زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دكتر صنمبر صديقی؛ فوق تخصص بيماری های خون

پورپورای ترومبوستیوپنیك ایمیون یا ITP بیماری خونریزی دهنده با منشاء خود ایمنی است كه اگرچه به ندرت كشنده است ولی نتیجه درمان بسیاری از بالغین مبتلا به بیماری، رضایت‌بخش نیست. علت این امر، عوارض ناشی از درمان از جمله تضعیف ایمنی است كه بعضاً با عوارض ناشی از بیماری عینی خونریزی برابری می‌كند.

مطمئناً مشخص شدن علت زمینه‌ای بیماری به ما در استفاده از درمان‌های هدف‌دار (Targeted) و تأمین درمان موثر در كنار بهبود كیفیت زندگی بیماران كمك خواهد كرد. ITP بیماری شایعی است كه در 1000/1 افراد اجتماع دیده می‌شود.

مشخصه بیماری كاهش تعداد پلاكت‌ها در خون محیطی است و اغلب سبب خونریزی پوستی و مخاطی می‌شود.در بالغین مبتلا كه موضوع بحث این مقاله هستند، معمولا سیر بیماری مزمن و طولانی است. هدف این مقاله مروری بر پیشرفت‌های اخیر در زمینه شناسایی اساس مولكولی بیماری و درمان ITP است. 

تشخیص بیماری براساس كنار گذاردن و رد كردن سایر علل كاهش تعداد، پلاكت‌ همچون ترومبوستیوپنی كاذب، ترمبوستیوپنی ناشی از دارو، ترومبوستیوپنی ناشی از بیماری عروق میكروسكوپی (میكروآنژیوپاتی)، نارسایی مغز استخوان و ترومبوستیوپنی مادرزادی است.

ITP ممكن است به صورت تنها و اولیه یا ثانوی به بیماری لوپوس منتشر (SLE)، لوسمی لنفوسیتیك مزمن (CLL)، عفونت HIV و بیماری ADIS، عفونت هپاتیت C یا لنفوم بخصوص از نوع هوچكین ایجاد شود. 

مكانیسم‌های متعددی در كاهش تعداد پلاكت در ITP دخالت دارند. زمینه ایمونولوژیك تخریب پلاكت‌ها علاوه بر تخریب محیطی، آزاد شدن پلاكت‌ها از مگاكاریوسیت‌ها را هم هدف قرار می‌دهد. 

بیش از 50 سال از كشف Harrington در نقش عامل پلاسمایی در ایجاد ترومبوستیوپنی در بیماران ITP گذشته است. مطالعات بعدی وجود آنتی بادی خودی بر علیه گلیكوپروتئین‌های غشای پلاكت را مشخص نمود. 

مكانیسم‌های دیگر كه در تخریب پلاكت در این بیماری دخالت دارند شامل فعال شدن سلول‌های  Helper T و سلول‌های T ستیوتوكسیك است. نقش مستقیم سیستم فاگوسیتیك تك هسته‌ای هم در بیماری روشن شده است.بنابراین ITP یك بیماری هتروژن است و مكانیسم‌های متعدد در بروز خود ایمنی و تخریب پلاكت در این بیماری نقش دارند.  

در گذشته نه چندان دور تصور می‌شد مشكل زمینه‌ای بیماری تخریب ایمونولوژیك پلاكت است و ساخت پلاكت در بیشترین حد، در پاسخ به افزایش تخریب پلاكت انجام می‌گیرد. ولی امروزه مشخص شده برخلاف تصور قبلی در مورد طبیعی بودن فعالیت مغزاستخوان در پاسخ به تخریب پلاكت‌ها، تولید پلاكت ناكافی است یا حتی كاهش فعالیت پلاكت سازی در مغز استخوان در این بیماری وجود دارد:

از طرفی در مطالعات خارج از بدن (in vitro) آنتی بادی‌های خودی ضد پلاكت تولید و تمایز مگاكاریوسیت‌ها را هم مختل می‌كنند و از سوی دیگر میزان پلاسمایی ترومبوپوئتین كه فاكتور اصلی محرك رشد و تولید مگاركاریوسیت‌ها است، در مقایسه با موارد كاهش تعداد پلاكت ناشی از صدمه مغز استخوان، افزایش مناسبی نشان نمی‌دهند.

در بعضی از بیماران كه به درمان‌های خط اول مثل ایمونوگلوبولین انسانی جواب خوبی نمی‌دهند، نقش اصلی و اولیه سلول‌های T در بیماری و اهمیت داروهای تضعیف كننده ایمنی در درمان مطرح می‌شود.

تخریب پلاكت‌های پوشیده از آنتی بادی در ITP با شناسایی این سلول‌ها توسط ماكروفاژهای موجود در طحال به واسطه رسپتور FC IIA ماكروفاژها شروع و سپس توسط ماكروفاژها انجام می‌شود.

به نظر می‌رسد در گروهی از بیماران كه آنتی بادی بر علیه GPIb سطح پلاكت است بخصوص پاسخ درمانی به یك آنتی بادی انسانی به نام Rituximab مشاهده می‌شود.بعضی درمان‌ها از جمله ایمونوگلوبولین انسانی (IVIg) به واسطه فعال كردن گیرنده مهاری در سطح ماكروفاژها به نام FC II B مانع تخریب پلاكت‌ها در طحال می‌شوند. 

در مجموع اختلالات ایمونولوژیك متفاوت در بیماران مبتلا به ITP وجود دارد كه عامل پاسخ متفاوت بیماران به درمان‌های مختلف می‌شود و روشن شدن درمان اختصاصی براساس مكانیسم اختصاصی در بیماران مختلف نیازمند مطالعات بالینی بیشتر بخصوص با داشتن گروه كنترل خواهد بود.

امروزه محققین در درمان ITP علاوه بر افزایش تعداد پلاكت به كیفیت زندگی بیماران، شدت خونریزی و عوارض درمان هم توجه می‌كنند.

برای خواندن بخش دوم - پورپورای ترومبوستیوپنیك ایمیون - اینجا کلیک کنید.