دکتر محسن نراقی؛ رئیس انجمن تحقیقات راینولوژی، فلوی رسمی جراحان بینی آمریکا، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، بورد فوق تخصصی جراحی پلاستیک و ترمیمی صورت، مدرس آکادمی جراحان پلاستیک و ترمیمی صورت آمریکا
بیماری‌های آلرژیك بیماری‌های متنوع و گوناگونی هستند كه شیوع زیادی دارند. به عنوان مثال رینیت آلرژیك در برخی از جوامع حدود 20 درصد جمعیت راگرفتار خود كرده است. آلرژی یا حساسیت به صورت افزایش حساسیت و واكنش پاتولوژیك به عوامل محیطی یا موادی نظیرگرده‌ها، غذا و گرد و خاك در مقادیری بی‌تأثیر بر افراد طبیعی، تعریف می‌شود. واكنش‌های آلرژیك تظاهرات متعددی از نظر گوش، گلو و بینی دارد كه مورد بحث قرار می‌گیرند.
رینیت آلرژیك
رینیت آلرژیك شایع‌ترین تظاهر آلرژی مجرای تنفسی فوقانی است. ممكن است فصلی یا دایمی باشد. رینیت آلرژیك فصلی اغلب ناشی از گرده درختان،علف‌های هرز و چمن است، در حالی‌كه رینیت آلرژیك دایمی اغلب ناشی از مایت گرد و خاك و زوائد حیوانات‌است. قارچ‌های معلق می‌توانند هر دو نوع رینیت آلرژیك را ایجاد كنند. حداكثر علایم رینیت آلرژیك فصلی بستگی‌به منطقه جغرافیایی دارد، ولی در فاصله بین اواخر بهار واوایل پاییز رخ می‌دهند.
علایم رینیت آلرژیك عبارتند از: احتقان بینی، آب ریزش‌آبكی بینی، عطسه، خارش بینی، التهاب ملتحمه، اشك‌ریزش، خارش كام و ترشحات پشت بینی. همچنین ممكن‌است بیماران احساس بی‌حالی و ضعف داشته باشند. تشخیص افتراقی شامل سایر انواع رینیت مانند رینیت دارویی، رینیت هورمونی، سرماخوردگی، سینوزیت و برخی ضایعات‌ساختمانی كه منجر به انسداد بینی میشوند مانند انحراف‌تیغه بینی، بزرگی لوزه سوم، جسم خارجی بینی و تومورهای بینی است. عوارض رینیت آلرژیك عبارتند از: تجمع مایع در گوش میانی، سینوزیت، بزرگی لوزه‌‌ها، ،گلودرد، پولیپ‌های سینوس‌های اطراف بینی و تجمع ترشحات سینوس‌ها. .
آلرژیهای گوش
واكنش‌های آلرژیك، مسؤول برخی از بیماری‌های گوش خارجی، داخلی و میانی هستند. گوش خارجی مستعد اگزمای آلرژیك است. این اگزما ممكن است ناشی ازآلرژی غذایی یا واكنش آلرژیك نسبت به عفونت قارچی گوش خارجی باشد. در هر دو مورد، اگزما منجر به از دست‌دادن سلامت طبیعی پوست شده، می‌تواند زمینه تهاجم باكتریایی و التهاب گوش خارجی را مهیا سازد. التهاب گوش میانی حاصل از انسداد آلرژیك شیپور استاش، اغلب یكی از عوارض رینیت آلرژیك است. به نظر می‌رسد كه این مسأله، نتیجه از دست دادن تبادل هوایی طبیعی گوش و به هم خوردن موازنه فشار هوای گوش با فشار اتمسفر است. این تجمع مایع كه منجر به كم‌شنوایی هدایتی می‌شود، ممكن است عفونی شود و عفونت گوش میانی چركی پدیدار شود.
آلرژیهای حنجره
حنجره تحت تأثیر بیماری‌های آلرژیك قرار می‌گیرد. ممكن است سرفه مزمن به علت وجود حنجره بیش از حد تحریك‌پذیر، ایجاد شود. گمان می‌شود این امر ناشی ازهمان مكانیسم ایجاد آسم آلرژیك است و به عنوان "آسم حنجره‌ای" شناخته شده است. همچنین سرفه مزمن ممكن است از تحریك حنجره‌ای ایجاد شده توسط ترشحات پشت بینی مرتبط با رینیت آلرژیك ناشی شود. حنجره و دستگاه تنفسی فوقانی ممكن است تحت تأثیر آنژیوادم آلرژیك قرار گیرد و حتی منجر به انسداد مجاری هوایی فوقانی و مرگ شود. بیماران ممكن است از تنگی تنفس و خشونت صدا شكایت داشته باشند. ورم ناشی ازواكنش كلاسیك همراه با آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها می‌شود كه‌سبب نشت عروقی و «آسم حنجره‌ای می‌گردد. آنژیو ادم ممكن است به سرعت پیشرفت كند و به یك فوریت‌پزشكی مبدل شود.
آزمایش‌های آلرژی
وقتی كه مشخص شد بیماری علایم آلرژی دارد، باید تلاش كرد تا منشأ اصلی آلرژی وی مشخص شود. اگر آلرژن آسیب رسان خاصی، شناسایی شد، ضروری است كه فرد از آن عامل اجتناب كند یا این كه درمان خاص آن شروع شود. برای شناسایی آلرژن‌های خاص، روش‌هایی در محیط زنده یا محیط غیر زنده ـ آزمایشگاه ـ وجود دارند. این آزمایش‌ها برای‌تعیین میزان قدرت واكنش آلرژیك هم انجام میشوند. در تمامی آزمایش‌های انجام شده در محیط زنده مقداری‌معین از آلرژن مشكوك به داخل پوست وارد می‌شود. واكنش مثبت موجب كهیر و قرمزی می‌شود. هر قدر كهیر و قرمزی بزرگ‌تر باشد، واكنش آلرژیك شدیدتر است.
درمان آلرژی
مهمترین درمان آلرژی دستگاه تنفسی فوقانی اجتناب از آلرژن محرك است. اجتناب از آلرژن‌های شناخته شده، آسان و مؤثر است، مانند اجتناب از زوائد حیوانات، زیرا محدود كردن هرگونه تماسی با حیوانات خانگی‌امكان‌پذیر است. شستن مرتب ملحفه، كنار گذاشتن مبلمان كهنه و وسایل پرزدار و فرسوده، اجتناب از اسباب‌بازی‌های عروسكی پرز و پشم یا شستن مرتب آنها می‌تواند مفید باشد. ممكن است گلدان‌های خانگی محلی برای رشد قارچ‌های معلق در هوا باشد. گاه پر بالش‌حساسیت‌زاست. با این حال اجتناب از ماده آلرژن در بیمارانی كه نسبت به مایت گرد و خاك یا چند ماده حساسیت‌زا آلرژی دارند، بسیار مشکل است.
اساس درمان دارویی شامل آنتی‌هیستامین‌ها است. گرچه ممکن است داروهای كورتیكو استروئیدی به ویژه بصورت اسپری نیز تجویز شوند. هر دسته از داروها در سطوح متفاوتی عمل می‌كنند.
آنتی‌هیستامین‌ها با مهار رقابتی در محل‌های گیرنده عمل می‌كنند. آنتی هیستامین‌ها هیستامین‌های آزاد شده را از بین‌نمی‌برند و تولید هیستامین را مهار نمی‌كنند. با استفاده مرتب از آنتی هیستامین‌ها و در نتیجه دور از دسترس قرارگرفتن محل‌های گیرنده، بهترین نتایج حاصل میشوند. بنابراین بیماران باید در طول دوره آلرژی این داروها را بطور مرتب و نه بطور گهگاهی استفاده کنند. عارضه جانبی شایع آنتی‌هیستامین‌ها، خواب‌آلودگی است. با این حال، برخی از آنتی‌هیستامین‌ها نفوذ كمی به داخل سدخونی ـ مغزی داشته، به طور كلی اثر خواب‌آلودگی كم‌تری دارند. استفاده از ترفنادین به دلیل عوارض جانبی قلبی رایج نیست4 آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر نظیر ستی‌ریزین، فكسوفنادین، لوراتادین جایگزین آن شده است. در حال‌حاضر داروهای آنتی‌هیستامین موضعی به صورت اسپری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. داروهای مقلد سمپاتیك شامل قطره‌های بینی آلفا ـ آدرنرژیك نظیر فنیل‌افرین و مواد آلفا ـ آدرنرژیك خوراكی (مانند پسودوافدرین) است. این داروها عملكردی ضداحتقانی دارند و اثرات خود را در سطوح عضو هدف اعمال‌می‌كنند. این داروها با ایجاد انقباض عروقی در مخاط پرخون، اعمال اثر می‌كنند. قطره‌های بینی فنیل‌افرین تنهابرای چند روز در مهار احتقان بینی مؤثرند، زیرا استفاده درازمدت آنها، سبب بازگشت احتقان بینی می‌شود كه به عنوان "رینیت دارویی" شناخته می‌شود. گاه در صورت مصرف طولانی مدت آدرنرژیك‌های خوراكی تحریكات غیر دلخواه قلبی ـ عروقی یا عصبی متظاهر می‌شود. بنابراین این گروه از داروها کمتر برای بیماران مبتلا به آلرژی تجویز میشوند چون گاهی ضرر آنها بیش از نفعشان است.
كورتیكواستروئیدها در سطح سلول‌ها با گیرنده‌های گلوكوكورتیكوئید عمل می‌كنند و با كاهش نفوذ پذیری‌عروقی و بافتی، كاهش واكنش التهابی را سبب‌می‌شوند. استروئیدها پاسخ گلبول‌های سفید خون را نیز كاهش می‌دهند. ممكن است استروئیدها به صورت سیستمیك یا موضعی ـ به صورت اسپری‌های‌داخل بینی ـ تجویز شوند. استروئیدهای سیستمیك بسیار مؤثرند، ولی عوارض جانبی زیادی دارند كه عبارتند از: مهار غده فوق كلیوی، تحریكات معدی ـ روده‌ای، پوكی استخوان،دیابت، گلوكوم، كاتاراكت و مستعد شدن به عفونت. این داروها فقط در موارد بسیار شدید و به صورت دوره‌های كوتاه مدت تجویز میشوند. با این حال، اسپری‌های استروئیدی ثمربخش‌اند و عوارض جانبی سیستمیك ندارند، به همین دلیل می‌توانند برای درمان دراز مدت مورد استفاده قرار گیرند. در موارد نادر، بیماران به دنبال مصرف اسپرهای بینی، سوزش یا خونریزی بینی را گزارش می‌كنند.
كرومولین به صورت اسپری تجویز می‌شود و میزان آزاد شدن هیستامین و سایر مدیاتورها را كاهش می‌دهد. باید كرومولین را پیش از تماس با آلرژن و آزاد شدن هیستامین تجویز كرد، زیرا كرومولین پس از آزاد شدن هیستامین بی‌‌اثر است. كرومولین می‌تواند در درمان پیشگیرانه رینیت آلرژیك مؤثر باشد و هیچ عارضه جانبی قابل توجهی ندارد.
ایمونوتراپی یا حساسیت‌زدایی، در مواردی از آلرژی استفاده می‌شود كه بیمار علایم شدید مهار نشده با دارو را دارد و اجتناب از آلرژن‌های محرك غیر ممكن یا غیر مؤثر است. علایم خفیف و كوتاه مدت، احتیاج به ایمونوتراپی ندارند.
