دكتر محمدرضا خدایی؛ متخصص اعصاب و روان
اصطلاح روانپریشی (پسیكوز) در مفهوم سنتی به معنای از بین رفتن واقعیت‌سنجی و تخریب كاركرد روانی است كه به صورت هذیان، توهم، اغتشاش شعور و حافظه تظاهر می‌نماید. تخریب شدید عملكرد باعث انزوای اجتماعی و ناتوانی در انجام نقش‌های شغلی و خانوادگی تظاهر می‌نماید. از جمله اختلالاتی كه در زیر گروه اختلالات پسیكوتیك جا می‌گیرد اختلال اسكیزوفرنیا می‌باشد.
اسكیزوفرنیا كه به نام‌های شیزوفرنی و یا جنون جوانی هم معروف است شناخت، هیجان، ادراك و رفتار و تفكر را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و تاثیر بیماری شدید و معمولا دیر پا است. معمولا سنین جوانی كه مهم‌ترین دوره زندگی هر فرد است را درگیر و هیچ یك از طبقات اجتماعی از ابتلای به آن مصون نیستند و خانواده و جامعه را درگیر مشكلات خود می‌سازند.
شناسایی این بیماری مدیون تلاش دانشمندان بزرگی همچون كوپلین، بلویلر، اشنایدر می‌باشد. شیوع مادام‌العمر این اختلال حدود 1 درصد و میزان بروز سالیانه آن 5/0 تا 5 مورد در 000/10 نفر است هرچند شیوع آن در زنان مساوی مردان است ولی پیش آگهی آن در مردان بدتر است. بیشترین سن شروع در مردان بین 25-15 سالگی و در زنان 35-25 سالگی است.
ولی می‌تواند در هر سنی چه در كودكی و چه در سالمندی هم شروع شود اما از میزان شیوع كمتری برخوردار است. از نظر سبب‌شناسی اگر طبق مدل جورج اینگل بیماری را برآیند مسائل بیولوژیك، روانشناختی فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی بنامیم در این بیماری، نقش عوامل ژنتیك بسیار بارز است به طوری كه اگر كودكی خواهر یا برادر اسكیزوفرنیك داشته باشد میزان بروز 8 درصد و اگر یكی از والدین درگیر باشند این میزان به 12 درصد و در صورت ابتلای هر دو والد 40 درصد و اگر یكی از قل‌های دوقلوهای یك تخمكی درگیر شود این میزان 47 درصد است (در دوقلوهای دوتخمكی 12 درصد).
در كنار آن در خانواده‌هایی كه اختلال اسكیزوفرنیا وجود دارد احتمال بروز اختلال وسواس و اختلالات شخصیت اسكیزوئید و اسكیزوتایپال بیشتر است.
به جز عوامل ژنتیك سایر عوامل سبب شناختی شامل دخالت برخی ویروس‌ها در سه ماهه اول و دوم جنینی مانند ویروس آنفلوآنزا، سن بالای 60 سالگی پدر در زمان تولد، عوارض حاملگی به خصوص عوارض نورولوژیك، تراكم جمعیت، سوءمصرف برخی مواد مخدر به خصوص حشیش و شیشه (كریستال)، داشتن شخصیت منزوی و اسكیزوئید در دوران كودكی می‌باشد.
در اختلال اسكیزوفرنیا عوامل بیوشیمیایی شامل اختلالات عملكرد سیستم دوپامینرژیك، سروتونین به صورت زیادی كاركرد و اختلال در كاركرد نوراپی نفرین، گابا، گلوتامات، استیل كوئین و نیكوتین و نوروپپتیدها هم مطرح است و از نظر نورولوژیك در مغز افراد مبتلا بزرگی بطن‌های مغزی، كاهش تقارن در نیمكره مغز، نابسامانی در دستگاه سیستمیك و قشر جلوی پیشانی (پره فرونتال)، تالاموس و حمله‌های قاعده‌ای مطرح است.
این بیماری در خانواده‌هایی كه گسیختگی چشمگیری بین والدین در تربیت فرزند وجود دارد و در خانواده‌هایی كه روابط كلامی همیشه حالت خصمانه دارد و ابراز هیجان سركوب می‌شود و یا در خانواده‌هایی كه كودكان پیام‌های دوگانه و متفاوتی از هر یك از والدین دریافت می‌كنند بیشتر است.
از نظر تشخیصی اسكیزوفرنیا با وجود حداقل 2 علامت از علائم چندگانه ذیل كه طی یك ماه وجود داشته باشد مشخص می‌شود این علائم شامل توهم، هذیان، اختلالات رفتاری، تكلم نابسامان و علائم منفی مانند بی‌ارادگی، عدم رسیدگی به بهداشت فردی، انزوای اجتماعی است.
توهم (هالوسیناسیون) می‌تواند از هر پنج حس را درگیر كند ولی بیشتر به صورت توهم شنوایی است. صداها اغلب تهدیدكننده، اهانت‌كنند. دستوری است ممكن است یك صدا باشد و یا دو یا چند صدا كه در مورد زندگی بیمار صحبت می‌كنند وجود داشته باشد.
توهم بینایی در درجه بعدی است و توهمات بویایی، چشایی و لمسی كمتر شایع است. گاه فرد دچار توهم احشایی به صورت بریدگی در مغز استخوان و احساس اعوجاج در بدن می‌گردد.
هذیان‌ها باورهای غلطی هستند كه بر استنباط نادرست شخص از واقعیت بیرونی متكی است و علیرغم همه شواهد و دلایل فرد به آن معتقد است و در این بیماری هذیان‌های بدبینی، اعتقاد به داشتن دشمن بدون علت، هذیان در تعقیب بودن، هذیان‌های مذهبی، جسمی شایع است و فرد معتقد است كه یك موجود خارجی بر افكار و رفتارش مسلط است و یا نسبت به همسرش به صورت بیمارگونه حسادت می‌ورزد و احساس خیانت می‌كند.
سایر علائم شامل بیربط‌گویی، حاشیه پردازی، پژواك كلام، محبت‌های اسرارآمیز، گوشه‌گیری و حالات كاتاتونیك می‌باشد و معمولا حالت عاطفی فرد كند و یا بی‌احساس است. گاه فرد با خود حرف زدن و با خود خندیدن بدون دلیل، عدم رسیدگی به بهداشت فردی دارد.
این علائم معمولا باعث افت عملكرد در زمینه‌های مختلف زندگی و شغلی در فرد می‌گردد و دوره كل علائم معمولا 6 ماه می‌باشد (یك ماه دوره حاد و مابقی می‌تواند حالت باقیمانده باشد).
اسكیزوفرنیا به انواع پارانوئید، نا بسامان (Disorganized)، كاتاتونیك، نامتمایز و باقیمانده تقسیم می‌شود. از نظر پیش آگهی وجود علائم منفی مانند عدم رسیدگی به بهداشت فردی، با خود حرف زدن و گوشه‌گیری باعث بدشدن پیش‌آگهی می‌شود و در مجموع 30-20 درصد بیماران با درمان زندگی نسبتا بهنجار، 30-20 درصد علائم متوسط و60-40 درصد اختلال چشمگیر عملكرد خواهند داشت درمان هرچه زودتر انجام شود پیش آگهی بهتر خواهد شد.
درمان اصلی در این اختلال، درمان دارویی است كه داروهای نورولپتیك كلاسیك مانند هالوپریدول، پرفنازین و داروهای جدید مانند دیسپیریدون، كلوزاپین، اولانزاپین و زیپرازیدون از جمله این داروها می‌باشد. لازم به ذكر است كه این داروها وقتی بیشتر موثر خواهند بود كه همراه با مداخلات توانبخشی، توانمندسازی، مددكاری، خانواده درمانی و درمان‌های روانی – اجتماعی باشد.
