دكتر فرشید علی‌شعار
استفاده از مواد مخدر از گذشته‌های دور با بشر پیوند خورده است. مواد چه مخدر و چه محرک از دیرباز به عنوان تسکین دهنده درد، ایجاد لذت، فرار از مشکلات و ناراحتی‌ها و نیز در مراسم آیینی مورد استفاده قرار گرفته است. در ایران باستان هیچ‌یک از ایرانیان به مواد مخدر معتاد نبودند و صرفا از تریاک در برخی مراسم آیینی استفاده می‌كردند.
در کشور‌های خاور‌دور سابقه مصرف تریاک به عنوان دارو به چندین هزار سال قبل بر می‌گردد اما اولین سند مکتوب از مصرف درمانی تریاک به الواح گلی سومریان از 7000 سال قبل باز می‌گردد. در ایران بارزترین سابقه مصرف مواد به حشاشین به سرکردگی حسن صباح باز می‌گردد که برای تهیج و القاء افکار خود به پیروانش از حشیش استفاده می‌کردند. هم‌چنین در مورد برخی از خواص دارویی تریاک از ابن‌سینا و زکریای رازی متونی در دست است.
درمانگران قدیمی و سنتی
در این دوران تجویز تریاک به عنوان دارو توسط درمانگران قدیمی و سنتی و پزشک نمایان به حدی اشاعه یافت که به صورت فرهنگ جامعه درآمد، هر کس درد مزمنی داشت بلافاصله تریاک تجویز می‌شد و به جای علت اصلی فقط نشانه بیماری مخفی می‌گشت تصوری از ضرر و عوارض سوء تریاک وجود نداشت و فرد کم کم با مصرف آن معتاد می‌شد.
حتی برای خواب و گریه کودک نیز تریاک را در آب حل کرده و به وی می‌دادند که کوچکترین مشکل معتاد کردن کودک بود و مرگ و میرهای بسیاری نیز به این علت رخ داده بود. در اواخر قرن 19 به جز مصرف داخلی صادرات تریاک مورد توجه قرار گرفت به نحوی که در آن سالها سهم ایران در تجارت جهانی تریاک بسیار قابل توجه بوده و بخش عمده‌ای از تامین ارز مورد نیاز كشور را تشکیل می داد.
در سال 1300 خورشیدی اولین قانون منع مصرف تریاک به‌جز مصارف دارویی به عنوان قانون تحدید تریاک به تصویب رسید و برای معتادین کارت سهمیه تریاک صادر گشته و برای مصرف آن نیز دولت مالیات منظور کرد. هر نقشه‌ای که صرفاً بر بازدارندگی، بدون توجه با سایر عوامل توجه نماید محکوم به شکست است و این قانون نیز از آن مستثنی نبود و به هدف اصلی خود که کاهش مصرف و تعداد مصرف کننده بود نرسید و در عوض موجب متولد شدن پدیده‌ای گشت که در سال‌های بعدی به مانند غولی رویین تن کمتر حربه‌ای بر او موثر بود یعنی قاچاق مواد مخدر.
در سال‌های بعدی قوانینی دیگری تصویب گشت که منع واردات و انحصار دولتی از آن جمله بود. این قوانین موجب کاهش زمین‌های زیر کشت تریاک و در نهایت کاهش سودآوری آن برای دولت شد و در نهایت قانون منع کشت و مصرف تریاک در سال 1334 مورد تصویب قرار گرفت.
با این رویکرد صرف، قاچاق مواد از آن سوی مرزها به تجارتی طلایی و پرسود مبدل شد و دولت ناچار به برخورد قهری با قاچاقچیان و معتادان گشت که باعث شد زندان‌ها و ندامتگاه‌ها از این افراد پر شود و بار سنگینی بر دوش دولت گذاشت.
این برخورد‌ها خدشه‌ای بر تجارت پرسود مواد وارد نکرد و در کمتر از یک دهه میزان مواد ضبط شده توسط دولت به 6 برابر رسید، چون در این راهکارها به همه چیز توجه شده بود به‌جز فرد مصرف کننده و چگونگی گسستن بند اعتیاد از روح و روان وی.
این آمار نشان‌دهنده این واقعیت بود که صرفا برخورد بازدارنده و قهری راهکار مناسبی برای مقابله با این پدیده شوم و خانمان‌سوز نیست و این امر موجب شد نگرش به این معضل تغییر کند و با قبول اینکه اعتیاد یک بیماری است نه صرفا جرم، قدم‌هایی به سوی درمان آن برداشته شد. این امر موجب متولد شدن درمان با متادون در ایران گشت.
متادون دارویی صناعی است که نزدیک به 80 سال پیش تولید شده و بیش از 50 سال است که سابقه بسیار درخشان و موفق در درمان نگاهدارنده مواد مخدر در دنیا دارد و همانند سایر درمان‌های دارویی دیگر متولی درمان آن صرفا پزشک دوره دیده و متبحر است.
در این درمان تغییراتی که به سبب استفاده از مواد مخدر در بدن مصرف کننده ایجاد شده، با مصرف میزان صحیح دارو زیر نظر پزشک اصلاح شده و بیمار به تدریج به سوی زندگی عاری از مواد رهنمون می‌گردد. این درمان از سال 1355 در ایران کلید خورد. با پیروزی انقلاب، برخی با مقوله اعتیاد به عنوان رفتاری ضد انقلابی برخورد کردند، مسئله درمان منتفی شد و در ادامه 6 ماه به معتادان برای ترك زمان داده شد و سپس برخورد صرفا قهری با شدت آغاز گردید...
