تهیه وتنظیم ندا سوید؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه، دانشکده علوم تغذیه ورژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران- زیر نظر: دکتر نیازمحمدزاده هنرور؛ متخصص تغذیه بالینی و رژیم شناسی، استادیار دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران
عملکرد کبد
کاركردها و وظایف متعدد كبد آن را به یك عضو بسیار حیاتی و مهم تبدیل ساخته است.
اعمال عمده ی كبد شامل متابولیسم كربوهیدرات، پروتئین، چربی، ذخیره سازی و فعال سازی ویتامین ها و مواد معدنی، تشكیل و ترشح صفرا، تبدیل آمونیاك به اوره، متابولیسم استروئیدها و تصفیه و فیلتراسیون می باشد.
سرانجام اینكه كبد به عنوان فیلتری برای تصفیه و برداشت باكتری ها و فرآورده های زائد عمل كرده و مسئول غیرسمی كردن داروها و الكل است.
کبد از طریق واکنش های سم زدایی به دفع مواد شیمیایی مضر کمک می کند.
مواد غذایی و پاکسازی کبدی
جالب است بدانید هر ماده غذایی که می خورید و می نوشید و حتی داروها جهت سم زدایی از کبد عبور می کنند.
زندگی در جامعه مدرن امروزی و مصرف بیش از اندازه غذاهای فراوری شده باعث شده تا کبد مکررا در معرض الاینده های محیطی، مواد شیمیایی و استرس قرار بگیرد.
در نتیجه این ارگان مرتبا در حال فعالیت است و بار زیادی را متحمل می شود که در نهایت کیفیت سیستم سم زدایی آن کاهش می یابد.
مواد غذایی بسیاری وجود دارند که به طور طبیعی از طریق تحریک سیستم های سم زدایی به فرایند پاکسازی سموم از طریق کبد کمک می کنند که در ادامه مطلب به آنها اشاره خواهیم کرد:
سیر: تنها مصرف مقدار کمی از این ماده غذایی منجر به بهبود عملکردآنزیم های فاز 2 دخیل در فرایند مسمومیت زدایی می شود.
همچنین سیر سرشار از سلنیوم و الیسین می باشد که فرایند پاکسازی را تسهیل می کند.
چای سبز و دمنوش های گیاهی: چای سبز سرشار از گروهی از آنتی اکسیدان ها به نام کاتچین می باشد که موجب تقویت سیستم های آنزیمی سم زدایی می شود.
علاوه بر چای سبز مصرف چای گیاهی که مخلوطی از زنجبیل، دانه هل، دارچین و شیرین بیان باشد نیز جهت فرایند پاکسازی کبد مفید هستند.
لیمو: لیمو علاوه بر اینکه حاوی آنتی اکسیدان لیمونن می باشد، مقدار زیادی ویتامینC نیز دارد که به دفع مواد زاید از طریق تبدیل این مواد به مواد محلول در آب کمک می کند.
سبزیجات خانواده کلم: توصیه می شود روزانه حداقل یک فنجان از کلم بروکلی، کلم بروکسل یا کلم پیچ مصرف شود. مصرف این سبزیجات به دفع مواد سرطان زا کمک می کند.
موادی مانند کرفس، رزماری، کورکومین موجود در زردچوبه، کلروفیل موجود در سبزیجات، گشنیز نیز به موجب تسهیل فرایند پاکسازی سموم توسط کبد می شوند.
عوامل آسیب رسان به کبد
در کنار جای دادن این مواد در رژیم غذایی بهتر است به یاد داشته باشیم که در افراد الکلی، جایگزینی الكل با وعده های غذایی و تغییر مورفولوژیك موكوزای روده و عدم كفایت آنزیم‌های پانكراس منجر به دریافت پایین مواد آنتی اکسیدانی شده و از این طریق تعادل بین عوامل اکسیدان و انتی اکسیدانی را بر هم زده و به کبد آسیب می رساند.
به علاوه الکل با افزایش متابولیسم کبدی باعث افزایش مصرف دو برابری اکسیژن شده که این فرایند منجر به تولید رادیکال های آزاد می شود.
Q10 به عنوان آنتی اکسیدانی قوی در مواد غذایی مانندگوشت قرمز، اجیل، تخم مرغ و دل و جگر موجود می‌باشدکه با عملکرد آنتی اکسیدانی مستقیم در رفع رادیکال های آزاد نقش دارد.
مطالعات متعددی تاثیر مکمل یاری Q10 را بر کاهش بیان ژن فاکتور های التهابی در سلول های کبدی نشان داده اند.
برنامه غذایی سرشار از چربی های اشباع و کربوهیدرات های ساده، مصرف بی رویه داروهایی مانند استامینوفن، عفونت های ویروسی، افزودنی های غذایی، سیگار و کافئین از دیگر مواردی هستند که سلامت کبد را به خطر می اندازند.
علایم آسیب کبدی
اگر به تازگی علایمی مانند عدم تحمل غذاهای چرب و ادویه دار، سوء هاضمه، یبوست مزمن، ضایعات پوستی، طعم فلزی در دهان، مدفوع آغشته به خون و یا قیر مانند و یا مدفوع كم رنگ، ادرار خیلی تیره، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ را در خود مشاهده نموده اید ممکن است شما دچار اختلال در عملکرد کبد شده باشید، بهتر است این علایم را جدی بگیرید و جهت انجام تست های آزمایشگاهی به پزشک مراجعه کنید.
توصیه های تغذیه ای
از انجایی که کبد یکی از کلیدی ترین اندام های بدن می باشد و نقش مهمی در سیستم هضم و جذب بازی می کند، داشتن کبدی سالم نه تنها منجر به جذب بهتر درشت مغذی و ریز مغذی ها می شود، بلکه از طریق سیستم های آنزیمی دخیل در فرایند سم زدایی بدن را از مواد زاید پاک می سازد و به برقراری تعادل بین مواد پرواکسیدانی تولید شده و آنتی اکسیدان های دریافتی از مواد غذایی کمک می کند.
بنابراین جهت محافظت از کبد توصیه می شود موارد زیر را رعایت کنید
به طور روزانه ورزش کنید
ورزش روزانه علاوه بر اینکه سیستم ایمنی شما را جهت برخورداری از کبدی سالم تقویت می کند بلکه به حفظ وزن نیز کمک کرده و خطر ابتلا به چاقی و بیماری کبد چرب را کاهش می دهد.
از مصرف الکل و استعمال دخانیات اجتناب کنید
همان طور که اشاره شد مصرف الکل از طرفی با کاهش دریافت مغذی از جمله مواد آنتی اکسیدانی و افزایش تولید رادیکال های آزاد می تواند باعث التهاب کبد شود علاوه بر این الکل با تولید ماده ای به نام استالدئید می تواند مسمومیت کبدی نیز ایجاد کند.
از دیگر عوارض مصرف الکل تولید هیدروژن و سوختن آن به جای چربی ها جهت تولید انرژی می باشد که منجر به تجمع چربی و کبد چرب می‌شود.
رژیم غذایی سالم داشته باشید
- پرهیز از مصرف مواد غذایی فراوری شده و دارای رنگ های مصنوعی مانند غذاهای کنسرو شده، چیپس، پفک و فست فودها
- پرهیز از مصرف قندها و کربوهیدرات های ساده مانند نان و یا شیرینی های تهیه شده از ارد تصفیه شده
- پرهیز از مصرف نوشیدنی های کافئینه و جایگزینی آن با مخلوطی از آب سبزیجات مانندانواع کلم ها، هویج و کرفس، دمنوش های گیاهی حاوی دارچین، هل، زنجبیل و چای سبز
- مصرف مواد غذایی سرشار آنتی اکسیدان مثل میوه و سبزیجات تیره رنگ
- پرهیز از مصرف روغن های هیدروژنه و اسید های چرب های اشباع و ترانس و جایگزینی آنها با روغن زیتون یا کانولا
- نوشیدن آب به اندازه ی کافی و مصرف غذاهای پر پتاسیم مانند موز، هندوانه، کشمش، حبوبات، آلو و سبزیجات
احتیاط در مصرف داروها
مصرف بی رویه دارو ها به خصوص آنتی بیوتیک ها، مسکن ها و قرص های ضد بارداری به دلیل اینکه در کبد متابولیزه می شوند و مواد سمی تولید می کنند می توانند منجر به آسیب کبدی و کاهش کارایی آن شوند.
