دکتر پرستو امیری - روان شناس
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از آسیب‌های اجتماعی که امروزه جوامع با آن روبه‌رو هستند، پدیده سالمند آزاری است که میزان شیوع آن در ایران 56.4 درصد برآورد شده است. این در حالی است که در کمتر از ۴۰ سال دیگر سهم سالمندان از جمعیت کشور بیش از ۳۰ درصد خواهد بود. در پژوهشی که «مازیار مولایی» و همکارانش درباره میزان شیوع سوء رفتار با سالمندان در ایران طی سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۴ انجام داده‌اند، این نتیجه به دست می‌آید که میزان سالمند آزاری در ایران در حدی بالاست که باید تمهیدات خاصی درباره مسائل مربوط به آن اندیشیده شود. در ادامه نکاتی در همین باره مطرح خواهد شد.
انواع سالمندآزاری و میزان شیوع آن‌ها
هرچند در فرهنگ‌های مختلف تعابیر متفاوتی از سالمند آزاری می‌شود اما عموماً سوءرفتار با سالمندان حوزه‌های گوناگونی را شامل می‌شود از جمله: سوءرفتار جسمی، روانی، مالی، عاطفی، جنسی، غفلت و بی‌توجهی، خودغفلتی، استثمار، ترک و رهاسازی، نادیده گرفتن حقوق شهروندی و سوءرفتار پزشکی.
طبق آمارها شایع‌ترین انواع سالمندآزاری در ایران، سالمندآزاری عاطفی و روانی (به ترتیب 30.7 و 25.4 درصد) است. مصادیق رفتاری سالمندآزاری عاطفی و روانی شامل رفتارهایی چون تحقیر، تهدید، توهین، سرزنش، بی‌احترامی، نداشتن اجازه ارتباط با دیگران، خشونت کلامی، کنار گذاشتن از تصمیم‌گیری‌ها و ... است.
پس از سوءرفتارهای عاطفی و روانی، غفلت از سالمندان با 25.1 درصد در رتبه سوم قرار دارد و مصادیق رفتاری آن عبارت‌اند از: نقص و نارسایی در برآورده کردن نیازهای سالمندان مانند غذا، پوشاک، داروها، دسترسی به مراقبت پزشکی، رسیدگی نکردن به بهداشت فردی و به‌طورکلی بی‌توجهی به نیازهای سالمند.
سالمند آزاری مالی در رتبه چهارم با 19.7 درصد شامل مواردی چون استفاده از پول و اموال سالمند بدون رضایت یا با رضایت اجباری وی، اجازه ندادن به سالمند برای دسترسی به اموال خود، دست بردن در حساب‌ها، جعل امضا و ... قرار دارد.
در رتبه‌های بعدی به ترتیب سالمندآزاری جسمی (13.1 درصد) و طردشدگی (11.7 درصد) قرار دارند.
سالمند آزاری جسمی یا فیزیکی شامل تمام رفتارهایی است که منجر به آسیب جسمی می‌شود مانند ضربه‌ها، جراحات، کتک زدن، زندانی کردن، فراهم نکردن امکانات مناسب فیزیکی و محیطی به‌نحوی‌که سالمند را به خطر می‌اندازد. ترک کردن شخص و تنها گذاشتن وی بدون پیگیری بعدی و انجام رفتارهای مراقبتی نیز از مصادیق رفتاری طردشدگی هستند.
تعریف دقیق سالمندآزاری
با تمام این توصیفات و به‌طورکلی، سالمندآزاری یعنی هرگونه اقدام یا عدم اقدامی که نتیجه‌اش آسیب به یک فرد سالمند می‌شود. با هر تعریف و تعبیری سالمندآزاری پدیده‌ای واقعی و جدی است و نباید آن را انکار کرد. شناخت و حل این معضل بزرگ اجتماعی نیازمند همکاری‌های چندجانبه بین دولت، سیستم بهداشت و درمان، جامعه، نهادهای مردمی، خانواده‌ها و تک تک افراد جامعه است. دولت و سیستم بهداشت و درمان با پیشنهاد قوانین عادلانه و منطبق با نیازهای خاص سالمندان، برآورده کردن امکانات بیشتر مراقبتی و ایجاد بسترهای مناسب برای فعال بودن سالمندان در جامعه و کمک‌های حرفه‌ای به خانواده‌های آنان می‌توانند نقش مهمی در کاهش سوءرفتار با سالمندان داشته باشند.
5 توصیه به خانواده‌ها
مراقبت از سالمندان، کمی سخت است به‌خصوص که آن‌ها به خاطر بالا رفتن سنشان تا حدودی کم‌طاقت هم شده‌اند. بااین‌حال، چند توصیه به شما کمک می‌کند تا رفتار اصولی‌تری با سالمندتان داشته باشید.
1- نیازهای خاص دوران سالمندی را بشناسید. در زمینه مراقبت از سالمندان مطالعه کنید و آموزش ببینید. از مراکز مراقبتی، درمانی و پزشک سالمندتان بخواهید دراین‌باره به شما آموزش بدهند. بسیاری از سوءرفتارها صرفاً از روی ناآگاهی و اطلاع نداشتن از نیازهای روانی-جسمی ویژه سالمند اتفاق می‌افتد.
2- سالمندی دوره‌ای است که افراد در آن داستان زندگی خود را یکپارچه و جمع‌بندی می‌کنند. صحبت کردن و گوش دادن به خاطرات سالمندان باعث می‌شود آن‌ها این دوره را به‌درستی طی کنند و به لحاظ روانی و عاطفی آسیب کمتری ببینند.
3-مراقبت از یک سالمند به‌ویژه یک سالمند بیمار و ناتوان کار سخت و طاقت‌فرسایی است. طبیعی است که شما احساس فشار، اضطراب، افسردگی، خستگی و ناتوانی داشته باشید. هرچقدر شما خسته‌تر و افسرده‌تر باشید کیفیت مراقبت شما پایین‌تر می‌آید. بنابراین سعی کنید از افرادی که به آنان اعتماد دارید کمک بخواهید. مثلاً بخشی از کارها را که نیاز به حضور شخص شما ندارد به آن‌ها بسپارید و کمی وقت آزاد برای رسیدگی به خودتان ایجاد کنید. با عزیزانتان درد دل و از آن‌ها حمایت روانی، عاطفی و عملی دریافت کنید و در صورت لزوم حتماً به یک روان‌شناس مراجعه کنید.
4- با افرادی که آن‌ها هم مسئولیت مراقبت از یک سالمند را دارند، صحبت و از تجربیات یکدیگر استفاده کنید. این کار حمایت اجتماعی دلگرم کننده‌ای برای شما فراهم می‌کند.
5- برای سالمندتان حمایت اجتماعی ایجاد کنید. به او کمک کنید در انجمن‌ها یا جمع‌های سالمندان حاضر شود، سالمندان منزوی بیشتر در معرض خطر سوءرفتار قرار دارند.
3 توصیه به سالمندان
سالمندی هم مانند بقیه دوره‌های زندگی، سختی‌ها و شیرینی‌هایی دارد. فقط جنبه‌های منفی‌اش را نبینید و خودتان هم برای کاهش سالمندآزاری با رعایت چند توصیه، دست‌به‌کار شوید.
1- شبکه اجتماعی خود را حفظ کنید. خود را منزوی نکنید. هرچقدر روابط شما بیشتر باشد، احتمال این‌که در مواقع لزوم بتوانید از دیگران کمک بخواهید بیشتر است. اگر امکان رفت‌وآمد حضوری ندارید به‌صورت تلفنی با اقوام و آشنایان خود ارتباط برقرار کنید.
2- تا جایی که می‌توانید به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به امور مالی خودتان رسیدگی کنید یا از افراد دیگری بخواهید بر امور مالی شما نظارت داشته باشند.
3- اگر از مراقبان خود ناراضی هستید، آن را مسکوت نگذارید و حتماً با افرادی که به آن‌ها اعتماد دارید دراین‌باره صحبت کنید. پزشک شما می‌تواند یک فرد معتمد در این زمینه باشد.
5 توصیه به افراد دیگر جامعه
قبل از هر چیز، فراموش نکنید که شما هم روزی به این سن خواهید رسید. بنابراین بی‌تفاوت از نقش خودتان در این ماجرا نگذرید و به این چهار توصیه عمل کنید.
1- اگر اطرافتان سالمندی هست، از او غافل نشوید. سعی کنید با او ارتباط داشته باشید و حتی اگر می‌توانید دورادور مراقبت وی را زیر نظر بگیرید. دیدارها و مکالمات تلفنی منظمی با سالمند ترتیب دهید.
2- به نشانه‌ها حساس باشید. آیا داروهایش را مصرف می‌کند؟ آیا داروها زودتر یا دیرتر از موعد تمام نشده‌اند؟ آیا وضعیت سالمند رو به بهبودی است؟ آیا مراقبان اجازه ملاقات با سالمند را به همه می‌دهند؟
3- از سالمند و مراقبان بپرسید که چه کمکی از دست شما برمی‌آید؟ به مراقبان پیشنهاد بدهید بعضی روزها شما برای چند ساعت مسئولیت مراقبت را به عهده بگیرید و آن‌ها استراحت و تجدیدقوا کنند.
4- اگر اطلاعاتی درباره اصول نگهداری از سالمندان و زمان مطالعه دراین‌باره را دارید، درباره سالمندآزاری به اطرافیان آموزش دهید.
5- با افرادی که آن‌ها هم مسئولیت مراقبت از یک سالمند را دارند، صحبت و از تجربیات یکدیگر استفاده کنید. این کار حمایت اجتماعی دلگرم کننده‌ای برای شما فراهم می‌کند.
