زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

شادروان پروفسور سید مسعود كیمیاگر؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی

پوكی استخوان یا استئوپروز یك نوع بیماری متابولیكی است كه در اثر تخریب بافت استخوان، توده استخوانی كاهش یافته و تعادل بین تشكیل و برداشت كلسیم از بین می‌رود و با ایجاد این حالت استخوان‌ها در برابر وارد شدن نیروی كمی آسیب‌پذیر شده و به راحتی می‌شكنند. از ویژگی‌های بارز بیماری این است كه فرد مبتلا از بیماری خود آگاه نیست، در حالی كه بیماری خاموش و بی‌صدا در بدن وی پیشترفت می‌كند از این رو به «بیماری خاموش قرن» شهرت یافته است. مهمترین عوامل خطر ایجاد پوكی استخوان عبارتند از:

پوکی استخوان و افزایش سن

بالاترین رشد استخوان معمولا در سنین 10 - 20 سالگی بوده و توده استخوانی هر شخصی حداكثر تا سن 35 سالگی به بیشترین مقدار خود می‌رسد و به تدریج با افزایش سن، كاهش توده استخوانی رخ می‌دهد كه این امر در سنین بالا سرعت بیشتری یافته به طوری كه مقدار تخریب استخوان از میزان تشكیل آن بیشتر می‌شود.

پوکی استخوان و جنسیت

پوكی استخوان در بین زنان بیشتر از مردان شایع است به طوری كه میزان شیوع آن را در بین زنان چهار برابر مردان تخمین می‌زنند.

پوکی استخوان و یائسگی

زمانی كه زمان به سن یائسگی می‌رسند در اثر كمبود هورمون‌های تخمدان میزان تخریب استخوان زیاد شده و سرعت تخریب استخوان از تشكیل آن بیشتر می‌شود. این عدم تعادل به ویژه در 10 سال اول یائسگی بسیار زیاد بوده و كاهش توده استخوانی نیز در همین دوره افزایش می‌یابد اما به تدریج این سرعت كمتر می‌شود هرچند كه متوقف نمی‌گردد و به همین دلیل است كه شیوع پوكی استخوان در زنان بیشتر از مردان است چون تغییرات هورمونی در دوران سالمندی به شكلی كه در زنان صورت می‌گیرد در مردان رخ نمی‌دهد. از این رو زنانی كه دچار یائسگی زودرس می‌شوند و یا زنانی كه به دلایلی تخمدان‌های آنها با جراحی برداشته شده بیشتر از زنان دیگر در معرض ابتلا به پوكی استخوان هستند.

پوکی استخوان و عوامل ژنتیكی

احتمال ابتلا به پوكی استخوان در افرادی كه سابقه فامیلی این بیماری را دارند بیشتر است. به همین دلیل برای پوكی استخوان یك علت ژنتیكی هم عنوان می‌شود. نژاد هم یكی دیگر از علل شناخت شده پوكی استخوان بوده به طوریكه سفیدپوستان نسبت به سیاهپوستان درصد ابتلای بیشتری دارند.

پوکی استخوان و تغذیه

استخوان تحت تاثیر چندین عامل تغذیه‌ای قرار دارد. مهم‌ترین این عوامل عبارتند از: كلسیم، ویتامین D، سدیم، پروتئین، چربی دریافتی و فیبر غذایی (در این بخش به تفصیل توضیح داده خواهد شد).

پوکی استخوان و روش زندگی

افرادی كه به مدت طولانی اعتیاد به كشیدن سیگار دارند و یا الكل مصرف می‌كنند، استعداد بیشتری برای ابتلا به پوكی استخوان دارند. زیرا سیگار و الكل اثرات سمی روی سلول‌های استخوان‌ساز دارند. یكی دیگر از عوامل مهم فعالیت بدنی است. فعالیت بدنی به دلیل اینكه ترشح هورمون رشد را تحریك می‌كند سبب افزایش توده استخوانی می‌شود.

پوکی استخوان و اسكلت بدن

نوع استخوان‌بندی و اسكلت هر شخص هم می‌تواند در بروز پوكی استخوان تاثیر داشته باشد. به عنوان مثال زنانی كه استخوان‌بندی ظریف دارند یا كوتاه قد و لاغر هستند نسبت به زنان چاق و استخوان‌ درشت بیشتر مستعد ابتلا به پوكی استخوان هستند.

پوکی استخوان و برخی از بیماری‌ها

بیماری‌های مربوط به تیروئید،‌ پاراتیروئید، غدد فوق كلیه، غدد جنسی، دیابت، برخی از اختلالات گوارشی مثل سوءجذب می‌توانند در درازمدت منجر به پوكی استخوان شوند.

پوکی استخوان و تعدادی از داروها

پوكی استخوان را «بیماری خاموش» نیز می‌نامند و این بدین دلیل است كه معمولا افرادی كه دچار پوكی استخوان هستند ممكن است هیچ علامتی نداشته باشند به طوریكه سال‌ها این بیماری همراه آنهاست بدون اینكه آنها اطلاعی داشته باشند. در مراحل اولیه بروز پوكی استخوان‌، بروز علائم نادر بوده و در مراحل بعدی با بروز شكستگی‌های خود به خود كه با كمترین ضربه به ویژه در استخوان‌های لگن و ران و كمر صورت می‌گیرد، كوتاه شدن قد (بیشتر از 5/2 سانتی‌متر نسبت به دوران جوانی) انحنای ستون فقرات كه منجر به قوز پشتی می‌شود و یا احتمالا كمردرد شدید در یك بخش خاص آشكار می‌‌گردد.

تشخیص پوکی استخوان

تشخیص پوكی استخوان ممكن است از چندین روش صورت گیرد كه مهم‌ترین آنها عبارتند از: معاینه بالینی، تاریخچه خانوادگی، رادیوگرافی ساده و روش‌های آزمایشگاهی، اما دقیق‌ترین روش، آزمایشگاه‌های سنجش تراكم استخوان است كه برای تشخیص و پیگیری درمان مناسب‌ترین روش می‌باشد.