زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

تحريريه دنيای سلامت

 مشمشه که از جمله بیماری‌‌های مهم مشترک بین انسان و دام است، یکی از بیماری‌های باکتریایی مُسری خطرناک است که اغلب سبب ابتلاء تک‌سمی‌ها می‌‌شود.این بیماری به شدت کشنده است و از اهمیت بالایی در جمعیت‌های اسب برخوردار است.

عامــل بیــماری

عامل بیماری باکتری گرم منفی غیرمتحرک فاقد کپسول و غیر‌هاگزا به نام سودومناس مالئی (Pseudomonas mallei) است که گاهی در مراجع جدید به نام بورخولدریا مالئی (Burkholderia mallei) نیز نامیده شده است.

دوره کمون بیماری

 در انسان 1 تا 4 روز و در حیوانات از چند روز تا چند ماه متغیر می‌باشد.

 اپیدمیولوژی

 سودومناس مالئی یک انگل اجباری است که به سهولت توسط نور، حرارت و ضدعفونی کننده‌های معمولی از بین می‌رود و به نظر نمی‌‌رسد در یک محیط آلوده بیش از شش هفته باقی بماند. اسب‌‌ها، قاطرها و الاغ‌ها از گونه‌‌های معمول درگیر با این انگل هستند. حیواناتی که تغذیه بدی دارند و یا در محیط نامناسب نگهداری می‌‌شوند از حساسیت بیشتری برخوردار هستند. انسان نیز در زمره جانداران حساس به این عامل عفونی است که معمولا بیماری در انسان منجر به مرگ می‌شود. حیوانات آلوده و یا حاملینی که در ظاهر سالم هستند و از بیماری جان سالم بدر برده‌‌اند عمده‌‌ترین منابع عفونت به شمار می‌‌آیند.

نحوه انتشار آلودگی بدان صورت است که آسیب‌ها و ضایعات ریوی (آبسه‌مانند) پاره شده و عامل بیماری به درون برونشیول‌ها راه یافته و موجب عفونی شدن مجاری تنفسی فوقانی می‌‌گردد که در نتیجه سبب دفع ارگانیسم از بینی و دهان خواهد شد. انتشار بیماری اغلب از طریق بلع مواد غذایی آلوده با منشا ذکر شده اتفاق می‌‌افتد که در این زمینه آبشخورهای مشترک آلوده، نقش بسزایی خواهند داشت. تماس مستقیم پوست با پوست آلوده و وسایل تیمار مانند غشو، اگرچه می‌‌تواند خطرآفرین باشد لیکن به ندرت ایجاد بیماری پیشرونده می‌‌کند. همچنین انتشار بیماری از طریق استنشاقی نیز می‌تواند اتفاق بیافتد اما این شکل آلودگی احتمالا تحت شرایط طبیعی نادر است.

مشمشه هم‌‌اکنون از کشورهایی همانند آمریکای شمالی ریشه‌کن شده است اما مناطقی از جهان مانند آسیای صغیر، آسیا و آفریقا همچنان آلوده هستند. از آنجا که اخیرا پرورش و نگهداری اسب به‌ویژه به صورت متراکم در حال رشد است و جابه‌جایی دام‌ها در این شرایط بیش از گذشته و به مقاصد مختلف صورت می‌گیرد، بروز و شیوع بیماری مشمشه در این جمعیت‌ها دور از انتظار نیست. در چنین شرایطی میزان مرگ و میر بسیار بالا خواهد رفت و در تعداد کمی از حیوانات که به ظاهر بهبود می‌یابند(حاملین) بیماری ابقاء می‌‌یابد و به ندرت ممکن است حیوانات به‌طور کامل بهبود یابند. گوشتخوارانی همانند شیر ممکن است با خوردن گوشت آلوده به بیماری مبتلا شوند. همچنین آلودگی در گوسفند و بز نیز دیده شده است.

با وجودی که انسان‌ها به بیماری خیلی حساس نیستند اما از طریق جراحات پوستی ممکن است به بیماری، به شکل گرانولوماتوز و پیسی مبتلا شوند. مرگ و میر موردی از میزان بالایی برخوردار است. به‌طور کلی اسب‌دارها که در ارتباط مستقیم و تنگاتنگ با اسب‌ها هستند و به‌ویژه دامپزشکانی که بدون دقت عمل لازمه اقدام به کالبدگشایی حیوانات آلوده می‌کنند در معرض خطر قرار دارند. هجوم و حمله جرم اغلب از طریق دیواره روده اتفاق افتاده و در نتیجه آن یا به صورت سپتی سمی (شکل حاد بیماری) و یا به صورت باکتریمی (شکل مزمن بیماری) اتفاق می‌افتد. عامل بیماری همواره در ریه، موضعی شده اما پوست و مخاط بینی نیز در زمره مواضع معمول قرار دارند.

علایم بیماری

 در انسان با علائمی از قبیل تب، دردهای عضلانی و مفصلی، ذات‌الریه، وجود چرک در خون، سلولیت با ندول‌های دردناک در پوست و مخاط بینی به همراه ترشحات چرکی قابل مشاهده است. اگر بیماری به موقع درمان نشود در عرض 3 هفته به مرگ می‌انجامد.

این بیماری به دو شکل حاد و مزمن نمایان می‌گردد:

در شکل حاد بیماری: تب بالا، سرفه، آب ریزش بینی همراه با انتشار سریع زخم‌هایی روی مخاط بینی و همچنین ندول‌هایی بر روی پوست قسمت تحتانی دست‌ها و یا شکم بروز می‌نماید. مرگ در اثر سپتی سمی ظرف چند روز اتفاق می‌‌افتد.

در شکل مزمن بیماری

فرم مزمن بیماری در حیوانات به سه نوع بالینی مشاهده می‌گردد؛ در این حالت از بیماری علایم بستگی به محل‌هایی قابل پیش‌بینی که ضایعات در آن‌ها شکل گرفته اند خواهد داشت.

1- مشمشه ریوی: هنگامی که موضعی شدن اصلی در ریه اتفاق بیفتد سرفه مزمن، تنفس دردناک و خونریزی‌های مکرر از بینی اتفاق خواهد افتاد. مراحل پیشرفته تنگی نفس همراه با خس خس سینه دیده می‌شود. افسردگی و کاهش وزن هم از دیگر علایم آن می‌باشد.

2- مشمشه بخش فوقانی دستگاه تنفس: ضایعات مربوط به بینی بر روی قسمت‌های تحتانی دیواره میانی و قسمت غضروفی میانی، شکل می‌گیرند. ضایعات ذکر شده در ابتدا به صورت ندول‌هایی با قطر یک سانتیمتر هستند که به تدریج زخمی شده(رنگ زخم‌ها خاکستری است) و ممکن استبه یکدیگر متصل شوند. در مراحل اولیه ترشحات بینی به صورت سروزی است که ممکن است یک طرفی باشد و بعدا به صورت چرکی و نهایتا به صورت خون آلود تظاهر یابد که به طور معمول این وضعیت بینی؛ توأم با بزرگ شدن غدد لنفاوی زیر فکی خواهد بود.

3- مشمشه جلدی: شکل پوستی بیماری سراجه یا FARCY با ظهور ندول‌های زیر جلدی(به قطر 12 سانتیمتر) که سریعا زخمی شده و واجد ترشحات چرکی به رنگ عسل تیره(قهوه‌ای) خواهد شد تشخیص داده می‌‌شود. در بعضی موارد ضایعات، عمقی‌تر بوده و ترشح از طریق فیستول‌های ایجاد شده خارج می‌‌شود. عروق لنفی به صورت فیبروزی، قطور و شعاعی از ضایعات خارج شده و با همدیگر ارتباط می‌‌یابند. عقده‌های لنفاوی زه‌کشی‌کننده ناحیه درگیر شده و ممکن است ترشحات خارجی داشته باشند. محلی که می‌‌توان برای ضایعات پوستی پیش‌بینی کرد قسمت میانی مفصل خرگوشی است اما این گونه ضایعات در هر قسمت از بدن می‌تواند ایجاد شود. اشکال مزمن پوستی و بینی معمولا با هم اتفاق می‌افتند. حیوانات درگیر با فرم مزمن بیماری معمولا تا چندین ماه بیمار بوده و مکررا بهبودی را نشان می‌‌دهند اما عاقبت یا از پا در آمده و یا با یک بهبود ظاهری به عنوان موارد مخفی باقی می‌‌مانند.

تشخیص

قطعی‌‌ترین راه تشخیص هر بیماری جداسازی عامل بیماری است. در شکل حاد بیماری مشمشه جداسازی پزودومناس مالئی از بافت‌های آلوده چندان مشکل نیست. این باکتری از رشد نسبتا آهسته و خوبی بر روی اکثر محیط‌‌های کشت آزمایشگاهی برخوردار است. جداسازی جرم از مواردی که درگیر شکل‌های مزمن و مخفی مشمشه هستند به سادگی میسر نیست و در چنین حالاتی می‌‌بایست از تست‌هایی همانند تست‌های آلرژیک به منظور تشخیص بهره جست. مهم‌ترین و اصلی‌‌ترین روش تشخیص بیماری، تست آلرژیک با تزریق بین جلدی در پلک پایین با مایه مالئین است. مایه مالئین از کشت باکتری مشمشه در محیط آزمایشگاه به دست می‌‌آید که تزریق در حیوان سالم بی‌‌ضرر است ولی در حیوانات آلوده سبب تورم و ترشح چرک از گوشه چشم می‌‌گردد.

پیشگیری و کنترل بیماری 

متاسفانه این بیماری واکسن و روش پیشگیری از طریق ایمن‌‌سازی ندارد و بهترین روش‌های کنترل بیماری عبارت هستند از: رعایت شرایط قرنطینه‌‌ای کامل و پیشگیری از هر گونه تردد دام؛ منظور از دام، دامی است که وضعیت آن از نظر سلامتی دقیقا مشخص نیست. انجام تست مالئین به صورت مداوم به فاصله ی هر 3 هفته تا هنگامی که جمعیت مورد نظر در 3 تست متوالی هیچ گونه موردی از راکسیون مثبت و یا مشکوک نداشته باشد.

جداسازی و اعدام هر چه سریع‌تر دام‌های آلوده. که بدین منظور اقدامات بهداشتی زیر باید متعاقب تشخیص دام آلوده انجام گیرد:

 وسایل انفرادی و تیمار دام مبتلا به‌طور کلی سوزانده و معدوم شود. ‌ جایگاه حیوان با مواد ضدعفونی‌کننده (مناسب‌ترین ضدعفونی‌کننده سود سوزآور است) پس از سوزاندن و دفن بهداشتی فضولات و کود، گندزدایی شده و حداقل به مدت 6 هفته مورد استفاده قرار نگیرد. ‌ معدوم کردن حیوان آلوده با توجه به خطرات احتمالی، به‌گونه‌ای انجام پذیرد که تماس با حیوان به حداقل ممکن برسد.  محل دفن لاشه باید قبل از معدوم کردن دام آلوده آماده شده باشد، این محل باید به دور از کانال آب، چشمه، قنات و سایر مسیرهای عمومی باشد.