ترمیم در كبد
با آنكه سلول‌های كبدی دارای عمری طولانی هستند ولی قدرت ترمیم (Regeneration) فوق‌العاده‌ای دارند. مطالعات نشان داده‌اند كه موش‌ها قادرند 75 درصد كبد خود را طی یك ماه ترمیم كنند. با این وجود، ترمیم كبد در انسان محدود است. ترمیم كبد با توجه به نوع و شدت آسیب ایجاد شده با سه ساز و كار مختلف صورت می‌گیرد. اگر آسیب كبدی كم باشد، سلول‌های كبدی موجود در منطقه شروع به تكثیر می‌كنند و با ایجاد سلول‌های كبدی جدید، محل آسیب دیده را ترمیم می‌كنند.
در این نوع تقسیم، یك سلول كبدی به دو سلول كبدی مشابه سلول اولیه تقسیم می‌شود. اما اگر آسیب وارد شده وسیع باشد و سلول‌های كبدی با تكثیر خود نتوانند آن را ترمیم كنند ساز و كار دومی برای ترمیم شروع می‌شود كه در آن سلول‌های بنیادی موجود در دیواره مجاری صفراوی فعال می‌شوند و شروع به تكثیر می‌كنند. شكل ظاهری این سلول‌ها بیضی است و به همین دلیل با عنوان سلول‌های بیضوی نیز شناخته می‌شوند.
تكثیر این سلول‌ها به دلیل بنیادی بودن بسیار سریع‌تر از سلول‌های كبدی است و به صورت نامحدود می‌توانند تكثیر پیدا كنند. در حالی كه سلول‌های كبدی قدرت تكثیر محدودی دارند و زمان دو برابر شدن آنها طولانی‌تر است. تكثیر سلول‌های بیضوی مستقیما سلول كبدی ایجاد نمی‌كند و لازم است این سلول‌ها به سلول‌های كبدی تمایز یابند. بنابراین این سلول‌ها در هر بار تقسیم، دو سلول متفاوت ایجاد می‌كنند.
یكی از سلول‌ها شبیه سلول مادری اولیه است كه همچنان بنیادی می‌ماند تا تكثیر بعدی را انجام دهد و سلول بعدی سلولی است كه تا حدودی برای ایجاد سلول‌های كبدی تمایز یافته است. قدرت سلول‌های بیضوی نیز برای ترمیم آسیب ایجاد شده محدود است و اگر آسیب كبدی بسیار وسیع باشد و یا اینكه آسیب به صورت مزمن و همیشگی ادامه داشته باشد این ساز و كار قادر به ترمیم نخواهد بود و در نتیجه، ما شاهد سیروز كبدی خواهیم بود.
مشكل دیگری كه در این ساز و كار وجود دارد این است كه چنین سیستمی برای فعال شدن نیاز به زمان دارد و در آسیب حاد كبدی كه مقدار زیادی از سلول‌های كبدی به صورت حاد از بین می‌روند و یا كارایی خود را از دست می‌دهند دو ساز و كار یاد شده عملا غیركارآمد خواهند بود و شخص نمی‌‌تواند آسیب كبدی را به سرعت ترمیم كند و در نتیجه میزان مرگ و میر در آسیب حاد كبدی وسیع بالا است. بنابراین در آسیب‌های حاد كبدی، در آسیب‌های مزمن و دائمی و همچنین در بیماری‌هایی كه خود سلول‌های بیضوی درگیر هستند و قادر به تكثیر نیستند، نیاز است ساز و كار ترمیمی دیگری وارد عمل شود.
بی‌شك ایجاد سلول كبدی جدید در بافت‌های خارج كبدی امكان‌پذیر نیست چرا كه سلول برای تمایز لازم است در كنار خود قرار گیرد. پس باید به دنبال منابعی باشیم كه از این طریق بتوانیم ضمن فعال كردن سلول‌های بنیادی موجود در كبد و یا همان سلول‌های بیضوی، تعادل آنها را نیز افزایش دهیم و یا اینكه در صورت آسیب دیدن آنها را با سلول‌های جدید و طبیعی جایگزین كنیم. هر چند هنوز منبع مشخصی برای جایگزینی سلول‌های بیضوی كبد شناسایی نشده است ولی مطالعات اولیه نشان می‌دهد كه منشا این سلول‌ها احتمالا سلول‌های بنیادی موجود در گردش خون است كه این منبع با سلول‌های بنیادی كه از طریق مغز استخوان وارد آن می‌شوند تقویت می‌شود.
مطالعات در عضوی مانند قلب نشان می‌دهد كه بعد از یك سكته وسیع، سلول‌های قلبی موادی را داخل خون ترشح می‌كنند كه باعث می‌شود سلول‌های بنیادی مغز استخوان وارد خون شوند و حدس زده می‌شود كه چنین ساز و كاری در آسیب سلول‌های كبدی نیز وجود داشته باشد. به هر حال این احتمال كه مغز استخوان می‌تواند منشاء سلول‌های بیضوی موجود در كبد باشد زمانی قوت گرفت كه دانشمندان متوجه شدند در كبد زنانی كه پیوند مغز استخوان از دهنده مرد شده بودند، در كبد خود حاوی سلول‌هایی هستند كه منشاء مردانه دارند.
همچنین مردانی كه كبد را از یك دهنده زن دریافت كرده بودند در كبد خود سلول‌هایی داشتند كه از نظر ژنتیكی مردانه بود. براساس همین مشاهدات و با توجه به اهمیت بیماری‌های كبدی، مطالعات آزمایشگاهی و حیوانی متعددی برای بررسی اثر سلول‌های بنیادی مغز استخوان در ترمیم آسیب‌های كبدی صورت گرفت و امروزه ما شاهد استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان در ترمیم آسیب‌های كبدی در مطالعات انسانی هستیم.
بنابراین در بحث سلول درمانی، حداقل دو منبع برای ترمیم و جایگزینی سلول‌های كبدی آسیب دیده وجود دارد. منبع اول، سلول‌های كبدی جدا شده از بافت‌های كبدی است و منبع دوم می‌تواند سلول‌های بنیادی مغز استخوان باشد. متاسفانه به دلیل تعداد بسیار كم سلول‌های بیضوی (1 درصد تا 2 درصد كل سلول‌های كبدی) در حال حاضر امكان جداسازی و تكثیر آنها در آزمایشگاه برای پیوند سلولی وجود ندارد.
براي خواندن بخش اول- درمان سیروز كبدی- اينجا كليك كنيد.
