زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

آيا استفاده از محصولات پوستی محافظ نور آفتاب خطرناك است؟

در سال گذشته خبری در رسانه‌های همگانی كشور به نقل از انجمن سرطان‌شناسان آمریكا پخش شد مبنی بر اینكه كسانی كه از محصولات پوستی ضدآفتاب استفاده می‌كنند بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان‌های پوستی هستند. پخش این خبر در محافل پزشكی كشور، خصوصا در بین متخصصان پوست ایران موجب حیرت و تعجب شد؛ به‌ویژه اینكه پزشكان با توجه به ماخذ خبر كه یك مركز علمی معتبر بین‌المللی است، مورد سوال بیماران قرار می‌گرفتند كه آیا كرم‌های ضدآفتاب تجویزی كه تاكنون با تصور محافظت از پوست در برابر مضرات تابش نور استفاده می‌شده خود باعث سرطان پوست می‌شود؟ با توجه به اطلاعات علمی مستدل، متخصصان پوست ایران صحت این خبر را مشكوك اعلام كردند و نگارنده بر آن شد با كند و كاو و تحقیق بیشتر در مقالات و مجلات پزشكی و كیت معتبر بین‌‌المللی چاپ جدید، پاسخ علمی و صحیحی برای این موضوع پر سروصدا بیابد تا راهگشای پزشكان و بیماران باشد.

ضرورت ایجاب می‌كند ابتدا مطالبی راجع به مواد محافظت‌كننده از نور (Sun Screens) بیان شود. امروزه مواد محافظت از نور آفتاب به طور وسیع در پیشگیری و درمان بیماری‌های پوستی ناشی از آفتاب و نیز به منظور زیبایی به كار می‌رود. این مواد به تعداد زیاد و با فرمول‌های متنوع به منظور حفاظت پوست و پیشگیری از صدمات تابش نور آفتاب به مدت طولانی در نواحی باز بدن مانند پوست صورت، پوست سر افراد طاس و دست‌ها تولید می‌شود كه مهم‌ترین فواید آن را پیشگیری از سرطان‌های خطرناك پوست و پیری زودرس چهره می‌دانند. مواد شیمیایی موثر در ضدآفتاب‌ها نه فقط در كرم‌های ضدآفتاب، بلكه در لوسیون‌های صورت، روژلب، مرطوب‌كننده‌های پوست و محصولات مورد مصرف در مو وجود دارد و مصرف روزانه و مستمر آنها از پوست در برابر اشعه ماوراءبنفش آفتاب حفاظت می‌كند.

در كشورهای غربی محصولاتی كه حاوی مواد فعال ضدآفتاب هستند برابر قانون مصارف دارویی یا زیبایی آن بسته به میزان ماده فعال روی برچسب قوطی منعكس شده است. موسسه دارو و غذای آمریكا (FDA) آن دسته از محصولات ضدآفتاب را كه فقط مخصوص برنزه شدن هستند جزء محصولات آرایشی و آنها كه به منظور پیشگیری از آفتاب‌سوختگی است، جزء داروهای OTC و آنها كه در پیشگیری و درمان بیماری‌های پوستی كاربرد دارد، جزء محصولات دارویی (نیاز به نسخه) قلمداد كرده است.

محصولات شیمیایی ضدآفتاب OTC به سه دسته تقسیم شده‌اند:

1- محصولاتی كه بی‌خطر و موثرند.

2- محصولاتی كه به عنوان محصول بی‌خطر و موثر شناخته نشده‌اند.

3- محصولاتی كه اطلاعات كم و ناكافی در مورد آنها وجود دارد و اجازه مصرف آنها بستگی به اطلاعات بیشتر علمی دارد.

واضح است كه ادعای تاثیر ضدآفتاب و محافظت از آفتاب هر محصول ضدآفتاب به شرطی مورد قبول خواهد بود كه فرمول آن حاوی یك یا چند ماده از لیست 21 ماده شیمیایی ضدآفتاب تایید شده در گروه I باشد. همچنین FDA مصرف آن دسته از محصولات شیمیایی را كه حاوی فرمول‌های گروه I باشد، در موارد زیر تایید كرده است:

- تماس ‌بیش از حد و مستمر نواحی باز پوست با نور آفتاب كه ممكن است باعث سرطان پوست و پیری زودرس شود. مصرف مداوم و طولانی این محصولات (طی سال‌های متمادی) ممكن است اثرات مضر و تخریبی آن را كاهش دهد و از ایجاد سرطان پوست و پیری زودرس چهره جلوگیری كند.

- هرگونه افزایش حساسیت به نور آفتاب طبیعی و فتو درماتوزها به تشخیص متخصصین پوست.

آیا استفاده از محصولات محافظت از نور آفتاب خطرناك است؟

در عصری كه لابراتوارهای آرایشی – بهداشتی ادعا می‌كنند فیلتر كامل و ایده‌آل را پیدا كرده‌اند مطرح كردن چنین سوالی در نظر اول تعجب‌آور است.

تحقیقات انجام شده دال بر موثر بودن محصولات ضدآفتاب در جلوگیری از سوختگی ناشی از آفتاب و همچنین اثر كارسینوژنر و هلیودرمی است.

بیشتر این مطالعات بر روی حیوانات یا مدل‌های سلولی انجام شده و مطالعات اپیدمیولوژیك اخیر همه این اثرات را زیر سوال برده است.

دلایل اثرات فتوپروتكتورهای موضعی:

الف) مطالعه بر روی حیوان:

در اولین مطالعات KLIGMAN در نزد موش‌های آلبینو نشان داد كه كرم‌های ضدآفتاب با 2=SPF حدود 50 درصد و با 15=SPF به طور كامل تشكیل تومور را كم می‌كند. همچنین كرم‌های ضدآفتاب با اندیس 15 از تغییرات درمیك التراویوله به طور كامل جلوگیری می‌كند، در حالی كه اندیس 2 فقط این تغییرات را مختصری كاهش می‌دهد. اثر كرم‌های ضدآفتاب از نظر مهار سیستم ایمنی كمتر مشخص است. در مطالعات مشخص شده است كه كرم‌های ضدآفتاب 95-75 درصد درم پوستی ناشی از التراویوله را كاهش می‌دهند و 900-67 درصد تشكیل Dimes de Thymine را كم می‌كنند.

محصولات ضدآفتاب 54-30 درصد كم شدن افزایش حساسیت دیررس (اگزمای تماس ناشی از آفتاب) را كاهش می‌دهد.

ب) مطالعه بر روی انسان:

محصولات ضدآفتاب علاوه بر اثر ضد قرمزی تشكیل سلول‌های فتودیسكراتوزیك، تشكیل Dimes de Thymine و آسیب سلول‌های لانگرهانس را كاهش می‌دهد. استفاده مداوم ضدآفتاب‌ها از تعداد كراتوزهای پوستی می‌كاهد و برعكس تاثیری در كاهش ایمنی سیستمیك ناشی از آفتاب ندارند.

ج) عوارض محصولات محافظت از نور آفتاب:

1- آلرژی توام با حساسیت به آفتاب

2- جلوگیری از سنتز ویتامین D در پوست

3- جذب ضدآفتاب‌ها، كه در پوست سوخته جذب پوستی آنها افزایش می‌یابد.

4- كارسینوم و ملانوم: كارلند و گورهام اخیرا این مساله را مطرح كرده‌اند كه آیا كرم‌های ضدآفتاب خطر ایجاد ملانوم را افزایش می‌دهند؟ محققان متوجه شدند مناطقی كه در آنجا ملانوم شایع‌تر است كشورهایی هستند كه مصرف ضدآفتاب‌های شیمیك خیلی توصیه شده و مورد استفاده فراوانی قرار گرفته است.

در آمریكا، كانادا، استرالیا و كشورهای اسكاندیناوی شیوع ملانوم در ده سال اخیر افزایش یافته (FLECHE) و در بررسی‌ها معلوم شده است كه در این ده سال به موازات افزایش ملانوم، مصرف كرم‌های ضدآفتاب هم افزایش یافته است.

در آمریكا بین سال‌های 1990-1950 میزان مرگ و میر ناشی از ملانوم در زن‌ها دو برابر و در مردها سه برابر شده است. خطر ملانوم مخصوصا در كوئینزلند استرالیا بسیار زیاد است. در این نواحی به توصیه پزشكان كرم‌های ضدآفتاب از سنین خیلی پایین مصرف می‌شود و كوئینزلند از نظر شیوع ملانوم در دنیا مقام اول را دارد. برعكس كوئینزلند در مناطق دیگر استرالیا تا زمانی كه كرم‌های ضدآفتاب كم مصرف می‌شد خطر پیدایش ملانوم بسیار كم بود. سه مطالعه اپیدمیولوژیك نشان داد كه استفاده از كرم‌های ضدآفتاب از سرطان‌های پوستی جلوگیری نمی‌كند.

1- شیوع زیاد B.C.E نزد خانم‌هایی كه كرم ضدآفتاب مصرف می‌كنند (موضوع مطالعه شده است).

2- یك مطالعه در آمریكا نشان داد كه خطر ملانوم در مردانی كه كرم‌های ضدآفتاب استفاده می‌كنند بیشتر است. همچنین در كشورهای دیگر مانند بلژیك، فرانسه و آلمان به نتایج مشابهی رسیده‌اند كه خطر ملانوم در افرادی كه از كرم‌های          ضدآفتاب استفاده می‌كنند دیده شده است؛ خصوصا كه توام با پسورالن استفاده شده باشد (8/2 برابر). داروی پسورالن، در درمان بیماری لك و پیس به كار می‌رود.

تفسیر و توجیه مطالعات فوق:

بعضی از متابلیت‌های ویتامین D به طور Invitro رشد سلول‌های ملانیك را متوقف می‌كنند و نتیجتا كاهش ویتامین D به علت مصرف كرم‌های ضدآفتاب (توقف سنتز ویتامین D) باعث كاهش مهار رشد سلول‌های ملانیك می‌شود. اخیرا WENSTOCK و همكارانش در مطالعاتشان این فرضیه را ثابت نكرده‌اند.

جذابیت فرضیه اهمیت تاثیر UVA در این مساله است. این اشعه می‌تواند آسیب‌های فراوانی به پوست بزند. اریتم، تغییرات بافت كلاژن، تولید تومور، تغییرات DNA با تشكیل دیمرتیمین و شكست‌های زنجیره‌ای DNA از آن جمله‌اند.

دوز لازم UVA برای ایجاد این آسیب‌ها بسیار بالا است، ولی مقدار UVA كه به سطح زمین می‌رسد بسیار مهم‌تر از UVB می‌باشد. UVA از طلوع تا غروب آفتاب وجود دارد. در تابستان UVA 95 درصد و  UVB 5 درصد اشعه خورشیدی را تشكیل می‌دهند.

مقدار اشعه ماوراء بنفش كه به زمین می‌رسد در حدود 95 درصد می‌باشد و نكته مهم این است كه هر چند مقدار خطر سرطانزایی UVB كمتر از UVA است، اما در آسیب‌های پوستی ناشی از التراویوله آفتاب، UVA 20 درصد و UVB 80 درصد نقش دارند.

اثرات مضر UVA بستگی به نوع آن دارد:

UVA1 (400-340 نانومتر) اریتم كمتر ولی تومور بیشتری تولید می‌كند. UVA2 (340-320 نانومتر) اریتم بیشتر و تومور كمتر ایجاد می‌كند، به طوری كه اثرات كارسینوژن UVA1 ده برابر بیشتراز اثر اریتم اتوژنز آن است.

همچنین زمانی كه خورشید در افق و پایین‌ترین حد است (زمانی كه UVA بیشترین شدت خود را دارد) میزان رفلكس نور اپیدرم (طبقه شاخی) در حالت سرپائی حذف می‌شود و در نتیجه دوز قابل توجهی به درم می‌رسد.

SELOW و همكارانش نشان داده‌اند كه نزد ماهی XYPHORUS بعد از استفاده از كرم ضد آفتاب با اندیس 8 كه فقط UVA را فیلتر می‌كرد خطر ایجاد ملانوم افزایش یافته است؛ به همین دلیل نقش تولید ملانوم را به UVA نسبت می‌دهند.

بالاخره ثابت شده است كه یك دوز UVA كه به طور متناوب تابانده شده نسبت به زمانی كه همان دوز در یك جلسه داده شده است بیشتر كارسینوژن است.

 نتیجه‌گیری

اثرات ضدآفتابی محصولات موضعی محافظت از نور غیرقابل انكار است، ولی چرا و چطور مطالعات اپیدمیولوژیك با نتایج تحقیق شده منافات دارد؟

كاملا مشخص است كسانی كه خطر ملانوم در آنها زیاد است افرادی هستند كه بیشتر از دیگران در معرض نورمستقیم آفتاب هستند، بیشتر از كرم‌های ضدآفتاب استفاده می‌كنند، رنگ پوست و چشم‌شان روشن است و از محصولات ضدآفتاب به طور صحیح استفاده نكرده‌اند.

برای روشن شدن مساله دلایل مهم‌تری نیز وجود دارد. در مطالعات ذكر شده از كرم‌های ضدآفتاب قدیمی كه فیلتر ضد UVA را نداشته‌اند، استفاده كرده‌اند و می‌دانیم كه UVA نقش مهمی در ایجاد سرطان‌های پوست دارد. كرم‌هایی كه فقط فیلتر UVB دارند می‌توانند خطر سرطان‌زایی UVA را تشدید كنند، چرا كه دوز بیشتری از UVA به پوست می‌رسد و دلیل آن هم عدم ایجاد اریتم (علامت اخطاردهنده) تولیدشده توسط UVB است. امروزه كرم‌هایی كه فیلتر UVA را نیز دارند در اختیار همه می‌باشد و امیدواریم كه در مطالعات اپیدمیولوژیك آینده با استفاده از این كرم‌های ضدآفتاب نتایج اطمینان‌بخش‌تری حاصل شود.

با این وجود هنوز سوالاتی مانند زیر بی‌جواب است.

آیا اندیس فتوپروتكشن كرم‌های ضدآفتاب موجود برای UVA كافیست؟

آیا باید اندیس‌های جداگانه‌ای برای 1 UVAو 2 UVA در نظر گرفت؟

و آیا اختلاف اندیس بین UVA و UVB خطرناك است؟