دكتر حمید رنجبری؛ جراح و متخصص ارولوژی عضو تحریریه دنیای سلامت
انواع دیالیز
دیالیز خونی و دیالیز صفاقی (شكمی)
در دیالیز خونی (همودیالیز) برای خارج كردن مواد زائد آب اضافی از بدن از یك نوع فیلتر خاص استفاده می‌كنند كه با گردش خون به دستگاه همودیالیز تصفیه خون صورت می‌گیرد. در دیالیز صفاقی از مایعی كه با یك لوله پلاستیكی كه در حفره شكمی بیمار قرار داده شده عبور می‌كند، سموم بدن و آب اضافی از همان لوله خارج می‌گردد. در همودیالیز خون بدن بیمار از یك فیلتر در دستگاه دیالیز كه غشاء دیالیز نامیده می‌شود عبور می‌كند. در این عملیات در ابتدا یك لوله پلاستیكی مخصوصی به سیاهرگ اصلی زیر گردن یا كشاله ران وصل و عملیات همودیالیز آغاز می‌گردد.
پس از گذشت مدت زمانی كه فرد با دستگاه همودیالیز عادت نمود طی یك عمل جراحی در دستها و یا پاها بین یك سرخرگ و سیاهرگ اتصال برقرار می‌نمایند كه به آن فیستول گفته می‌شود و پس از مدتی لوله پلاستیكی قبلی كه به آن شالدون می‌گویند خارج می‌كنند در هر نوبت همودیالیز سوزن‌هایی را بین این پیوند (فیستول) قرار داده شده و خون را از طریق دستگاه فیلتر كنند كه به آن دستگاه همودیالیز می‌گویند فرستاده و پس از تصفیه مجدد آب از همان رگ به بدن برمی‌گردانند.
در این دستگاه محلولی در آن طرف فیلتر مواد زائد را از بدن بیمار دریافت می‌كند كه محلول دیالیز نامیده می‌شود. در دیالیز صفاقی از بافت‌های داخل شكم خود بیمار به عنوان فیلتر استفاده می‌شود روده‌ها در داخل حفره شكم در فضای بین دیواره شكم به عنوان فیلتر عمل می‌كنند. یك لوله پلاستیكی از طریق دیواره شكم وارد حفره شكم می‌شود و سپس یك مایع خاصی را وارد حفره شكم كرده كه روده‌ها را شستشو می‌دهد. دیواره روده به عنوان یك فیلتر بین این مایع و جریان خون عمل می‌كند. با استفاده از انواع مختلف محلول‌ها مواد زائد و آب اضافی را میتوان با این عملیات و در هر نوبت طی چند ساعت (4-3 ساعت) از بدن خارج كرد.
بیمار طی دیالیز چه می‌كند؟
همودیالیز یا دیالیز خونی: درمان همودیالیز در واحد همودیالیز صورت می‌گیرد كه معمولا قسمتی از بیمارستان است كه با دستگاههای ویژه تجهیز شده است. این واحد همچنین مكانی است كه بیماران می‌توانند برای رژیم غذایی یا سایر نیازهای خود مشاوره بگیرند بیماران معمولا سه بار در هفته به واحد دیالیز خونی مراجعه می‌كنند. هر بار قبل از دیالیز بیمار وزن می‌شود تا مقدار مواد زائدی كه از دیالیز قبلی در بیماران تجمع یافته مشخص شود آنگاه روی صندلی مخصوص كه صندلی ویژه انجام دیالیز است قرار گرفته. البته محل فیستول (پیونده بین سرخرگ و سیاهرگ) كاغذ تمیز می‌شود سپس دو سوزن داخل این پیوند قرار داده می‌شود یكی از این سوزنها خون را به داخل دستگاه برده و پس از تصفیه خون تصفیه شده از راه سوزن دیگر وارد فیستول یا بدن می‌شود.
درمان هر بار 2-4 ساعت طول می‌كشد. طول این ساعات پرسنل دیالیز به طور مداوم فشارخون و علایم بیمار را بررسی كرده و سرعت تصفیه را تنظیم می‌كنند بیماران می‌توانند در این فاصله مطالعه كرده یا بخوابند و یا سایر كارهای خود را انجام دهند. دیالیز صفاقی: در این روش بیمار نقش فعالتری دارد یكی از مهمترین مسائل مسئولیت بیمار برای حفظ و بهداشت و نگهداری مناسب از لوله دیالیز صفاقی (شكمی) و جلوگیری از آلودگی آن است. در این عملیات بیمار مجدداً در آغاز هر نوبت دیالیز خود را وزن می‌كنند و پس از تمیز كردن محل لوله و مایع خصوص مناسب را وارد بدن نموده و پس از گذشت زمان مناسب حدود 30 دقیقه مایع را از بدن خارج می‌كند.
مزایا و معایب انواع دیالیز
هر دو نوع دیالیز مزایا و معایبی دارند و در هر بیمار برحسب شیوه زندگی، سیستم حمایتی میزان مسئولیت‌پذیری و سایر بیماری‌هایش تصمیم می‌گیرد كه كدام روش را انتخاب كند. برای بسیاری از بیماران یكی از مهمترین مزایای دیالیز خونی آن است كه هیچ مشاركتی در درمان ندارند و تنها كاری كه باید بكنند این است كه باید تا بیمارستان و یا كلینیك مخصوص دیالیز خونی بروند تا درمان مناسب آنها آغاز گردد. ولی برای بیمارانی كه برنامه مستقل‌تری را ترجیح می‌دهند دیالیز صفاقی مناسب‌تر است، زیرا میتواند در خانه صورت بگیرد. اما مشكل اصلی این نوع دیالیز خطر عفونت است. زیرا بیمار یك لوله پلاستیكی دارد كه حفره شكم را به بیرون مرتبط می‌سازد و این خود میتواند احتمال وارد شدن عفونت به بدن را افزایش دهد. صرف نظر از نوع دیالیز انتخابی بیماران، مسئولیت‌های مختلفی از قبیل برنامه غذایی منظم، میزان مصرف مایعات و توجه به انواع آن مصرف ویتامین‌ها و داروهای مناسب برای كنترل فشارخون و حفظ توازن كلسیم و فسفات را به عهده دارند.
مشكلات اختصاصی در بیماران دیالیزی
افسردگی شایعترین شكایت روانی در بیماران دیالیزی است كه تظاهرات آن شامل خلق افسرده یا ناپایدار، تصور و نگرش ضعیف از خود و احساس ناامیدی است كه در صورت عدم شناسایی و درمان به موقع میتواند منجر به قطع دیالیز و یا حتی خودكشی شود.
سوءتغذیه یك مساله نسبتاً رایج در بیمارانی است كه به مدت طولانی دیالیز می‌شوند و تقریبا یك‌دوم بیماران دچار آن هستند. سوءتغذیه میتواند ناشی از دریافت كم‌غذایی مناسب و یا از دست دادن آن باشد. آثار سوءتغذیه زیاد است و میتواند شامل مرگ‌ومیر و افزایش دفعات بستری در بیمارستان و خستگی و بازتوانی ضعیف باشد.
افزایش فشارخون: علت اصلی بستری و مرگ و میر بیماران دیالیز در نظر گرفته می‌شود.
سایر عوارض: از عوارض دیگر میتوان به اختلالات خونی، غدد درون‌ریز، مشكلات پوستی، دردهای استخوانی و... اشاره كرد.
