دكتر سارا كاشانچی؛ جراح- دندانپزشك (IADR)؛ عضو مركز تحقیقات علوم دندانپزشكی
بی‌گمان شایع‌ترین بیماری مزمن در جهان، پوسیدگی دندان‌ها ناشی از دمینرالیزاسیون (demineralization) و تخریب بافت‌های كلسیفیه دندانی است كه منجر به از دست رفتن ساختمان دندان می‌شود.
اتیولوژی (علت‌شناسی)
پوسیدگی دندانی زمانی رخ می‌دهد كه یك توده باكتری به سطح دندان می‌چسبد (پلاك دندانی). پلاك دندانی از كربوهیدرات‌ها تغذیه كرده و با متابولیزه كردن قند تولید تركیبات اسیدی می‌كند كه این PH دهان را پایین می‌آورد، وقتی PH پائین می‌آید، دمینرالیزاسیون (از دست رفتن مواد معدنی دندان) رخ می‌دهد.
نظریه‌های مختلفی در مورد درد ثانویه به پوسیدگی دندان وجود دارد. یكی از آنها كه بیشتر مورد قبول است نظریه هیدرودینامیك است. باكتری‌های استرپتوكوك موتانس و لاكتوباسیل شایع‌ترین باكتری‌های مسبب پوسیدگی در نواحی coronal می‌باشند. اكتینومسیس ویسكوزیس در پوسیدگی‌های سطوح صاف دنداان و سطح ریشه بیشتر نقش دارد.
روش درمان بر اساس تشخیص صحیح پوسیدگی‌هاست. در این روش پویایی فرآیند پوسیدگی مورد توجه قرار می‌گیرد و فعالیت پوسیدگی‌ها تعیین و عوامل ایجادكننده ارزیابی می‌شود. پوسیدگی‌ها باید قبل از توجه به درمان مورد ارزیابی قرار گیرند و درمان مشتمل بر برنامه‌های پیشگیرانه با هدف توقف روند پوسیدگی باشد. این روش نیاز به صرف هزینه مناسب نیز دارد.
عوامل اجتماعی
مطالعات نشان می‌دهند كه حداقل در جهان غرب، پوسیدگی‌های دندانی در طبقات اجتماعی و اقتصادی پایین‌تر و نواحی دارای رفاه كمتر، وقوع بیشتری دارند. تفاوت‌های مربوط به شرایط اقتصادی اجتماعی در سیستم دندان شیری بسیار آشكار بوده و در دندان‌های دائمی بروز كمتری دارد.
در گروه‌های مسن اجتماع به نظر می‌رسد كه پوسیدگی‌های ریشه‌ای شیوع بیشتری در نزد جوامع مرفه داشته باشند. همچنین به نظر می‌رسد پوسیدگی‌های روی سطوح صاف آزاد نسبت به پوسیدگی‌های سطوح بین دندانی پیشرفت آهسته‌تری دارند.
تشخیص پوسیدگی
هنگامی كه دندانپزشك ضایعه پوسیدگی را مشاهده می‌كند، این تغییر در محتوای معدنی نسوج است كه تشخیص داده می‌شود.
او باید این نكته را مشخص نماید كه آیا ضایعه فعال است یا غیر فعال. آنگاه در مرحله بعدی قادر خواهد بود درمان منطقی را انجام دهد. به طور كلی، اولین اقدام، تشخیص چگونگی تحرك و پویایی فرایند پوسیدگی است. برای تشخیص بالینی، ضایعات پوسیدگی، دندان‌ها باید پاكیزه باشند؛ در غیر این صورت حضور پلاك ممكن است تشخیص قابل اعتماد را مخدوش نماید.
ضایعه لك و سفیدی كه روی سطح مرطوب دندان قابل مشاهده باشد بیانگر این است كه معدنی‌زدائی بیش از نیمی از مسیر مینایی ممكن را به سمت عاج طی نموده است. علاوه بر این دندانپزشك نیاز به رادیوگرافی‌های بایت وینگ (bite Wing) هم دارد كه به تشخیص صحیح ضایعات بین دندانی برسد. تشخیص پوسیدگی شیارها و فرورفتگی‌ها اغلب با بررسی چشمی انجام می‌پذیرد.
اصلی‌ترین عامل پوسیدگی‌های دندانی، پلاك دندانی است. همه بیمارانی كه كنترل پلاك نامطلوب دارند به طور غیر قابل اجتناب دچار پوسیدگی می‌شوند. در صورتی كه به هر دلیلی كنترل پلاك دشوار گردد (به عنوان مثال به دلیل كهولت سن یا بیماری‌های طولانی‌مدت) خطر پوسیدگی‌ها ممكن است تغییر كند.
فلوراید پیشرفت فرآیند پوسیدگی را به تأخیر می‌اندازد و بیمارانی كه در مناطق دارای آب فلورایده زندگی می‌كنند از منافع آن بهره‌مند خواهند شد. امروزه اغلب بیماران از خمیردندان‌های حاوی فلورایده استفاده می‌كنند كه نكته مثبت و قابل تأملی است. قانع‌كننده‌ترین توضیح برای كاهش پوسیدگی‌ها، پیشرفت مداوم بهداشت دهانی در اجتماع است كه منجر به برداشت منظم قسمتی از پلاك دندانی با استفاده روزانه از محلول‌های حاوی فلوراید و همچنین خمیردندان‌های فلورایده می‌شود.
در ارزیابی اطلاعاتی كه از مطالعه بر روی 1450 كودك پیش‌دبستانی به تازگی انتشار یافته است می‌توان فهمید كه اثرات چشمگیر ضدپوسیدگی با استفاده از خمیر دندان‌های حاوی فلوراید و مسواك به صورت دوبار در روز قابل دسترسی است.
از همه مهم‌تر اینكه باید به خاطر داشت پوسیدگی فرآیندی پویاست و تشخیص صحیح نیازمند درك فعالیت پوسیدگی و ارزیابی بهداشت دهانی بیمار می‌باشد.
