زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

موهای زائد در بانوان

در سال‌‌های اخیر یكی از شكایات نسبتا شایع بانوان، وجود موهای زائد خصوصا در صورت است كه اغلب بعد از بلوغ موهای كركی و نازكی پوست صورت و بدن، به‌تدریج كلفت و سیاه می‌شود و علاوه بر صورت، دور سینه‌ها، دور ناف و ران از نواحی شایعی هستند كه دچار موهای زائد تیپ مردانه می‌شوند.

لازم است شرح مختصری از ساختمان و انواع مو به جهت توجیه بیشتر داده شود. اولین علائم پدیدار شدن مو در جنین حدود سن 9 هفتگی در ناحیه‌ی چانه و لب بالا است و در سن 5-4 ماهگی جنین باقیمانده موهای بدن روی پوست جنین ظاهر می‌شوند و به تدریج ضمائم مو شامل غدد چربی و عضله‌ی راست‌كننده‌ی مو در ماه‌های بعد قابل رویت می‌شوند. موهای انسان از نظر جنس (ضخامت) و رده طولی به سه دسته تقسیم می‌شوند: الف) موهای لانوگو (LANUGO) كه فقط در جنین دیده می‌شود. این موها نرم و ظریف‌اند و اغلب قبل از تولد یا اوایل تولد می‌ریزند. ب) موهای حد واسط كه معمولا در سر دیده می‌شوند و تا نزدیك به یك سانتیمتر رشد می‌كنند كه در سال اول تولد می‌ریزند و موهای دائمی به جای آنها می‌ریزند. ج) موهای نهائی (دائمی) كه بعد از ریزش موهای حد واسط ظاهر می‌‌شوند و در سر رشد آنها به بیش از یك سانتیمتر می‌رسد ولی در ابرو و مژه‌ها كوتاه‌تر از یك سانتیمتر می‌شود. موهای دائمی در نواحی مختلف پوست بدن متفاوتند. در سر و ابرو و مژه‌ها در هر دو جنس زن و مرد كلفت و ضخیم می‌شوند ولی در مردان بعد از بلوغ، موهای كركی و ظریف صورت و بدن و دست و پا به دلیل ترشح و اثر هورمون مردانه (آندروژن) كلفت و ضخیم می‌شوند ولی در زنان به صورت كرك باقی می‌مانند.

چگونگی موها از نظر میزان رشد، ضخامت، رنگ و تعداد در انسان تحت عوامل مختلفی هستند. مهمترین عامل فاكتور ارثی (ژنتیكی) است. عوامل بعدی تاثیر هورمون‌های مترشحه‌ی داخلی بدن مانند هورمون‌های تیروئید، فوق كلیه، تخمدان‌ها، بیضه‌ها، هیپوتالاموس و هیپوفیز است.

موهای زائد (HIRSUTISM): هیرسوتیسم از نظر تعریف به معنای رشد و ضخیم شدن موهای كركی و نازك صورت و بدن تیپ مردانه در زنان است. عوامل چندی از قبیل زمینه‌ ارثی، هورمون‌های تیروئید و آندروژن‌ها (هورون‌های مردانه) و هورمون رشد، از نظر كمی و كیفی می‌توانند موهای كركی و نازك را در زنان، ضخیم و تیره نمایند. بعد از بلوغ در مردان تاثیرات فاكتورهای فوق یك پدیده‌ی طبیعی ولی در زنان به دلیل اختلالات فاكتورهای فوق، موهای زائد پدیدار می‌شود. وجود موهای ضخیم و كلفت در صورت و شكم و ران بانوان در مواردی نژادی است به طوری كه در زنان كشورهای خاورمیانه، روسیه و جنوب اروپا شایع و طبیعی به نظر می‌رسد در حالی كه در سایر كشورها امر غیرعادی است. مع‌الوصف بعضی زنان كشورهای فوق به دلیل مسایل زیبائی و فرهنگی از وجود این موهای ضخیم مضطرب و نگران می‌شوند و به جهت رفع آن به متخصصین پوست مراجعه می‌نمایند.

موهای زائد غیرطبیعی در زنان در چند مورد اتفاق می‌افتد: الف) موقعی كه میزان ترشحات هورمون‌های آندروژن مترشحه از غدد فوق كلیه و تخمدان‌ها بیش از طبیعی ترشح شود. ب) موقعی كه هورمون‌های غیرآندروژنی كه اثرات آندروژنی را مهار و یا تضعیف می‌كنند كاهش یابند. ج) موقعی كه علی‌رغم میزان طبیعی آندروژن‌ها به دلیل كاهش پروتئین‌هایی كه به هورمون آندروژن متصل می‌شوند، در نتیجه میزان آندروژن آزاد خون افزایش نسبی نشان می‌دهد. د)‌ موقعی كه پایانه‌های مو به میزان طبیعی آندروژن آزاد خون نیز واكنش و حساسیت بیش از حدطبیعی نشان می‌دهد.

ممكن است یك یا چند عامل فوق تواماً وجود داشته باشند و در بعضی هیرسوتیسم‌های زنان ممكن است هیچ‌گونه اختلال غدد داخلی یا بافتی وجود نداشته باشد.

گاهی مواقع بیماری‌های تخمدان و غدد فوق كلیه‌ عامل هیرسوتیسم هستند. در مواردی كه در آزمایش وجود میزان بالای آندروژن گزارش شود ممكن است به دلیل بیماری اولیه غدد هیپوتالاموس، هیپوفیز، تخمدان‌ها یا فوق كلیه باشد. طبق گزارشات در 40-20 درصد هیرسوتیسم‌ها، تخمدان‌ها و غدد فوق كلیه تواما آندروژن زیادتر از طبیعی ترشح می‌كنند و در میان مشكلات اولیه‌ی تخمدان‌ها، كیست تخمدان و تومورهای تخمدان مسوول این ازدیاد هستند. موقعی كه افزایش موهای زائد همراه با سایر خصوصیات مردانگی مانند كلفت شدن صدا، كلفت شدن پوست بدن، افزایش ترشح چربی پوست، شدید شدن آكنه، طاسی تیپ مردان، عضلانی شدن بدن و غیره همراه باشد اغلب مشكلات غدد فوق كلیه‌ی و تخمدان‌ها تواما وجود دارد.

هیرسوتیسم ناشناخته: در این فرم میزان هورمون‌های غدد داخلی طبیعی‌اند ولی به دلیل زمینه‌ی ژنتیكی فولیكول‌های مو به همان میزان آندروژن طبیعی‌تر بیش از حد طبیعی واكنش نشان می‌دهند و حتی عدم وجود موهای زائد در سایر زنان هم‌خون و فامیل دلیل رد آن نمی‌تواند باشد و از طرفی وجود موهای زائد در زنان هم‌خون دلیل عدم انجام آزمایشات هورمونی نمی‌تواند باشد زیرا ممكن است هم زمینه‌ی ارثی و هم علت اختلالات هورمون‌های غدد داخلی وجود داشته باشد.

اولین علائم هیرسوتیسم در زنان در اوایل بلوغ ظاهر می شود. خصوصا در دهه‌ی سوم (30-20 سالگی) كاملا واضح می‌شود و در برخی از زنان ممكن است فقط یك ناحیه مانند چانه یا لب بالا یا دور سینه موهای زائد رویت شوند. رشد موهای زائد تدریجی و آرام است و هیچ‌گاه به طور ناگهانی ظاهر نمی‌شوند. اگر ظاهر شدن موهای زائد به صورت ناگهانی و یا بعد از سن 25 سالگی باشد، دلایل دیگری مطرح است. كم‌پشتی موها معمولا اتفاق نمی‌افتد. خط موها در ناحیه‌ی پیشانی عقب نمی‌رود و ابروها همچنان پرپشت است.

درمان: قبل از درمان داروئی ابتدا پزشك بررسی‌هایی از نظر سوابق فامیلی هیرسوتیسم و وضعیت پریود ماهانه به عمل می‌آورد. سپس آزمایشات هورمونی مربوطه را درخواست خواهد كرد و در مواردی مشاوره از سایر پزشكان متخصص در رشته‌های زنان و غدد داخلی ضروری است. سونوگرافی تخمدان‌ها برای یافتن كیست‌ها و یا تومورهای تخمدان اغلب لازمست. همراهی مشكلات دیگر مانند نازائی و یا عدم تخمك‌گذاری با هیرسوتیسم باید بررسی شود. جراحی كیست‌های تخمدان در درمان نازائی كمك‌كننده ولی در درمان هیرسوتیسم بی‌تاثیر است و بالعكس مصرف داروهای استروژن (زنانه) روی هیرسوتیسم موثر است در حالی كه در نازائی معمولا بی‌تاثیر است. در نهایت بعد از مشخص شدن عیب هورمونی با توجه به نتیجه‌‌ی آزمایشات پاراكلینیكی (كه گاه لازم است چند بار تجدید شود) تصمیم به درمان داروئی جهت تصحیح و طبیعی كردن هورمون مسوول پرموئی خواهیم گرفت. در مواردی كه علت پرموئی به علت زمینه‌ی ارثی باشد درمان هورمونی بی‌تاثیر و یا موقتی خواهد بود. در این موارد به لحاظ زیبائی می‌توان از سوزانیدن موهای زائد با دستگاه‌های الكتریكی مخصوص (الكترولیز) تحت نظر پزشك متخصص اقدام كرد. روش‌های دیگر برای حذف و یا مخفی كردن موهای زائد شامل موم گرم، بور كردن موهای زائد‌ (بلوندور)، تراشیدن و بند انداختن می‌باشد. از روش‌های فوق فقط الكترولیز باعث برطرف شدن دائمی موهای زائد می‌شود هر چند حتی بعد از سوزانیدن موهای زائد توسط بهترین تكنسین‌های ماهر و آزموده كه تحت نظر پزشكان متخصص پوست كار می‌كنند حدود 50 درصد موها مجددا برمی‌گردند و در سوزانیدن مجدد و مكرر موها بالاخره به حذف كامل خواهد انجامید. به غیر از الكترولیز در بقیه‌ی روش‌های ذكر شده بعد از مدتی موها به طور كامل رشد كرده و به حالت قبل ظاهر می‌شوند و باید مداوما هر چند وقت یك بار تكرار شوند. در بین بانوان باور غلطی وجود دارد كه تراشیدن مو یا موم گرم و یا بند انداختن و از این قبیل باعث افزایش و ضخیم شدن موهای زائد می‌شود، این باور غلط مبنای علمی ندارد و نباید نگران افزایش موهای زائد به دلیل فوق باشند هر چند به دلیل اختلال هورمونی به مرور زمان این موها هم از نظر تعداد و هم از نظر ضخامت و رنگ افزایش خواهند یافت ولی ارتباطی به برداشتن آنها ندارد.

توصیه می‌شود قبل از مشورت با پزشك، نسبت به الكترولیز موهای زائد اقدام نشود چون همانطور كه توضیح داده شد مواردی كه علت موهای زائد هورمونی باشد الكترولیز بی‌تاثیر است و باید با درمان داروئی اقدام به حذف موهای زائد كرد. از هر گونه اقدامات درمانی خودسرانه و یا توصیه‌ی افراد غیرمجاز و غیرپزشك جدا خودداری نمائید زیرا مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشك می‌تواند خطراتی به بار آورد كه غیرقابل جبران است مطمئن باشید افراد بدون مسوولیت پزشكی در درجه‌ی اول به منافع مالی خودشان فكر می‌كنند و بالاخره تصمیم به الكترولیز زمانی باید گرفته شود كه پزشك با معاینات و آزمایشات علل هورمونی موهای زائد را رد كرده باشد و تشخیص قطعی ارثی مطرح باشد.

امروزه درمان موثر و بی‌خطر موهای زائد یا ناخواسته لیزرهای كاهش‌دهنده‌ی موهای زائد هستند كه درد و عوارض الكترولیز را ندارند و چنانچه توسط پزشكان متخصص پوست انجام شود عوارض آن بسیار جزئی و گذرا است ولی چنانچه توسط افراد غیرماهر انجام گردد می‌تواند عوارضی مانند سوختگی، جوشگاه دائمی، لك‌های تیره یا روشن به جای بگذارد. آنچه امروزه ثابت شده است این كه اشعه‌ی لیزر باعث كاهش قطعی موهای زائد می‌شود و در همه‌ی مردم باعث از بین رفتن دائمی همه‌ی موها نمی‌شود ولی به طور دائمی باعث كاهش همیشگی می‌شود به شرط آنكه دفعات متعدد از 10-4 بار و به فواصل مناسب تكرار گردد.