زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

حسین  سینجعلی

فریاد  قهرمانان خاموش!

چند سالی می‌شود که حضور کارگردانان زن در عرصه تئاتر، بیشتر به چشم می‌آید.

اگرچه فعالیت هنرمندان با همه سختی‌ها و کمبود بودجه‌ها ادامه دارد اما هر ساله هم جشنواره تئاتر برگزار و وعده‌های مسئولان برای سال آینده گفته می‌شود.

اما این سئوال همیشه بوجود می‌آید که زنان عرصه تئاتر در کدام دوره بیشتر مورد تقدیر و تحسین قرار گرفته‌اند.

اما در دهمین دوره از جشنواره تئاتر برای اولین بار یک کارگردان زن در بخش کارگردانی برگزیده می‌شود و احتمالاً در همان بازه زمانی اولین تلنگر به اندیشه هنردوستان وارد می‌شود و شاید تازه این فکر به ذهنشان می‌رسد که چرا تا امروز نامی از زنان، پشت تریبون موفقیت آن‌چنان‌که باید خوانده‌نشده است؟!

نبود نامی از زنان در فهرست برگزیدگان بخش‌های شاخص یک جشنواره تنها به بخش‌های نویسندگی کارگردانی محدود نمی‌شود، بلکه تا همین امروز همچنان مردان هستند که دبیری جشنواره را بر عهده دارند و تابه‌حال هیچ زنی به‌عنوان دبیر جشنواره تئاتر فجر انتخاب‌ نشده است یا مثلاً در فهرست اسامی هیئت‌داوران، کفه ترازوی زنان در داوری بخش‌های مختلف به‌صورت میانگین، بسیار سبک‌تر و کم‌رنگ‌تر از مردان به نظر می‌رسد.

بهمن‌ماه سال 61 جشنواره تئاتر فجر، نخستین گام به‌سوی آینده‌ای روشن را پس از هیاهوی آغاز جنگ و تثبیت انقلاب اسلامی ایران برداشت.

گامی به این امید که فارغ از حواشی بی‌ارتباط به هنر، این بار هنر را برای مخاطب روز خلق کنند. هرچند آن سال‌ها اندیشه مردم ازجمله هنرمندان، آن‌قدر در پیچ‌وتاب مبارزه بود که تئاترها نیز باهمین حس و حال جان گرفته بودند. مینو کیانی در اولین دوره جشنواره تئاتر فجر، جایزه بازیگری را به خاطر بازی در نمایش‌های «سیافی» و «فتح الفتوح» دریافت کرد، اما همان سال در بخش کارگردانی و نویسندگی زنان سهمی نداشتند.

دوره دوم، سوم، چهارم جشنواره نیز به همین ترتیب سپری شد و تنها عین الشریعه پران، مینا تاج‌الدینی جوایزی در بخش بازیگری دریافت کردند و از زهرا نجف زاده و آمنه یزدان مقدم به‌عنوان بازیگر تقدیر شد.

در همین دوره بود که ستاره‌هایی مثل خسرو شکیبایی در دنیای بازیگری ورود پیدا کردند. پنجمین سال برگزاری جشنواره تئاتر فجر هم زنان در هیچ‌یک از بخش‌ها، هیچ جایزه‌ای به دست نیاوردند.

چیستا یثربی نویسنده زن موفق تئاتر شد

چهاردهمین سال جشنواره تئاتر فجر سال ظهور یکی از نویسندگان زن صاحب‌نام معاصر ایران چیستا یثربی بود. یثربی همراه با شبنم طلـوعی اولین جــوایـز نمایشنامه‌نویسی را برای زنان به ارمغان آوردند.

چیستا یثربی برای کارگردانی نمایش «سرخ سوزان» جایزه دوم کارگردانی را هم به دست آورد. شبنم طلوعی در همین دوره به‌عنوان بازیگر برگزیده اول برای بازی در نمایش فردا به نویسندگی خودش در کنار فرزانه گودرزی و مهروش جعفرقلی زاده منتخب شدند.

سهم زنان در پایان پانزده‌سالگی جشنواره فجر در بخش نمایشنامه‌نویسی به چیستا یثربی و در بخش بازیگری به شبنم طلوعی و شهره سلطانی رسید.

مریم ابراهیم مطلق هم در بخش بازیگری کودک و نوجوان منتخب شد.

گلاب آدینه اولین زن برگزیده جشنواره تئاتر

اولین زنی که توانست در عرصه تئاتر بدرخشد کسی نبود جز گلاب آدینه که بازیگری را با حضور در صحنه نمایش تجربه کرد.

او واقعاً پدیده دهمین دوره جشنواره تئاتر فجر بود. آدینه با کارگردانی نمایش «مرگ یزدگرد» نه‌تنها توانست به‌عنوان کارگردان برگزیده انتخاب شود، بلکه سیما تیرانداز و پانته‌آ بهرام به‌عنوان بازیگران زن نمایش او هم در بخش بازیگری برگزیده شدند.

کانون ملی منتقدان تئاتر هم گلاب آدینه را به‌عنوان کارگردان و سیما تیرانداز را به‌عنوان بازیگر برگزیده آن سال انتخاب کردند. در بخش مسابقه عکاسی هم زهرا رهبرنیا برای عکاسی نمایش «دلدار» نفر ششم شد.

لادن طباطبایی، حضور پررنگ بدون جایزه

بهمن‌ماه سال 71 بود و یازده سال از آغاز به کار جشنواره تئاتر فجر می‌گذشت. حضور کمی و کیفی زنان نسبت به سال‌های ابتدایی فعالیت جشنواره اندکی افزایش یافت، درحالی‌که دوره یازدهم فجر غیررقابتی برگزار شد.

بازیگران زن برگزیده دوره دوازدهم لادن طباطبایی، فرشته سرابندی، سپیده نظری پور بودند و از فرشته انصاری و دیدار رزاقی تقدیر شد.

در بخش جشنواره جشنواره‌ها ناهید ظهوریان برای نمایش «هورا» برگزیده بازیگری شد و کانون ملی منتقدان تئاتر حمیرا ریاضی و دیدار رزاقی را به‌عنوان برگزیده معرفی کردند.

زنده‌یاد پوپک گلدره و مهتاب نصیرپور در صدر ستاره‌های تئاتر

در شانزدهمین دوره جشنواره فجر زهرا اسماعیلی برای کارگردانی نمایش «بدرود آتش» جایزه سوم را به دست آورد و مهتاب نصیرپور، پوپک گلدره و پانته‌آ بهرام به ترتیب بازیگران اول تا سوم جشنواره شدند.

کانون ملی منتقدان تئاتر هم زهرا صبری را کارگردان منتخب دانست. این همان سالی است که کانون از اصغر فرهادی نیزبرای کارگردانی «آخرین قهرمانان زمین» تقدیر کرد.

بازیگران زن در تئاتر پیشتاز بودند اما خبری از کارگردانی نبود!

جشنواره تئاتر فجر هفدهم در بخش بازیگری پرستو گلستانی، مهتاب نصیرپور و الهام پاوه‌نژاد را برگزید و همه جوایز کارگردانی و نویسندگی بخش مسابقه به هنرمندان مرد تعلق گرفت.

زمانی که فجر هجده‌ساله و در اوج جوانی بود، بازیگران زن جوانی هم به جامعه تئاتری معرفی شدند. نگار عابدی، پانته‌آ بهرام، شکوفه تیموری و مهسا مهجور آن سال‌ها از زنان فعال تئاتر بودند که منتخب جشنواره هم شدند و در این حرفه تثبیت شدند.

«افسون معبد سوخته» نوشته نغمه ثمینی در نوزدهمین جشنواره تئاتر فجر، در بخش نمایشنامه‌نویسی برگزیده شد و ستاره اسکندری، ریما رامین فر و فروغ قجابگلی هم در بازیگری منتخب شدند.

کبری طاهری برای اولین بار در بخش طراحی لباس و نرمین نظمی در بخش طراحی صحنه جوایز بخش مسابقه را به دست آوردند.

نغمه ثمینی و چیستا یثربی بازهم در دوره بیست و یکم در بخش نمایشنامه‌نویسی برگزیده شدند و ریمارامین فر برای دومین بار و آناهیتا اقبال نژاد برای اولین بار جوایز بازیگری بخش مسابقه فجر را بردند و از ژاله صامتی آن سال در بخش بازیگری تقدیر شد.

زنان پیروز در میدانگاه رقابت هنری بیست و دومین جشنواره فجر در بخش نمایشنامه‌نویسی نغمه ثمینی، در بخش بازیگری شبنم طلوعی، پانته‌آ بهرام و فرحناز زاویانی جوایز منتخب را کسب کردند، اما در کارگردانی جایزه‌ای نصیب زنان هنرمند نشد.

بعد از گذر از بیست و سومین دوره برگزاری فجر که غیررقابتی برگزار شد، فروزان جمشید نژاد بازیگر منتخب، نرمین نظمی طراح لباس منتخب جشنواره بیست و چهارم شدند.

به‌طورکلی در بیست و پنجمین جشنواره تئاتر فجر فقط زهرا موسوی بازیگر نمایش‌های «مرگزار سیاه»، «سرخ شیارهای...» توانست به‌عنوان یک زن از این دوره جایزه‌ای کسب کند.

فرصت طلایی با حضور فاطمه معتمدآریا

بخش‌های تازه‌ای به جشنواره فجر بیست و ششم اضافه‌شد، و عرصه‌های تازه‌ای برای خانم‌ها بازشد، در این دوره جایزه بازیگری را به مهین صدری، جایزه نمایشنامه‌نویسی به مارال امین رسولی و در بخش نمایش تلویزیونی شیوا ملکی نیان به دست آوردند. سهیلا گلستانی در حالی در بخش بین‌الملل این دوره بازیگر برگزیده شد که فاطمه معتمدآریا با نمایش «ترمینال»، فاطمه نقوی با نمایش «کشتی شیطان»، افسانه ماهیان با نمایش «من آلیس نیستم، اما اینجا همه‌چیز عجیبه» به‌عنوان بازیگر حضور داشتند.

فاصله طولانی تا جایزه عاطفه رضوی

جشنواره تئاتر فجر درحالی‌ بیست‌وهفت‌ساله شد که جوایز کارگردانی برای زنان به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسید. زنان آن سال‌ها فقط در بخش بازیگری توانسته بودند به موفقیت‌هایی دست یابند.

آشا محرابی برای بازی در نمایش «زمستان 66» در بخش نمایش‌های تلویزیونی برگزیده شد و در بخش نمایش‌های رادیویی مهین نثری را برای نمایش «شب تنهایی» منتخب اعلام کردند.

سال بعد یعنی در بیست و هشتمین جشنواره فجر ندا هنگامی برای نمایش «پلکان و روز واقعه» سردبیر برگزیده و شهین نجف زاده بازیگر برگزیده بخش نمایش رادیویی و رؤیا میر علمی بازیگر منتخب نمایش تلویزیونی شدند.

در بخش مسابقه بین‌الملل ستاره پسیانی جایزه بازیگری را به دست آورد. کانون منتقدان جهانی، سیما تیرانداز را به‌عنوان بازیگر و عاطفه رضوی را به‌عنوان کارگردان منتخب اعلام کردند.

بهمن سال 89 و بیست و نهمین جشنواره تئاتر فجر هم برای زنان این جوایز را به ارمغان آورد: در بخش مسابقه بین‌الملل بااینکه بهنوش طباطبایی با نمایش «ابرهای پشت پنجره» نسیم ادبی با نمایش «کسوف» و ناهید مسلمی با نمایش «ورود آقایان ممنوع» به‌عنوان بازیگر حضور داشتند، هیچ زن ایرانی به‌عنوان بازیگر برگزیده در این بخش انتخاب نشد و جایزه به کولی رینومگی از استونی رسید.

در بخش خیابانی راضیه ده پایینی بازیگر منتخب شد و کانون منتقدان جهانی جایزه بهترین بازیگری زن را به عاطفه رضوی برای بازی در نمایش «حضرت‌والا» اختصاص دادند. در بخش کارگردانی یا نمایشنامه‌نویسی هیچ زنی آن سال برگزیده نشد.

زایش سی سالگی تئاتر و نبود یک کارگردان زن

فجر سی‌ساله هم در بخش طراحی صحنه سپیده امین عسگری را برای طراحی صحنه نمایش «مجلس شبیه‌خوانی جولیوس سزار» به‌عنوان طراح برگزیده اعلام کرد. راضیه ده پایینی هم جایزه بازیگری را به دست آورد.

در مسابقه ایران، شیما میرحمیدی طراح صحنه منتخب برای طراحی نمایش «به مراسم مرگ داداش خوش‌آمدید» شناخته شد. همچنین ثریا شیرزادی از کرمانشاه برای بازی در نمایش «مرگ کسب‌وکار من است» بازیگر برگزیده این بخش بود.

فجر بیست و نهم در بخش مسابقه ایران در بخش نمایشنامه‌نویسی و کارگردانی به ترتیب سلما رفیعی و سمانه زندی نژاد را به‌عنوان برگزیده معرفی کرد.

در بخش مسابقه بین‌الملل زنان به هیچ جایزه‌ای دست نیافتند.

اقبال با هنرمندان زن

در بخش مسابقه ایران در سی و یکمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، رؤیا افشار بازیگر نمایش «درخشش در ساعت مقرر» به‌عنوان برگزیده انتخاب شد. جایزه کارگردانی به نمایش «مرد مقابل» کاری از سیما تیرانداز رسید.

در بخش بین‌الملل هم پانته‌آ پناهی‌ها برای بازی در نمایش «ویتسک» به‌عنوان بازیگر منتخب معرفی شد و آتوسا قلم‌فرسایی هم در این بخش جایزه بهترین طراحی لباس را برای نمایش «هملت» به دست آورد.

با این حال در سال‌های اخیر شاهد موفقیت هنرمندان زن در عرصه تئاتر بوده‌ایم اما هنوز هم این سئوال در ذهنمان است که چرا زنان پیشکسوت عرصه تئاتر برای دبیری و یا داوری این هنر برگزیده نمی‌شوند که اگر این اتفاق رخ دهد، قطعاً موقعیت مناسبی برای حضور پررنگ‌تر زنان در عرصه تئاتر بوجود خواهد آمد.