دکتر فاطمه اقبالی مقدم – جراح و دندانپزشک
سلامت مطلوب دهان و دندان، بخشی اساسی از سلامت عمومی است. پوسیدگی دندان کودکان تا 6 سالگی "پوسیدگی زودرس کودکان" نام دارد .
پوسیدگی زودرس کودکان یک مشکل جدی هم در کشورهای در حال توسعه و هم در کشورهای توسعه یافته محسوب میشود و همچنین شایع ترین بیماری مزمن دوران کودکی محسوب میشود.
نیمی از کل کودکان سه ساله در کشور و یک سوم کودکان تهرانی مبتلا به پوسیدگی زودرس کودکان هستند. یکی از روش‌های کاهش شیوع پوسیدگی : آموزش سلامت دهان است. مادران، افراد کلیدی هستند که دانش و آگاهی آنها تأثیر مهمی در شیوه زندگی آینده فرزندانشان دارد.
عواملی که در ایجاد پوسیدگی دخیل هستند از جمله :
بهداشت دهان ضعیف، اکتساب باکتری از مادر، موقعیت اجتماعی و اقتصادی ضعیف، میزان تحصیلات والدین، عدم تماس و چسبیدن فلوراید به دندان‌‌ها، رفتارهای غلط تغذیه‌ای، دسترسی ضعیف به خدمات دندانپزشکی، سطح باکتری‌‌های دهانی
عوارض پوسیدگی دندان
اختلال در کیفیت زندگی کودکان: تغذیه، تکلم، خواب، خلق و خو، روابط اجتماعی، پوسیدگی‌های بعدی در دندانهای دائمی، تحمیل هزینه سنگین بر جامعه، عفونت‌های خطرناک سیستمیک .
محیط خانواده تاثیر زیادی بر رفتارهای کودک از جمله بهداشت دهان ودندان دارد.مسواک زدن برای کودکان باید توسط والدین دو بار در روز با استفاده از مسواک نرم با سایز متناسب با سن کودک و مقدار مناسب خمیردندان حاوی فلوراید صورت گیرد .
تغذیه با شیر مادر بعد از 12 ماهگی چنانچه روزانه هفت بار یا بیشتر صورت بگیرد، و همچنین تغذیه دل به خواه با شیر مادر پس از آشنایی کودک با سایر کربوهیدرات‌های رژیم غذایی و بهداشت نامناسب دهان از عوامل خطر پوسیدگی هستند.
یکی از شایعترین علل پوسیدگی قبل از دو سالگی شیر خوردن‌‌های مکرر کودک در خواب است .
از زمان رویش دندان شیری نوزادتان تا دو سالگی بعد از هر بار شیر دادن با گاز مرطوبی دندان‌‌هایش را پاک کنید تا شیر روی دندان‌‌ها باقی نماند.
بعد از 3 سالگی استفاده از محصولات آنتی میکروبیال (ضد میکروبی) مثل دهانشویه و با کاربرد فلوراید میتوان از پیشرفت پوسیدگی جلوگیری کرد.
فلوراید موثرترین داروی پیشگیری از پوسیدگی است. یکی از انواع اشکال فلوراید، اصطلاحا وارنیش فلوراید است که استفاده از انواع یکبار مصرف آن رایج است و میتواند در پیشگیری از پوسیدگی موثر باشد.
کاربرد وارنیش فلوراید بهتر است از 3 سالگی توسط دندانپزشک هر3 تا 6 ماه یکبار تکرار شود. مسواک زدن دو بار در روز با خمیر دندان حاوی فلوراید بعد از 2 سالگی توسط مادر توصیه میشود.
همیشه این سوال در ذهن اکثر والدین وجود دارد که چرا باید از دندانهای شیری کودکان مراقبت کرد در حالی که این دندان‌‌ها موقت هستند و دندانهای دایمی جایگزین آنها میشوند ؟
در ابتدا توضیح کلی در رابطه با دندان شیری می‌‌دهم که تعداد دندانهای شیری در کل 20 عدد می‌باشد که از سن 6 تا 8 ماهگی شروع به رویش کرده و تا سن 2 سالگی رویش آنها تکمیل می‌گردد.
پیش از هر چیز باید بدانیم تا سن 12 سالگی باید کلیه دندانهای شیری افتاده و دندانهای دائمی جایگزین آنها گردند.
دندان دائمی آسیاب اول در سن 6 سالگی در دهان رویش پیدا می‌کنند، بدون اینکه دندان شیری بیفتد، یعنی در سن 7 سالگی بچه باید 24 دندان داشته باشد. که این 4 دندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است زیرا دندان جایگزینی دیگر ندارد.
دندان شیری وظیفه مهم جویدن، صحبت کردن، زیبایی و افزایش اعتماد به نفس کودک را دارد . کودکان 4 یا 5 سالهای که چند دندان قدامی خود را از دست داده اند، زیبایی لبخند و حتی اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند . دندان شیری وظیفه مهم دیگری چون حفظ فضا برای دندانهای دائمی را دارد.
دندان شیری چگونه فضا را برای دندان دائمی نگه می‌دارد؟
باید بدانید که زیر هرکدام از دندانهای شیری یک جوانه دندان دائمی وجود دارد که فضای کافی برای رویش آن دندان از سوی دندان شیری حفظ میشود.
دیگر آنکه هر کدام از دندانهای دائمی از ریشه دندانهای شیری به عنوان راهنما استفاده می‌کنند تا در مسیر اصلی رویش خود قرار گیرند و در مکانی مناسب رویش پیدا کنند که اگر چنین نبود حتما به هم ریختگی و اختلال در مکان و مسیر رویش دندانهای دائمی اتفاق می‌افتاد.
علت افتادن دندانهای شیری به این خاطر است که دندانهای دائمی زیر دندان شیری شروع به رویش کرده و به مرور ریشه دندان شیری تحلیل میرود و این روند تا جایی ادامه پیدا میکند که ریشه دندان شیری به کلی از بین رفته و در آخرین مرحله که دندان دائمی در دهان می‌‌روید دندان شیری میافتد.
اگر مسیر رویش دندان دائمی( زیر دندان شیری) کج باشد و یا جوانه دندان دائمی زیر دندان شیری وجود نداشته باشد معمولا دندان شیری نمی افتد و اگر خوب از آن مراقبت شود مثل دندانهای دائمی باقی می‌‌ماند.
لازم به ذکر است که والدین به این نکته توجه داشته باشند که اگر دندانهای شیری در موعد خود نیفتند، می‌توانند باعث کج یا دیر روییدن و در مواردی نروییدن دندانهای دائمی زیرین گردند.
بیش از نیمی از بهم ریختگی دندان‌‌ها که در بزرگسالی اتفاق میافتد مربوط به زود کشیدن دندان شیری است.
باور اشتباه دیگری که باعث از دست دادن زودهنگام دندانهای شیری میشود این است که دندانهای شیری موقتی در داخل دهان است و اصلا ریشه و عصب ندارد.چنین تصوری کاملا اشتباه است؛ چرا که دندانهای شیری نه تنها ساختاری کاملامستقل از دندانهای دائمی دارد، بلکه دارای تاج و ریشه‌های مستقل است و ساختاری شبیه به دند ان دایمی دارد و فقط ابعاد آن کوچک‌تر است.
همچنین ریشه دندانهای شیری بعد از اینکه به وظیفه خود عمل کرد همزمان با رویش دندان دائمی زیرین به طور طبیعی تحلیل میرود.
دندان شیری هم مانند دندان دائمی نیاز به مراقبت و رسیدگی دارد و اگر چنین نباشد خیلی زودتر از دندان دائمی پوسیده میشود و اگر پوسیدگی پیشرفت کند و عصب دندان را درگیر کند که باعث درد و ناراحتی کودک میشود.
در چنین شرایطی اگردندان درمان نشود ممکن است چرک از سوراخ انتهای ریشه خارج شود و به لثه و استخوان اطراف دندان برسد و باعث آبسه و تورم لثه یا صورت شود و باعث تحلیل ریشه و لقی آن دندان شود که هم به جوانه دندان دایمی زیرین خود آسیب می‌‌زند و هم باعث اختلال در رویش دندان دایمی زیرین خود میکند که منجر به بهم ریختگی کل دندانهای دائمی میشود و هزینه سنگینی به خانواده و جامعه تحمیل میشود.
بسته به شدت و مدت زمان درگیری عصب، درمان دندان متفاوت خواهد بود. درمان میتواند از عصب‌کشی سطحی (پالپوتومی) تا عصب‌کشی داخل کانال ریشه (پالپکوتومی) متفاوت باشد.
مهم‌ترین عامل از دست دادن زود هنگام دندانهای شیری، پوسیدگی آنها است.
در صورتی که بنا به هر دلیلی مجبور به خارج کردن زود هنگام دندان شیری شویم، باید حتما از فضا نگهدار استفاده شود تا از بهم ریختگی دندانهای دائمی و از دست رفتن فضا برای آنها جلوگیری کنیم.
زمان رویش دندانهای دایمی در چه سنی است؟
دندانهای شیری جلویی فک پایین در کودکان به صورت طبیعی معمولا در سنین شش سالگی و فک بالا حدوداً تا هشت سالگی با دندانهای دائمی جایگزین میشوند. دندانهای نیش و آسیاب شیری نیز بین حدود ده تا دوازده سالگی با دندانهای دائمی جایگزین میشوند، لذا نگهداری دندانهای شیری تا این سنین اهمیت زیادی دارد.
گاهی سن تقویمی از سن دندانی کودک عقب‌تر است و همین امر باعث نگرانی والدین میشود که با مراجعه به دندانپزشک می‌‌توانید با او مشورت کنید.
از دست رفتن زودهنگام دندانهای شیری جلویی هر فک اهمیت کمتری نسبت به از دست رفتن زودهنگام دندانهای آسیای کوچک وآسیای بزرگ دارد.
بهتر است والدین کودکانشان را از 6 ماهگی به مطب دندانپزشکی برده تا هم توسط دندانپزشک ویزیت شوند و هم با محیط دندانپزشکی آشنا شوند تا در صورت لزوم انجام درمان‌‌های دندانپزشکی از ترس و اضطراب آنها کاسته شود و با دندانپزشک همکاری‌‌های لازم را داشته باشند.
قطره آهن را چطور باید به کودک داد؟
بهتر است قطره آهن به وسیله قطره‌چکان در عقب‌ترین قسمت زبان چکانده شود تا کمتر با بزاق مخلوط شود و پس از دادن قطره آهن کمی به کودک آب بدهید تا محیط دهان کاملا تمیز شود و بعد، دندانهای کودک را با گاز مرطوب یا با استفاده از مسواک مخصوص شیرخواران، تمیز كنید.
دركودكان بزرگتر میتوان قطره آهن را با آب‌میوه‌هایی مانند سیب و پرتقال كه حاوى ویتامین c هستند مخلوط کرد وبه كودك داد .
قطره آهن اگر بر روی دندان کودک بماند باعث تغییر رنگ و سیاهی میشود ولی باعث پوسیدگی نمی شود .
درمان دندانپزشکی تحت بیهوشی عمومی
در برخی موارد، به علت وسعت درمان‌‌های مورد نیاز کودك، تعدد پوسیدگی، عدم همکاری کودك و مشکلات کنترل رفتاری او، آرام نگه داشتن کودک توسط دندانپزشک برای انجام درمان دندانپزشکی کارآمد نیست و دندانپزشک مجبور به استفاده از بیهوشی عمومی برای درمان کودك می‌‌گردند.
فیشور سیلنت
فیشور سیلنت روشی است که در سالهای اخیر برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌‌ها از آن استفاده میشود و به شدت مؤثر واقع شده است.
روش کار به این صورت است که شیار دندان‌‌ها که محل تجمع مواد غذایی و باکتری‌‌ها است با مواد هم رنگ دندان پر میشود. توصیه میشود بعد از رویش اولین دندان دائمی در سن 6 سالگی برای انجام این کار به دندانپزشک مراجعه کنید. برای هر دندان فقط یک بار فیشورسیلنت انجام میشود و نیازی به تکرار ندارد.
