیك و هیپوكلرمی نیز مشاهده شود.

ارزیابی یافته‌های آزمایشگاهی

در موارد مسمومیت‌های شدید:

1- اندازه‌گیری الكترولیت‌ها، BUN، كراتی‌نین

2- Chest xRay در صورت وجود سرفه‌های مشخص

درمان

در صورتی كه مسمومیت به مقدار كم اتفاق افتاده باشد با تجویز مقدار شیر، آب یا آب‌میوه و تجویز داروهای ضد اسید محتویات معده را رقیق می‌كنند و اگر مقدار خورده شده در حد كشنده باشد، پس از تجویز شیر به شست‌وشوی معده در چند نوبت اقدام می‌كنیم و در صورتی كه تیوسولفات سدیم در دسترس باشد برای از بین بردن باقی‌مانده هیپوكلریت آن را فورا وارد معده می‌كنیم. چنانچه ماده سفید‌كننده با غلظت بیش از 5 درصد و به مقدار زیاد خورده شده باشد به دلیل احتمال گاستریت و ورم باید مانند مواد سوزاننده (اسیدها، قلیایی‌های قوی) درمان و پیگیری شود. در همه اقدامات اگر حال عمومی بیمار بد باشد در صورت لزوم CPR اولیه و پیگیری اصلاح اختلال‌های الكترولیت و اسید و باز انجام می‌شود.

اگر چنانچه آلودگی چشم بلافاصله با آب (حداقل به مدت 15 دقیقه) شست‌وشو داده شود ولی درد و سوزش آن همچنان باقی بماند مشاوره چشم‌پزشكی ضروری است.

پیش‌آگهی

پیش‌آگهی خوب است و معمولا عارضه‌ای بر جای نمی‌گذارد مگر اینكه غلظت‌های بالایی خورده شده باشد.