دكتر حسین فخرزاده مركز تحقیقات غدد درون‌ریز و متابولیسم
بیماری‌های قلبی – عروقی (C.V.D) اكنون شایع‌ترین علت مرگ و میر در كشور می‌باشند. با توجه به افزایش روزافزون شهرنشینی و الگوی زندگی شهری، امروزه بیماری‌های قلبی عروقی به صورت اپیدمی درآمده‌اند به طوری كه حدود 30 درصد مرگ و میر انسان‌ها را شامل می‌شوند. 33 درصد مردان و 10 درصد زنان قبل از 60 سالگی دچار سكته قلبی می‌شوند و 70 درصد از این افراد هیچگاه بهبودی كامل نمی‌یابند. طبق آمار منتشر شده، هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از ناتوانی و مرگ و میر (Morbidity and mortality) CVD در ایالات متحده در سال 2000 بالغ بر 300 میلیارد دلار بوده است.
در حالی كه هزینه پیشگیری از این بیماری‌ها بسیار كمتر است. جهت پیشگیری از CVD روش‌های متفاوتی پیشنهاد شده است؛ از جمله:
1- آموزش همگانی كه تاثیر محدودی دارد، چون همه افراد این پیام‌ها را دریافت نمی‌‌كنند و یا در صورت دریافت ممكن است آنها را به درستی متوجه نشوند. از طرف دیگر اغلب افراد موفق به تغییر رفتار نمی‌شوند یا میزان تغییر رفتار آنها كافی نیست.
2- بررسی آزمایشگاهی همه افراد جامعه كه هزینه و وقت زیادی لازم دارد. همچنین بسیاری از حوادث قلبی عروقی در افرادی رخ می‌دهد كه سابقه وجود عوامل خطر را ندارند.
3- بررسی آزمایشگاهی افراد با سابقه خانوادگی مثبت: از آنجایی كه ژن‌های موثر بر بیماری‌های قلبی عروقی شناخته نشده‌اند، باید برای به دست آوردن اطلاعات ژنتیكی فرد، از سابقه خانوادگی استفاده نمود. از سوی دیگر سابقه خانوادگی مجموعه‌ای از اطلاعات محیطی و رفتارهای بهداشتی فرد را هم در برمی‌گیرد. مطالعات نشان داده‌اند كه اختلالات چربی خون، اضافه وزن و سایر عوامل خطر در بعضی خانواده‌ها تجمع یافته‌اند. همچنین در مطالعات متعدد نشان داده شده است كه افرادی از خانواده‌های با سابقه خانوادگی مثبت كه در زمان مطالعه فاقد ریسك فاكتور بوده‌اند، در نهایت بیشتر دچار CVD شده‌اند. پرسیدن سابقه خانوادگی به خانواده‌های پرخطر یادآوری می‌كند كه باید برای كاهش عوامل خطر تلاش كنند.
از سوی دیگر غربالگری در مدارس امتیازات ویژه‌ای دارد: نخست آنكه تحصیل در مدارس برای همه اجباری است. دوم اینكه دانش‌آموزان می‌توانند حاملین خوبی برای انتقال پیام‌های سلامتی به خانواده‌های خود باشند و سوم رفتارهای بهداشتی افراد عمدتا در سنین كودكی شكل می‌گیرد و دانش‌آموزان دارای یك عامل خطر می‌توانند گروه هدف جهت انجام مداخلات مختلف جهت كاهش عوامل خطر و همچنین پیگیری جهت مطالعات آینده‌نگر باشند. امروزه بیماری‌های قلبی عروقی، هزینه‌های سنگینی را بر فرد و جامعه تحمیل می‌كنند و مهمتر اینكه حوادث حاد قلبی عروقی عمدتا در سنین اوج بهره‌وری رخ می‌دهند، این در حالی است كه پیشگیری از CVD بسیار كم هزینه‌تر است. روند آترواسكلروز و بسیاری از عوامل خطر قلبی عروقی و رفتارهای بهداشتی افراد از سنین پایین شكل می‌گیرد و به همین علت است كه امروزه پیشگیری و غربالگری از سنین پایین بسیار مورد توجه قرار گرفته است. از آنجا كه تحصیل برای همه افراد جامعه الزامی است و دانش‌آموزان در امور مدرسه جدیت به خرج می‌دهند، غربالگری به كمك دانش‌آموزان، راهكار مناسبی به نظر می‌رسد.
امروزه بحث بر سر این است كه خانواده‌های پرخطر جامعه باید مورد توجه و غربالگری ویژه قرار گیرند، چرا كه مطالعات نشان داده‌اند كه 75 درصد حوادث قلبی عروقی تنها در 14 درصد خانواده‌ها رخ می‌دهند و این نشان می‌دهد كه كسر كوچكی از جامعه، بار عظیمی از CVD را به دوش می‌كشد. این موضوع اهمیت شناخت هر چه سریع‌تر این خانواده‌های پرخطر و پیگیری و آموزش این گروه از سنین پایین را مورد تاكید قرار می‌دهد.
در مطالعات مختلف نشان داده شده كه سابقه خانوادگی یك عامل پیشگویی‌كننده مناسب برای شناخت خانواده‌های پرخطر است، زیرا در سابقه فامیلی مجموع عوامل ژنتیكی و محیطی شامل شیوه زندگی مورد بررسی قرار می‌گیرد. با این روش همچنین می‌توان افراد در معرض خطر خانواده‌های پرخطر را تشخیص داد كه این افراد، گروه هدف برای مداخلات آموزشی و تغییر شیوه زندگی می‌باشند. یافته‌ها نشان می‌دهد كه میزان مشاركت خانواده‌های پرخطر در غربالگری بیشتر است و این افراد انگیزه بیشتری برای پیگیری و كنترل عوامل خطرسا بیماری‌های قلبی عروقی دارند. همچنین فراوانی پرفشاری خون در جوانان با سابقه خانوادگی مثبت، بیشتر است.
بین سابقه خانوادگی مثبت و عوامل خطر هپیركلسترولمی، LDL-C بالا و FBS بالا نیز ارتباط معنی‌دار وجود دارد كه این موضوع نشان می‌دهد سابقه خانوادگی می‌تواند یك عامل پیشگویی‌كننده مناسب برای غربالگری افراد در معرض خطر باشد. نتایج یك مطالعه بر وجود ارتباط معنی‌دار بین سابقه خانوادگی مثبت با وجود BP, LDL-C, TC دیاستولی و BMI بالا در فرزندان تاكید دارد كه یافته‌های این مطالعه استفاده از سابقه خانوادگی CVD را در غربالگری كودكان تایید می‌كند. نتایج این تحقیقات قابل استفاده بودن سابقه خانوادگی در غربالگری زودرس عوامل خطر قلبی عروقی را نشان می‌دهد، به ویژه كه این روش مقرون به صرفه و انجام‌پذیر می‌باشد و یك قدم اولیه در شناسایی خانواده‌های پرخطر جهت مداخلات و برنامه‌های آموزشی بعدی محسوب می‌شود.
