دكتر حمیدرضا اكبری گیلانی؛ جراح و متخصص ارولوژی
کلیهها سه عملکرد عمده دارند
برای جلوگیری از انباشت سموم در جریان خون و کاهش مواد زائد بدن، خون را تصفیه و ادرار تولید میکنند.
هورمون‌‌هایی تولید میکنند که بر عملکرد سایر قسمت‌‌های بدن (تنظیم فشارخون و تولید گلبول‌‌های قرمز خون) تاثیر مستقیم دارد. غلظت مواد معدنی، الکترولیت‌‌ها (مثل سدیم، پتاسیم و کلسیم) و میزان آب بدن را تنظیم میکنند. داشتن یک زندگی فعال و سالم، فقط با یک کلیه سالم نیز ممکن است؛ اما باید این کلیه سالم را به دقت بررسی و قبل از وخیم شدن هرگونه اختلال، آن را درمان کنیم.
عوامل بوجود آورنده نارسایی مزمن كلیه
بیماری التهاب کلیه (نفروپاتی) یکی از عوامل اصلی بوجود آورنده نارسایی مزمن کلیه در سراسر دنیا است. شایع‌ترین عامل این بیماری در امریکای شمالی، دیابت نوع 1 یا 2 و فشارخون بالاست. یکی از عوارض پرفشاری خون و دیابت، بوجود آمدن لخته‌‌های خونی در عروق کوچک بدن از جمله کلیه‌‌هاست که می‌‌تواند نارسایی مزمن کلیه را در پی داشته باشد.
دیگر علل شایع نارسایی مزمن کلیه
- پیلونفریت حاد (عفونت کلیه)
- بیماری پلی کیستیک کلیه (وجود کیست‌‌های متعدد در کلیه)
- بیماریهای خود ایمنی همانند لوپوس اریتماتوس سیستمیک
- تنگ و سفت شدن رگ‌‌های خونی یا تصلب شرایین که می‌‌تواند به عروق خونی کلیه آسیب برساند.
- انسداد مجاری ادراری، برگشت ادرار به کلیهها و عفونت ناشی از آن، ناهنجاری‌‌های مادرزادی بافت کلیه
- سوء مصرف مواد مخدر
علائم نارسایی مزمن كلیه
بیماری نارسایی مزمن کلیه می‌‌تواند از سال‌‌ها قبل از اینکه علائم بروز کند، وجود داشته باشد. پزشکان در صورت مشکوک بودن به احتمال ابتلا به این بیماری، آزمایش منظم خون و ادرار را تجویز میکنند.
در صورتی که به طور مرتب، بررسی‌‌های لازم را انجام ندهیم، بیم آن می‌‌رود علائم زمانی بروز کند که کلیهها به شدت آسیب دیده باشند.
بعضی نشانه‌‌ها همچون خستگی، ممکن است برای مدت طولانی وجود داشته باشند اما از آن جایی که به تدریج رخ می‌‌دهند، توجه ما را جلب نمی کنند و اغلب هیچ کس به ارتباط آن‌‌ها با بیماریهای کلیه نمی اندیشد.
بعضی از علائم و نشانه‌‌ها مشخص‌تر هستند؛ از جمله:
تکرر ادرار، خصوصا در شب
وجود خون در ادرار (در نارسایی مزمن کلیه کمتر دیده می‌‌شود.)
ادرار تیره و غلیظ
برخی علائم دیگر، کمتر مورد توجه هستند؛
اما نتیجه مستقیم ناتوانی کلیهها در دفع مواد زائد و آب مازاد بدن هستند:
تورم پلک، دست و پاها
فشارخون بالا
خستگی
تنگی نفس
کم اشتهایی
تهوع و استفراغ (علامتی که مکررا اتفاق می‌‌افتد.)
عطش
طعم یا بوی نامطبوع دهان
کاهش وزن
خارش مداوم و گسترده
انقباض عضلات
پوست زرد یا قهوه‌‌ای
اگر نارسایی کلیه وخیم شود و سموم در بدن تجمع پیدا کنند، احتمال دارد بیمار دچار تشنج شود.
عوارض احتمالی نارسایی مزمن کلیه
کم خونی
فشارخون بالا
افزایش خطر خونریزی
افزایش حساسیت به عفونت‌‌ها
تجمع مایع در بدن
کم آبی بدن
اختلال در الکترولیت‌‌های خون (افزایش سطح پتاسیم و ...)
اختلال در میزان مواد معدنی خون (افزایش سطح کلسیم یا فسفر در خون)
افزایش احتمال شکستگی استخوان‌‌ها
سوء تغذیه
تشنج
تشخیص نارسایی مزمن كلیه
تشخیص میزان پیشرفت بیماری بسیار اهمیت دارد و پزشک به منظور کسب اطلاعات دقیق و جزیی از وضعیت سلامت بیمار، بررسی‌‌ها و آزمایش‌‌های زیر را تجویز می‌‌کند:
اندازهگیری فشارخون (بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی کلیه به پرفشاری خون مبتلا هستند.)
آزمایش ادرار برای اندازهگیری سطح پروتئین (پروتئین بیش از حد نیز از علائم نارسایی کلیه است.)
آزمایش خون
عکسبرداری از کلیهها
سونوگرافی شکم
اسکن کلیه
عکسبرداری، اسکن یا سونوگرافی کمک میکنند که در صورت وجود ضایعات در بافت کلیه، انسداد یا تومور، پزشک از وجود آن‌‌ها مطلع شود. پزشک بعد از بررسی کامل و انجام دادن آزمایش‌‌ها، روش‌‌های درمانی را متناسب با شدت بیماری، برای بیمار تجویز می‌‌کند.
درمان نارسایی مزمن كلیه
اولین توصیه به بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، تغییر رژیم غذایی است. اغلب به آن‌‌ها توصیه می‌‌شود برای کاهش انباشت سموم در بدن و حالت تهوع و استفراغ همراه با نارسایی کلیه، پروتئین کمتری مصرف کنند. مشورت با متخصص تغذیه برای این بیماران ضروری است. از آنجا که اغلب به دلیل این بیماری، تعادل سطح مواد معدنی و غلظت الکترولیت‌‌ها در بدن بهم می‌‌ریزد و سطح مواد زائد و سموم در بدن افزایش می‌‌یابد، پزشک داروهایی را به منظور متعادل کردن آن‌‌ها تجویز می‌‌کند.اگر کلیهها قادر نباشند، آب مازاد بدن را دفع کنند، لازم است که با کاهش مصرف مایعات، کمی کار کلیهها و قلب را محدود کنیم. معمولا پزشک حداقل میزان مصرف روزانه مایعات را برای بیمار تعیین می‌‌کند اما این میزان بستگی مستقیم با مقدار ادرار در هر روز دارد.
نارسایی حاد کلیه
نارسایی حاد کلیه، بیماری تغییر عملکرد کلیهها است که اغلب ناگهانی رخ می‌‌دهد ودرمان پذیر است. دلایل مختلفی می‌‌تواند منشاء کاهش توانایی کلیهها در تصفیه و حذف مواد زائد خون همچنین کنترل نمک و آب بدن در حد نرمال و تنظیم فشارخون باشد.این بیماری اغلب خیلی ناگهانی و طی چند ساعت، چند روز یا چند هفته ظاهر می‌‌شود و خودش را با کاهش یا توقف تولید ادرار نشان می‌‌دهد: کمتر از 500 میلی لیتر ادرار در 24 ساعت (کم ادراری یا oliguria) و یا کمتر از 100 میلی لیتر ادرار در 24 ساعت (بی‌ادراری یا Anuria). در برخی از موارد نادر، مقدار دفع ادرار بیش از 500 میلی لیتر در 24 ساعت باقی می‌‌ماند.
سه نوع نارسایی حاد کلیه وجود دارد
1) نارسایی عملکردی کلیه که بر اثر کاهش جریان خون کلیوی ایجاد می‌‌شود در حالی که کلیهها سالم هستند.
2) نارسایی کلیه که به علت وجود ضایعات میکروسکوپی در خود آناتومی کلیه به وجود می‌‌آید. این ضایعات بر اثر بیماریهای مختلف، عفونت، واکنش آلرژیک، همچنین مسمومیت‌های دارویی و... پدید می‌‌آیند.
علائم نارسایی حاد كلیه
علائم نارسایی حاد کلیه متفاوت هستند؛ هرگاه عامل این بیماری، کاهش جریان خون در کلیه باشد - که بیشتر در بیماران مبتلا به بیماریهای نارسایی قلبی مزمن یا مبتلا به سیروز (التهاب شدید کبد ) رخ می‌‌دهد – علائمی مشاهده می‌‌شود که اغلب مرتبط با این بیماری‌ها است. علائم نوعی که بر اثر آسیب بافت کلیه ایجاد شده، بسیار متغیر است. اگر عامل آن انسدادی باشد خود کلیه را درگیر و خونرسانی به آن را مختل می‌‌کند.
تشخیص نارسایی حاد كلیه
پزشک برای تشخیص نوع انسدادی نارسایی حاد کلیه، گاه با توجه به علائم بیمار، رادیوگرافی از شکم را تجویز می‌‌کند. دو نوع دیگر این بیماری را از راه‌های آزمایش خون، اندازه گیری سطح کراتینین خون (افزایش) و ترشحات گلومرول کلیه (کاهش) تشخیص می‌‌دهند. برای یافتن عامل به وجود آورنده بیماری، سونوگرافی کلیه و آزمایش ادرار نیز تجویز می‌‌شود.
درمان نارسایی حادكلیه
درمان بستگی مستقیم با عامل بوجود آورنده بیماری دارد و در بیشتر موارد بعد از درمان و از بین بردن علت، بیماری نیز به سرعت بهبود می‌‌یابد.در نوعی که بر اثر کم آبی بدن ایجاد شده، اغلب به بیمار توصیه می‌‌شود – طبق نظر پزشک و متناسب با نوع و شدت بیماری – آب بنوشد.نارسایی که بر اثر آسیب بافت کلیه بوجود آمده، با درمان تا حدی زیادی بهبود می‌‌یابد؛
