احسانه طاهری
عوامل سوء تغذیه
عوامل متعددی در افزایش خطر ابتلا به سوء تغذیه نقش دارند که عبارتند از: بیماری‌ها (مزمن، عفونی، التهابی)، درد، مصرف دارو، عزاداری، انزوای اجتماعی، رژیم (نمک، کلسترول، دیابت)، زوال عقل، اختلالات هوشیاری، افسردگی، مشکلات تنفسی، اختلالات رفتاری، مشکلات دستگاه گوراش، مشکلات دهانی – دندانی، وابستگی، مشکلات مالی و... .
افسردگی عاملی برای ابتلا به سوء تغذیه و بالعکس
در دوران سالمندی، سوء تغذیه منبع بسیاری از عوارض است و خطر ابتلا به افسردگی را افزایش می‌دهد. از طرفی افسردگی خود باعث از بین رفتن اشتها و در نتیجه ابتلا به سوء تغذیه می‌شود.
باید ذکر کرد که افسردگی در سالمندان عوارض بالینی متفاوتی از آنچه در بزرگسالان می‌بینید نشان می‌دهد: اغلب پنهان است و بدون سر و صدا پیشرفت می‌کند. به همین دلیل بسیار پیش می‌آید که افسردگی یک سالمند تشخیص داده نشده و در پی آن درمان هم بر نمی‌آید.
از آلزایمر تا سوءتغذیه
سوء تغذیه ارتباطی تنگاتنگ با آلزایمر دارد. افراد مبتلا به آلزایمر حتی‌امکان دارد فراموش کنند که گرسنه هستند! در آغاز بیمار دیگر نمی‌تواند به خرید برود و او نمی‌داند چه مواد غذایی برای تهیه غذا نیاز دارد، سپس توان خرد کردن و پوست کردن سبزیجات را از دست می‌دهد. او حتی نمی‌تواند ظروف آشپزی را در دست نگه دارد. به‌تدریج ناهماهنگی حرکات، مانع از انجام مراحل تهیه غذا می‌شود و در پایان او فراموش می‌کند که اصلا غذا بخورد. به این مشکلات، مشکلات دهان و دندان، اختلالات بویایی و چشایی و عوامل بسیار دیگری هم افزوده می‌شود که همگی اشتهای و دریافت غذایی او را کم می‌کنند.
چگونه از سوء تغذیه جلوگیری کنیم؟
توصیه کارشناسان: در اغلب موارد این خود فرد مبتلا به سوء تغذیه نیست که باید مشکل را حل کند بلکه اطرافیان او باید وارد عمل شوند.
راهکارهای جلوگیری از سوء تغذیه
طوری برنامه‌ریزی کنید که در ساعات غذا خوردن به ملاقات افراد سالمند بروید این کار باعث می‌شود که آن‌ها به غذا خوردن تشویق شوند.
اگر این امکان برای شما وجود ندارد که خودتان غذای فرد سالمند را تهیه کنید، از مکانی مناسب که غذاهای سالم تهیه می‌کند برای فرد سالمند غذا بگیرید چرا که گاهی زحمت غذا درست کردن خودش به عنوان مانعی جهت تغذیه صحیح در سالمندان بروز می‌کند.
برای مشاوره کردن با متخصص تغذیه تردید نکنید چرا که او نیازهای تغذیه‌ای بیمار را با دقت بررسی و عادات غذایی و میزان آب مصرفی او را تجزیه و تحلیل خواهد کرد و برنامه غذایی متناسب با او ارائه خواهد داد. کارشناسان در این شرایط معمولا رژیم غذایی شامل مواد پرانرژی، پروتئین، مکمل‌های غذایی و میان وعده را توصیه می‌کنند.
آینده سالمند از محتویات داخل یخچالش مشخص می‌شود!
سوء تغذیه بعد از سن 65 سالگی شایع است. مصرف ناکافی مواد غذایی خطر مشکلات و بیماری‌های مربوط به افزایش سن را زیاد می‌کند؛ همچنین اغلب یکی از عوامل بستری شدن در بیمارستان یا خانه نشین شدن سالمندان می‌باشد. تغذیه نامناسب مساوی است با از دست دادن قدرت تحرک، استقلال و کیفیت زندگی (که شامل محیط زیست، سلامت جسمی و روانی، تحصیلات، تفریح و اوقات فراغت و تعلق اجتماعی فرد می‌باشد).
گروهی از پزشکان سوئیسی طب سالمندان، عقیده دارند که باید محتویات یخچال سالمندانی را که در خانه شخصی زندگی می‌کنند، به دقت بررسی کنیم. این بررسی ثابت می‌کند که اکثرا در یخچال سالمندان یا مواد غذایی کافی وجود ندارد و گاه غذاهای فاسد هم یافت می‌شود که هر دوی این‌ها منجر به وخامت اوضاع جسمانی فرد سالمند شده و او را راهی بیمارستان می‌کند. این پزشکان از اصطلاح «یخچال خالی» استفاده می‌کنند که به معنای این است که در یخچال کمتر از سه گروه غذایی مختلف وجود دارد. در نظر آن‌ها در یخچال یک سالمند باید حداقل 3 نوع مواد غذایی مختلف با کیفیت و کمیت مناسب موجود باشد. خطر بستری شدن در بیمارستان بعد از 1 ماه سوء تغذیه، 38 درصد است که و بعد از 3 ماه ابتلا به این بیماری، احتمال و مدت زمان آن تا 3 برابر افزایش دهد. بنابراین نداشتن مواد غذایی کافی در یخچال نشانه‌ای از آسیب‌پذیری بیشتر سالمندان در برابر سوء تغذیه و عوارض آن است.
درمان سوء تغذیه سالمندان
هرچه سوء تغذیه زودتر تشخیص داده شود، درمان آن موثرتر و بهبودی آن سریعتر خواهد بود. ابتدا باید عوامل بوجود آورنده سوء تغذیه درمان شوند و مشاوره تغذیه در گام بعدی قرار گیرد که این مشاوره شامل توصیه‌های در مورد برنامه غذایی، استفاده از مواد غذایی غنی شده و مصرف مکمل‌های غذایی و مشاوره با اطرافیان سالمند است. مکمل‌ها نقش بسیار مهمی‌‌در درمان این بیماری ایفا می‌کنند چرا که می‌توان به کمک آن‌ها نیاز بدن به مواد مغذی ضروری (پروتئین، کربوهیدرات، ویتامین‌ها، کلسیم، آهن و حتی چربی) تامین کرد. تنها در مواردی که تغذیه دهانی ممکن یا کافی نباشد، پزشک از روش‌های تغذیه وریدی استفاده می‌کند.
یخچال خالی: زنگ خطری که باید مورد توجه قرار گیرد!
نزدیکان یک سالمند باید به طور مرتب محتویات یخچال او را به عنوان یک اقدام پیشگیری از ابتلا به سوء تغذیه بررسی کنند. داشتن یخچالی مملو از مواد غذایی مختلف می‌تواند بیانگر تغذیه ایی متنوع و پاسخ به نیاز گرسنگی باشد (که البته برای فردی سالمند و تنها، خیلی دور از انتظار به نظر می‌رسد)، یخچال پر از مواد غذایی تازه، عملا کمک می‌کند که با سوء تغذیه مبارزه کنیم و یخچال خالی باید به عنوان زنگ خطر در نظر گرفته شود.
پزشکی که به سوء تغذیه در بیمار مشکوک است معمولا میزان آلبومین خون را اندازه گیری می‌کند (آلبومین نشان دهنده مصرف کافی پروتئین و بازتابی از سلامت عمومی‌‌است). میزان آلبومین در خون بسیار زودتر از آن که سایر علائم سوء تغذیه خود را نشان دهند، کاهش می‌یابد.
تخم مرغ، شیر و پنیر از جمله مواد غذایی سرشار از پروتئین هستند که می‌توانند میل به غذا خوردن و تحرک را در سالمند افزایش دهند. فراموش نکنیم داشتن روابط صمیمانه با سالمند، به‌طور قابل ملاحظه‌ای میل به غذا خوردن را افزایش می‌دهد: به او اجازه دهید که به دیگران کمک کند، گاهی مهمانی برود یا حتی مهمانی بدهد این کارها به او کمک می‌کند که در این سن هم از زندگی لذت ببرد.
راهکارهایی برای کمک به سالمندان مبتلا به سوء تغذیه
تعداد دفعات غذا خوردن روزانه بیمار را افزایش دهید. از وعده‌های غذایی کم و حجیم استفاده نشود و به جای آن تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهید و در هر وعده حجم کمتری از مواد غذایی را قرار دهید.
اولویت را بر روی استفاده از مواد غذایی پر انرژی و غنی از پروتئین بگذارید.
تخم‌مرغ، شیر، پنیر و دیگر غذاهایی را که خوردنشان راحت است (مانند شیربرنج و فرنی) در برنامه غذایی بیمار بگنجانید.
به غذاهایی مثل سوپ یا پوره، کمی شیر خشک (2 قاشق سوپخوری در هر غذا) اضافه کنید.
در تهیه غذا، ذائقه بیمار را در نظر بگیرید و غذاهایی به او بدهید که از خوردن آن‌ها بیشتر لذت می‌برد.
فضایی شاد در هنگام غذا خوردن فراهم کنید.
توصیه می‌شود مکمل‌های غذایی با کالری بالا یا حاوی پروتئین را در میان وعده صبح یا بعد از ظهر و با فاصله زمانی کافی قبل از وعده‌های اصلی به سالمند بدهید.
بهتر است سعی کنید علائمی‌‌که اشتها و لذت غذا خوردن را تحت تاثیر قرار می‌دهند (درد و حالت تهوع) را برطرف کنید.
به منظور حفظ سلامت دهان و دندان بیمار، به طور مرتب او را نزد دندانپزشک ببرید.
