دكتر نگار بهروز؛ پزشك عمومی
امروزه آزمایشگاه‌های تشخیصی طبی بخشی بسیار مهم از سیستم تشخیص بیماری و درمانی محسوب می‌شوند. بطوری كه در بسیاری موارد بدون بررسی بیمار از نظر تست‌های آزمایشگاهی درمان غیر ممكن است. تشخیص آزمایشگاهی یك راس از مثلث بیمار، آزمایشگاه و پزشك می‌باشد كه بدون آن مثلث درمان كامل نمی‌شود.
بنابراین اطلاع بیماران از شرایط نمونه‌گیری و رعایت نكات لازم قبل از انجام آزمایشات میتواند نقش مهمی در صحت و دقت پاسخ آزمایشات داشته باشد. آزمایش‌هایی كه بر روی نمونه‌های مایعات بدن مثل خون یا ادرار انجام می‌شود اغلب اولین بررسی‌هایی هستند كه پزشك قبل از تشخیص یا تأیید تشخیص كامل درخواست می‌كند.
معمولا بیمار به راحتی میتواند نمونه‌های ادرار و مدفوع را جمع‌آوری كند و نمونه خون هم در آزمایشگاه گرفته می‌شود. برخی نمونه‌ها از قبیل نمونه‌های سلول‌بافتی در مواردی در آزمایشگاه و در مواردی در بیمارستان برداشته می‌شوند.
آزمایشاتی كه در خون نتایج آن به دست می‌آیند
معمولاً نمونه خون از سیاهرگ‌ها گرفته می‌شود اما گاهی هم نمونه از مویرگ‌ها توسط (سوزن مخصوص خونگیری از نوك انگشتان) و در موارد اندكی از سرخرگ‌ها گرفته می‌شود شایعترین آزمایشات خونی انجام شده آزمایشات مربوط به سلولهای خونی و مواد شیمیایی خون است. آزمایشات مربوط به سلولهای خونی شامل اندازه‌گیری تعداد گلبولهای سفید، گلبولهای قرمز و پلاكت‌ها است.
آزمایشات مربوط به مواد شیمیایی
آزمایشات مربوط به مواد شیمیایی خون قادرند میزان آنها را اندازه‌گیری كنند این آزمایشات برای شناسائی آسیب كبدی كلیوی، عضلاتی و برخی اختلالات استخوانی و نیز بررسی التهابات و. . . مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اندازه‌گیری میزان كلسترول خون نیز یكی از انواع این آزمایشات است. همچنین آزمایشات مرتبط با غدد و اندازه‌گیری هورمون‌ها نیز به وسیله خون انجام می‌شود.
آزمایشاتی كه نتیجه آن از ادرار حاصل می‌شود
عفونت‌های دستگاه ادراری و ارزیابی عملكرد كلیه از بهترین موارد انجام آزمایش ادرار است آزمایشات ادرار معمولا با نوار تست ادراری انجام می‌شود و تغییرات هر قسمت آن حاكی از وجود عوامل خاص در ادرار است (مثل كتون، پروتئین و... اگر آزمایش انجام شده حاكی از عفونت باشد، می‌توان میكروارگانیسم‌های موجود در ادرار را كشت داده تا رشد كنند و نوع آن حتی آنتی‌بیوتیك موثر به درمان آن مشخص شود كه به این كار كشت ادرار می‌گویند.
البته نوعی آزمایش ادرار جهت تعیین هورمون تولید شده در بارداری جهت تاثیر بارداری هم انجام می‌شود. انجام آزمایش24 ساعته جهت تعیین حجم و میزان دفع پروتئین و كراتینین و. . . هم از آزمایشات مهم كلینیكی خصوصا در افراد با مشكلات كلیوی یا در معرض مشكلات كلیوی مانند بیماران دیابتی است.
آزمایشاتی كه روی مایعات بدن انجام می‌شود
مثلا مایعات حاصل از زخم‌ها و نواحی غیر طبیعی پوست و غشاهای مخاطی مثل مخاط بینی، گلو، مایع نخاعی، مایع مفصلی و نواحی اطراف مغز. این آزمایشات جهت جستجوی میكروارگانیسم‌های عفونی، سلولهای غیر طبیعی مثل سلولهای سرطانی یا مقادیر غیر طبیعی مواد شیمیایی انجام می‌شود البته بررسی اسپرم در آقایان نیز در این گروه است.
آزمایشاتی كه بر روی سلول‌ها و بافت‌ها انجام می‌شود
بررسی میكروسكوپی تك‌تك سلول‌ها با نمونه‌های حاوی انواعی از سلول‌ها میتواند موجب تشخیص قطعی بسیاری از اختلالات شود. معمولا از آزمایش روی نمونه‌های سلولی برای تشخیص سرطان و غربالگری اختلالات ژنتیك استفاده می‌شود.
می‌توان سلول را از مایعات بدن (مثل خلط) یا تراشه‌های به دست آورده از بافتهای سطحی مثل گردن رحم (تست پاپ اسمیر) به دست آورد. كشیدن سلول با سوزن كه به آن اسپیراسیون می‌گویند نیز جز این دسته است كه در غده تیروئید یا توده‌های پستانی انجام می‌شود.
آزمایشاتی كه روی نمونه مدفوع انجام می‌شود، نمونه مدفوع را می‌توان برای بررسی میكروارگانیسم‌های عفونی یا انگلی یا وجود شواهدی دال بر اختلالات گوارشی انجام داد. مقادیر اندك خون كه در چشم غیر مسلح قادر به دیدن آن نیست را نیز مشخص می‌كند.
در صورت شك پزشك به خونریزی گوارشی یا غربالگری سرطان روده بزرگ و راست روده این آزمایش خصوصاً در سن بالای 40 سال تاكید می‌شود از این غربالگری برای مدفوع از نظر خون مخفی یا (oB(occult Blood گویند.
آزمایش بررسی تعداد سلولهای خونی كه با cbcمشخص می‌شود
CBC مخفف cell Bolld Cant است كه در آن تعداد گلبولهای قرمز – سفید – هموگلوبین و هماتوكریت و پلاكت‌ها سنجیده می‌شوند. البته تعدادی از مواد دیگر مثل Rdw , MChc, mcv nv هم وجود دارد كه تخصصی‌تر است.
از طرفی تفكیك انواع گلبولهای سفید و درصد حجم آنها (مانند نوتروفیل- لنفوسیت – ائوزینوفیل – بازوفیل) هم نشان داده می‌شود كه قبلا در بیماریهای عفونی درصد نوتروفیل و در گروهی بیماریهای خونی مانند لنفام یا ALL یا CLL تعداد لنفوسیت‌ها بالا می‌روند و یا در آلرژی‌ها هم ائوزنیفیل‌ها تغییر می‌كند.
تعداد گلبول قرمز و هموگلوبین و هماتوكریت هم 3 پارامتر مهم در كم‌خونی‌ها یا خونریزی‌ها و حتی در مواردی كه فرد مثلا به دنبال مصرف سیگار زیاد دچار غلظت خون است، می‌باشد. پلاكت‌ها از فاكتورهای انعقاد هستند كه مثلا در سرطان‌های مغز استخوان‌ها یا آنمی آپلاستیك كاهش می‌یابد. دقت در تغییر آزمایش CBC با وجود آسان بودن میتواند بسیار مهم و تشخیص دهنده باشد.
آزمایش قندخون
آزمایش قندخون ناشتا جهت غربالگری دیابت شیرین استفاده می‌شود در دیابت به علت فقدان یا كاهش انسولین سطح گلوكز افزایش می‌یابد. كه می‌توان آن را در خون و حتی در ادرار مشاهده كرد. قندخون طبیعی ناشتا در افراد بالغ بین 60-105 (حداكثر 110) است بالاتر بودن این عدد باید مورد بررسی قرار گیرد گاه قند بدون ناشتا بودن انجام می‌شود كه تا 140 مورد قبول است.
برای خواندن بخش دوم - آزمایش برای سلامت خون - اینجا کلیک کنید.
