امید صالحیان؛ كارشناس ارشد فیزیولوژی ورزش
استروئیدهای آنابولیك پرمصرف‌ترین داروهای غیرمجاز در میان ورزشكاران می‌باشند و با این تصور كه قدرت و كارایی ورزشكار را افزایش می‌دهند، به كرات توسط این افراد مورد استفاده قرار می‌گیرند. استفاده غیرمجاز از استروئیدهای آنابولیك در دهه 1950 توسط وزنه‌برداران و بدنسازان آغاز گردید، سپس در تمام رشته‌های ورزشی گسترش یافت. در حال حاضر نیز این مشكل همچنان باقی مانده و استفاده روزافزون از این داروها در رقابت‌های ورزشی توجه زیادی را به سوی خود جلب كرده است.
مصرف استروئیدهای آنابولیك رشد عضلانی را در پسر بچه‌ها و در زنان در تمامی سنین تشدید می‌كند. این پدیده توسط گیرنده‌های آندروژنی تنظیم می‌گردد. با این حال مشخص نیست كه آیا این داروها اثرات مفیدی بر روی رشد عضله، تعادل ازته یا كارآیی ورزشی مردان بالغ دارند یا نه! شواهد موجود حاكی از آن است كه مصرف مقادیر زیاد استروئیدهای آنابولیك بر روی رشد عضلات در مردان تاثیر دارد. مطالعات Forpes در سال 1985 نشان داد كه پس از مصرف 5 گرم آندروژن خارجی یا بیشتر توده عضلانی بدن افزایش می‌یابد. مطالعات Giggs و همكارانش در سال 1989 حاكی از آن است كه مصرف 3 میلی‌گرم تستوسترون به ازای هر كیلوگرم وزن بدن در هفته به مدت 12 هفته باعث افزایش توده عضلانی و ساخت پروتئین بدن می‌شود. این احتمال وجود دارد كه مقادیر بالای آندروژن‌ها و استروئیدهای آنابولیك در سطح گیرنده‌های گلوكوكورتیكوئید اثر كرده، اثرات كاتابولیكی گلوكوكورتیكوئیدها را مهار می‌كند.
از زمانی كه قدرت پروتئین سازی استروئیدهای آنابولیك شناخته شد، مصرف آنها به طور وسیع گسترش یافت. نخستین المپیكی كه در آن استعمال استروئیدهای آنابولیك گزارش شد، المپیك توكیو در سال 1964 بود، ولی گزارشات حاكی از آن است كه در المپیك 1960 رم نیز مورد استفاده قرار گرفته بود.
مصرف استروئیدهای آنابولیك در سال 1974 از سوی كمیته بین‌المللی المپیك ممنوع و غیرمجاز اعلام گردید. علیرغم نفی مسئولین و كنترل شدید، مصرف این مواد روبه فزونی نهاد، طوری كه در بازی‌های المپیك 1988 این داروها در راس جدول قرار گرفتند و كمیسیون دوپینگ وابسته به كمیته بین‌المللی المپیك در همان سال لیستی از استروئیدهای آنابولیك غیرمجاز و ممنوع در ورزش را ارائه نمود.
در حقیقت استروئیدهای آنابولیك به طور صناعی از تستوسترون ساخته می‌شوند و تفاوتشان با تستوسترون در این است كه خاصیت آنابولیك بالایی دارند و قدرت پروتئین سازی آنها به اثبات رسیده است.
دكتر ویلیام تیلور از مشاوران كمیته المپیك ایالات متحده درخصوص این داروها می‌گوید: اگر كودكی را با تركیبی از هورمون رشد و استروئیدهای آنابولیك پرورش دهند، غولی با وزن 160 كیلوگرم و قد 2 متر و بیست و پنج سانتی‌متر از آب درمی‌آید. كن یاماریللو، دارنده عنوان آقای جهان در سال 1981 در رشته پرورش اندام می‌گوید: ارزش و اهمیت استروئیدها را همه قهرمانان به خوبی می‌دانند و من شخصا این داروها را فوق‌العاده كارساز می‌دانم.
علاوه بر مردان، زنان ورزشكار نیز به میزان زیاد از استروئیدهای آنابولیك استفاده می‌كنند، به طوری كه پروفسور ویلدور هولمان رئیس وقت فدراسیون جهانی پزشكی ورزشی در این مورد می‌گوید: من معتقدم كه امروزه تعداد زنانی كه ركورددار دو میدانی، پرش ارتفاع، پرتاب وزنه و دیسك و حتی پرتاب نیزه هستند و استروئید مصرف نمی‌كنند بسیار اندك است. در یك مطالعه بر روی ورزشكاران سطوح مختلف ایالات متحده مشخص شد كه 6 درصد ورزشكاران دبیرستانی، 20 درصد ورزشكاران دانشگاهی و 5 درصد ورزشكاران حرفه‌ای از استروئیدهای آنابولیك استفاده كرده‌اند، هر چند كه استفاده از استروئیدهای آنابولیك مغایر قوانین بیشتر سازمان‌های ورزشی می‌باشد، ولی آمار و ارقام نشان می‌دهد كه در حال حاضر در سرتاسر جهان تعداد قابل توجهی از ورزشكاران از داروهای آنابولیك استفاده می‌كنند. پرجنجال‌ترین ورزشكار آنابولیك نیز بن‌جانسون، دونده سیاهپوست كانادایی بود كه در 25 سپتامبر 1988 در المپیك سئول 100 متر را در مدت 79/9 ثانیه دوید و ركورد جدیدی خلق كرد، ولی دو روز بعد مدال طلای وی پس گرفته شد، زیرا آزمایشات نشان داده بود كه جانسون از نوعی استروئید آنابولیك به نام استاتوزولول استفاده كرده است. مربی وی در تورنتوی كانادا در كمال گستاخی اعلام داشت كه جانسون مدت 8 سال از این دارو استفاده می‌كرده است، ولی هربار از آزمایشات دوپینگ سربلند بیرون می‌آمده است. البته در همین دوره المپیك 10 مورد دیگر استفاده از استاتوزولول نیز با آزمایشات دارویی به اثبات رسید. همچنین دو وزنه‌بردار بلغاری نیز مدال خود را به این دلیل از دست دادند.
در المپیك 1988 سئول یك دونده دیگر كانادایی به نام مارتی وی‌نیو نیز به دلیل مصرف استروئید آنابولیك مدال نقره خود را در رشته دو استقامت از دست داد، همچنین كنار گذاشته شدن آنجل میر، شناگر آمریكایی از تیم اعزامی این كشور قبل از رفتن به سئول به خاطر مثبت بودن نتیجه آزمایش دوپینگ مبنی بر استفاده از ناندرولن در آن زمان درصدر اخبار ورزشی قرار گرفت.
به هر حال پاسخگویی به این سوال كه آیا استروئیدهای آنابولیك كارآیی ورزشكار را بالا می‌برند یا نه، بنا به دلایل زیر آسان نیست:
1- عوارض جانبی داروی مصرفی توسط ورزشكار، بررسی اثرات مفید آن را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
2- اثرات مفید این داروها فقط در تعداد اندكی از ورزشكاران آشكار می‌شود و این امر شناسایی همه موارد را با مشكل روبرو می‌سازد.
3- ارزیابی چگونگی افزایش كارآیی ورزشكار مشكل است.
علیرغم همه این مسائل، بسیاری از ورزشكاران، مربیان و پزشكان ورزش معتقدند كه این داروها كارآیی ورزشی را افزایش می‌دهند.
یك نكته حائز اهمیت این است كه اثرات مثبت استروئیدهای آنابولیك بر روی شرایط فیزیكی و قدرت بدنی ورزشكار، فقط تا زمانی وجود دارد كه مصرف دارو ادامه می‌یابد و پس از قطع مصرف، مزایای حاصل از آنها تا حد قابل ملاحظه ای از بین می‌رود.
