دكتر اكبر كوشانفر
مطالعات متعددی نشان می‌دهند مصرف روغن ماهی مرگ و میر را در بیماران مبتلا به مشكلات قلبی عروقی كاهش می‌دهد. مصرف روغن ماهی تا 19 درصد ریسك حمله قلبی و 24 درصد ریسك آنژین قلبی را در افراد مسن با كلسترول بالا كاهش می‌دهد. امگا 3 ریسك مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی را تا بیش از یك سوم كاهش می‌دهد. اسیدهای چرب اشباع یكی از ریسك فاكتورهای ابتلا به آتروژنزیس هستند و برعكس، اثرات محافظتی اسیدهای چرب غیراشباع به خوبی مشخص شده است. رژیم غذایی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی نقش مهمی دارد.
مطالعات نشان می‌دهند كه افزودن اسیدهای چرب امگا 3 به رژیم غذایی نقش چشمگیری در كاهش مرگ قلبی ناگهانی و كاهش انفاركتوس میوكارد دارد. حدود 57 درصد كارایی روغن ماهی در پیشگیری ثانویه از بیماری‌های كاردیوواسكولر به اثبات رسیده است.
مطالعات وسیعی، كارایی بالای اسیدهای چرب غیراشباع امگا 3 و روغن كبد ماهی را در پیشگیری ثانویه از آترواسكلروزیس و عوارض آن ثابت كرده‌اند. این تركیبات مكانیزم‌های ایجاد آترواسكلروزیس، ترومبوزیس و التهاب را كاهش می‌دهند.اسیدهای چرب بلند زنجیره امگا 3 اثر مستقیم آنتی آریتمیك روی میوسیت‌ها دارند. كاهش انفاركتوس میوكارد ناشی از برنامه غذایی غنی شده از اسید های چرب امگا 3 بوده و به اثرات مهاری تجمع پلاكتی، مهار تشكیل ترومبوز و تثبیت پلاك‌های آترواسكلروزیس نسبت داده می‌شود.همچنین بهبود فشارخون، عملكرد شریانی و بهبود در متابولیسم چربی‌ها از امگا 3 گزارش شده است.
آزمایشات بالینی نشان می‌دهند كه ایكوزاپنتانوئیك اسید (EPA) و دكوزاهگزانوئیك اسید (DHA) موجود در روغن ماهی خصوصیات همودینامیكی مختلفی دارند. DHA در كاهش فشارخون، ضربان قلب و بهبود عملكرد قلب موثر است. تك درمانی با روغن كبد ماهی یا تركیب آن با استاتین‌ها در افراد مبتلا به هایپرگلیسیریدمی، سطح تری گلیسرید خون را پایین می‌آورد. علیرغم اثرات مفید روغن ماهی و مزایای استفاده آن در رژیم غذایی، پزشكان مصرف آن را در بیماران قلبی زیاد توصیه نمی‌كنند. آگاهی از اثرات مفید روغن ماهی و همچنین تاثیر آن در بهبود علائم قلبی عروقی و كاهش مرگ و میر در توصیه به مصرف بیشتر این مكمل مفید است.
در بیشتر مطالعات انجام‌شده بین مصرف اسیدهای چرب امگا 3 و مرگ و میر ناشی از عوارض قلبی عروقی ارتباط معكوسی وجود دارد. یك مطالعه در 2000 بیمار مرد كه اولین حمله قلبی را پشت سر گذاشته بودند انجام شد. این مطالعه در دو گروه مصرف‌كننده روغن ماهی و گروه كنترل صورت گرفت و پس از 2 سال 29 درصد كاهش در مرگ و میر گروه مصرف‌كننده ماهی یا روغن ماهی گزارش شد كه با كاهش مرگ و میر ناشی از CHD همراه بود.
در یك مطالعه دوسوكور دیگر با كنترل پلاسبو در هند، 360 بیمار مبتلا به انفاركتوس میوكارد از جهت دریافت روغن ماهی (شامل EPA و DHA) 09/1 گرم یا پلاسبو برای مدت یك سال بررسی شدند. نتیجه اینكه مشكلات قلبی عروقی شامل آریتمی قلبی، آنژین پكتوریس و عملكرد مختل بطن چپ در گروه دریافت‌كننده روغن ماهی در مقایسه با گروه كنترل به طور چشمگیری كاهش یافت.
اسیدهای چرب امگا3 فعالیت چهار رسپتور هسته‌ای متابولیكی را تنظیم می‌كنند و با كاهش سنتز TG و افزایش اكسیداسیون اسیدهای چرب در سلول‌های كبدی سطوح چربی را كاهش می‌دهند. این اثر با واسطه كاهش در SREBP-1C كه شاه كلید كنترل لیپوژنز است، میانجی‌گری می‌شود.
با كاهش سنتز TC و افزایش اكسیداسیون اسیدهای چرب در سلول‌های كبدی مواد در دسترس برای سنتز و ترشح VLDL كاهش می‌یابد. اسیدهای چرب امگا3 به طور اختصاصی سطوح تری‌گلیسرید را همراه با اثر نسبتا خنثی روی HDL و LDL پایین می‌آورند.
به علاوه اسیدهای چرب امگا 3 و اسیدهای چرب با باندهای دوگانه زیاد ممكن است تحت تاثیر پراكسیداسیون وسیعی قرار گیرد كه به نظر می‌رسد تخریب آپولیپوپروتئین B تحریك شده و همچنین ترشح VLDL كاهش می‌یابد.
به علاوه اسیدهای چرب امگا3 پاكسازی شیلومیكرون‌ها را تسریع می‌كنند. همچنین امگا3 به طور مستقیم فعالیت لیپوپروتئین را تحریك می‌كند. این دو اثر تركیبی، استفاده از امگا 3 را به عنوان یك ماده موثر با ارزش برای درمان هایپرتری گلیسریدمی تایید می‌كند.
اسیدهای چرب امگا 3 تجمع پلاكتی را كاهش می‌دهند، در نتیجه منجر به طولانی شدن زمان خونریزی می‌شوند. روغن ماهی‌های آبهای سرد حاوی مقادیر زیادی از اسیدهای چرب غیراشباع EPA و DHA هستند. رژیم‌های حاوی مقادیر بالای امگا 3 ممكن است VLDL، تری گلیسرید و غلظت‌های كلی كلسترول را كاهش و لیپوپروتئین‌هایی با دانسیته بالا (HDL) را افزایش دهند، زمان خونروی را طولانی كنند و تجمع پلاكتی را كاهش دهند. همچنین موجب كاهش فیبرینوژن پلاسما شده و عملكرد لكوسیت را مهار كنند.
امگا 3 در تركیب با دی پیرایدامول و آسپرین جهت پیشگیری از گرفتگی مجدد عروق بعد از آنژیوپلاستی كرونری در افراد با ریسك بالا استفاده می‌شود. بیمارانی كه مقادیر زیادی روغن ماهی دریافت می‌كنند در آنها سطوح EPA افزایش یافته و سطوح آراشیدونیك اسید در چربی‌های پلاسما و غشاء پلاكت و سنتزپروستاگلاندین I3 كاهش می‌یاید. پروستاگلاندین I3 یك ماده ضدانعقاد و ترومبوكسان A2 یك محرك قوی تجمع پلاكتی است كه معمولا این دو در حال تعادل با یكدیگر هستند.
اعتقاد بر این است كه EPA توسط دیواره رگ‌ها برای ساخت پروستاگلاندین I3 استفاده می‌شود و آراشیدونیك اسید توسط پلاكت‌ها برای ساخت ترومبوكسان A2 است. بنابراین افزایش سطوح آراشیدونیك اسید بوسیله یك رژیم غنی از روغن ماهی می‌تواند باعث كاهش تجمع پلاكتی شود.ویتامین E موجود در مكمل‌های روغن ماهی هم می‌تواند باعث كاهش تجمع پلاكتی گردد.
