زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

به قلم : علی اکبر سهرابی ، کارشناس تغذیه

زیر نظر: دکتر گلبن سهراب ، عضو هیات علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

تحریریه زندگی آنلاین : موضوع بلوغ زودرس در اطفال یکی از مباحثی می‌باشد که همیشه والدین را با نگرانی روبرو می‌کند و ترس از کوتاه قدی در بزرگسالی به دلیل بلوغ زودرس می‌تواند باعث وارد شدن استرس به کودکان گردد و در روند تحصیلی و زندگی آنان اختلال به وجود آورد. به هر صورت بلوغ زودرس جنسی یکی از مباحث مهم در علم طب اطفال می‌باشد که تغذیه نقش محوری و مهمی در این امر بازی می‌کند. در ادامه به موضوع انواع بلوغ جنسی زودرس در دختران و پسران و نقش محوری تغذیه و کنترل وزن کودکان خواهیم پرداخت.

بلوغ زودرس (Precocious puberty) چیست؟

بلوغ یک فرایند طبیعی و فیزیولوژیک برای گذر از دوره کودکی و ورود به دوره بزرگسالی است که بدن با این مجموعه فرآیندهای تغییرات، آماده تولیدمثل می‌گردد.

فرایند بلوغ یک نقطه و یک لحظه نیست بلکه یک دوره چند ساله است و هم در دختران و هم در پسران پنج مرحله دارد که معمولاً در دختران بین 8 تا 12 سالگی و در پسران بین 9 تا 13 سالگی رخ می‌دهد.

حال اگر شروع این فرآیند تغییرات بدنی در دختران زودتر از 8 سالگی و در پسران زودتر از 9 سالگی باشد؛ می‌توان اصطلاح بلوغ زودرس را برای این کودکان به کار برد که البته نیاز به بررسی‌های تکمیلی دارد.

بیشتر بخوانید:

مراحل بلوغ جنسی در دختر و پسر چگونه است؟

 بلوغ زودرس چند نوع است؟

بلوغ زودرس را بر اساس سرعت پیشرفت و علائم بالینی می‌توان تقسیم نمود.

 بر اساس سرعت پیشرفت بلوغ، به دو نوع سریع پیش‌رونده (Accelerated puberty) و کُند پیش‌رونده (Slow progression puberty) تقسیم می‌شود، یعنی سرعت و شتاب گذر از هر مرحله بلوغ و ورود به مرحله بعدی با سرعت بیشتر از حد معمول رخ می‌دهد.

 بر اساس علائم بالینی، بلوغ زودرس به دو نوع بلوغ زودرس مرکزی (Central precocious puberty) و بلوغ زودرس محیطی  (Peripheral precocious puberty) تقسیم می‌شود. در بلوغ زودرس مرکزی دختران این تغییرات زودتر از موعد در رحم، تخمدان‌ها و سینه‌ها بروز می‌کند و در پسران این تغییرات در حجم بیضه‌ها می‌باشد، ولی در بلوغ زودرس محیطی صرفاً موهای ناحیه زیر بغل و ناحیه تناسلی رشد می‌کنند.

 علائم بلوغ زودرس چیست؟

یکی از ویژگی‌های مشترک بلوغ زودرس در دختران و پسران جهش رشد قدی دور از انتظار می‌باشد، چرا که در این میان سن استخوانی کودکان پیشرفت قابل ملاحظه‌ای می‌کند و این جهش رشد قد ناگهانی سبب می‌گردد که صفحات رشدی این کودکان زودتر بسته شود و در نهایت قد بزرگسالی ایده‌آلی کسب نکنند و نسبت به میانگین توافقی قد والدین کوتاه‌تر گردند. همچنین در دختران اولین علامت بلوغ رشد یک طرفه سینه‌ها (تلارک) می‌باشد که معمولاً زودتر از رشد موهای ثانویه (پوبارک) رخ می‌دهد. این علائم به عنوان اولین علائم بلوغ می‌باشند.

آیا همه انواع بلوغ زودرس نیاز به درمان دارند؟

خیر؛ به جز در موارد بلوغ‌های زودرس مرکزی سریع پیش‌رونده و آن دسته از بلوغ‌های زودرس محیطی به شرطی که سن استخوانی پیشرفت قابل ملاحظه‌ای دارند، دیگر انواع بلوغ زودرس نیاز به مداخله ندارند و صرفاً کودک باید به صورت دوره‌ای تحت نظر باشد و نکات مربوط به سبک زندگی مناسب و تغذیه‌ای را رعایت کند، اما در مواردی هم بلوغ‌های کُند پیش رونده می‌توانند به انواع سریع پیش‌رونده مبدل شوند و یا بلوغ‌های زودرس مرکزی بر بلوغ‌های زودرس محیطی سوار شوند و انواع بلوغ‌های توامان (Mixed precocious puberty) را به وجود بیاورند که فصل مشترک این تغییرات ناگوار عدم رعایت صحیح رژیم غذایی، سبک زندگی نادرست و از همه مهم‌تر جهش اضافه وزن در کودکان می‌باشد.

بیشتر بخوانید:

راه های پیشگیری از بلوغ زودرس در کودکان

علت بلوغ زودرس چیست؟

در رابطه با علت به وجود آمدن بلوغ زودرس موارد گوناگونی را مطرح کرده‌اند از جمله علل ژنتیکی، علل محیطی، سبک زندگی، تغذیه، نوع رفتارهای خانواده با کودکان، تولد زودتر از موعد، کم وزنی هنگام تولد و ... اما علت به وجود آمدن بلوغ زودرس در دختران و پسران باهم کمی متفاوت است.

در مورد دختران چاقی و اضافه وزن نقش بسیار کلیدی بازی می‌کند، به طوری که امروزه چاقی و اضافه وزن در دختران به عنوان اصلی‌ترین علت بلوغ زودرس مطرح می‌شود، اما چاقی در پسران بالعکس دختران سبب تأخیر در بلوغ می‌شود، چرا که با اضافه وزن و انباشته شدن توده چربی در بدن، میزان آنزیم آروماتاز (آنزیم تبدیل کننده تستوسترون به استرادیول) هم در بافت چربی زیاد می‌شود و میزان هورمون جنسی مردانه جهت تبدیل شدن یک پسر نوجوان به یک مرد بالغ هم کم می‌شود و بلوغ با تأخیر در پسران دچار چاقی و اضافه وزن رخ می‌دهد.

 آیا تأخیر در بلوغ پسران به دلیل اضافه وزن سبب می‌گردد که قد نهایی آنان ایده‌آل گردد؟

خیر؛ زیرا معمولاً در کودکان و نوجوانان دچار چاقی و اضافه وزن سطح انسولین خون بالاتر از حد نرمال می‌باشد و شاخصه‌های مقاومت به انسولین (QUICKI و HOMA-IR) در این کودکان بالا است. اتفاقی که در این کودکان و نوجوانان رقم می‌خورد، محور تولید IGF-1 تحت تأثیر ترشح زیاد انسولین قرار می‌گیرد و این IGF-1 بالا سبب پیشرفت سن استخوانی نسبت به سن تقویمی و تبع آن بسته شدن زودتر از موعد صفحات رشد طولی استخوان‌های بلند می‌گردد.

پس چاقی و اضافه وزن در دوره کودکی و نوجوانی علاوه بر عوارض و بیماری‌هایی که می‌تواند فرد را در آینده با انواع بیماری‌های مزمن نظیر دیابت، و بیماری‌های قلبی - عروقی مواجه کند، می‌تواند با بروز بلوغ جنسی زودرس در دختران و پیشرفت سن استخوانی در پسران سبب کوتاه قدی شود.

 آیا مواد غذایی خاصی می‌توانند سبب بلوغ جنسی زودرس شوند؟

تحقیقات نشان می‌دهند که برخی عوامل غذایی، مانند رژیم‌های پرچرب و با شاخص گلیسمی بالا، می‌توانند در ایجاد بلوغ زودرس نقش داشته باشند با این حال، نقش غذاهای خاص در ایجاد بلوغ زودرس به خوبی شناخته نشده است و تحقیقات بیشتری در این زمینه مورد نیاز است.

به طور کلی تمامی متخصصین حوزه طب اطفال در پیشگیری و مدیریت درمان بلوغ جنسی کودکان با تبعیت از یک رژیم غذایی سالم با سطح پایین چربی‌های اشباع و ترانس، مواد غذایی با شاخص‌های گلایسمیک پایین، عدم مصرف غذاهای فرآوری شده و از همه مهم‌تر کنترل وزن کودکان اتفاق نظر دارند.