برلیانت بزرگمهر؛ مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران مشاور تغذیه و رژیم درمانی
دوران سالمندی یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی انسان است. سالمندان درواقع گنجینه‌هایی از تجربه و آموخته‌ها طی زندگی طولانی و پربار خود هستند و می‌توانند الگویی آموزنده و مناسب برای جامعه باشند، اما متأسفانه این گروه پربار و باارزش، جزء گروه آسیب‌پذیر کشورمان محسوب می‌شوند و به علت موقعیت سنی، شرایط زندگی و تغییراتی که در ارگانهایشان رخ می‌دهد، مقاومتشان در برابر اختلالات و بیماری‌های مختلف کاهش می‌یابد. بنابراین لازم است هرچه بیشتر سلامت و تغذیه آنان موردتوجه قرارگرفته و بر شیوه زندگی‌شان تمرکز کافی مبذول گردد. نگاهی به وضعیت زندگی گروه سالمند نشان می‌دهد که تغییرات جسمی و روحی گاه گسترده، به علت شرایط سنی در زندگی آنان پدید می‌آید که در این مقوله به شرح آن می‌پردازیم:
عوارض جسمی:
1) افزایش فشارخون
یکی از عوارض مهمی که در بین سالمندان شیوع زیادی دارد و اکثریت قریب به‌اتفاق سالمندان را دربر می‌گیرد، افزایش فشارخون است که می‌تواند عوارض ناگواری را برایشان ایجاد کند.
2) افزایش چربی‌های نامطلوب خون
عارضه دیگری که معمولاً در سنین بالا افراد را تهدید می‌کند، افزایش چربی‌های نامطلوب خون است که موجب بروز اختلالات قلبی –عروقی می‌شود و چنانچه با بالا بودن فشارخون همراه باشد خطر بیشتری دارد و حتی می‌تواند موجب سکته‌های قلبی و مغزی شود.
3) چاقی
از اختلالات شایع در افراد کهن‌سال است که عمدتاً به علت پرخوری یا بدخوری بروز می‌کند و عوارض زیادی برای آنان در بردارد و می‌تواند موجب اختلالات فراوان و ایجاد معلولیت در سالمندان بشود، بخصوص یکی از عوامل مهم بروز افسردگی و نارضایتی در آن‌ها است.
5) اختلالات استخوانی و مفصلی
دردهای استخوان و مفاصل به علت پوکی استخوان یا آرتروز از دیگر مشکلات شایع در افراد سالمند است. به‌طورکلی در دوران سالمندی سلول‌های استخوان‌ساز فعالیتشان کاهش پیدا می‌کند، درحالی‌که سلول‌های مخرب استخوان همچنان به کار خود یعنی تخریب استخوان ادامه می‌دهند، به‌این‌ترتیب به علت کاهش بافت معدنی استخوان‌ها، پدیده پوکی استخوان و مشکلات حاصل از آن بروز می‌کند. ضمناً به علت تحلیل غضروف بین مفاصل، اختلالات مفصلی و درد مفاصل گریبان گیر شخص می‌شود. این عوارض موجب اختلال در وضعیت تغذیه‌ای شخص می‌گردد که نتیجه آن می‌تواند برخورداری از برنامه غذایی ناکافی و نامناسب و عوارض ناشی از آن باشد.
6) اختلالات گوارشی
به علت کاهش اسیدکلریدریک معده و دیگر ترشحات معده در هضم و جذب مواد غذایی اختلال ایجادشده و این امر موجب بروز احساس سنگینی در دستگاه گوارش، ایجاد نفخ، دل‌درد و معمولاً بعد از صرف غذا، یبوست یا اسهال و سایر مشکلات گوارشی می‌گردد که نتیجه آن امتناع شخص از صرف غذاهای حاوی فیبر (سبزی‌ها و میوه‌های تازه، نان‌های سبوس‌دار و حبوبات و..) و نیز لبنیات (به علت ایجاد نفخ) می‌گردد که این فرم تغذیه موجب کمبود مواد مغذی ضروری برای بدن و ایجاد سوءتغذیه و عوارض گسترده ناشی از آن می‌شود.
7) کاهش قدرت ایمنی بدن
با افزایش سن به‌طورمعمول فعالیت سلول‌های ایمنی کاهش‌یافته و قدرت مقاومت فرد در برابر عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف کمتر می‌شود. البته عوامل مختلفی در این مورد دخالت دارند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عدم یا کمبود استفاده از مواد غذایی مؤثر در سلامت سیستم ایمنی است که نتیجه آن ابتلا گروه سالمند به انواع اختلالات و بیماری‌های ناگوار است.
8) کم‌خونی
این عارضه از دیگر اختلالاتی است که معمولاً در سنین بالای عمر بروز می‌کند و علت آن عمدتاً کاهش ترشحات گوارشی است که در هضم و جذب غذا در دستگاه گوارش و ازجمله مواد مؤثر در خون‌سازی مؤثر بوده و موجب بروز کم‌خونی می‌شود. از دیگر عوامل مهم در بروز این اختلال، پیروی از برنامه غذایی ناکافی و فاقد فاکتورهای مؤثر در خون‌سازی است.
9) عوارض ریوی
احتمال بروز عوارض ریوی در سالمندان افزایش می‌یابد که علت آن ایجاد اختلال در بافت مخاطی، ازجمله مخاط دستگاه تنفسی می‌باشد. از علل دیگر این عارضه کمبود دریافت مواد غذایی مؤثر در سلامت سیستم مخاطی همچنینی آلودگی هوا و نیز کاهش فعالیت جسمی و ورزش است که احتمال بروز اشکالات تنفسی را افزایش می‌دهد.
10) ضعف بینایی
کاهش دید چشم از اختلالات معمول در سالمندان است. البته عوامل تغذیه‌ای یعنی عدم یا کمبود مصرف موادی که در قدرت بینایی مؤثرند یکی از فاکتورهای مهم در ضعف بینایی است. منابع غذایی ویتامین A در قدرت بینایی تأثیر زیادی دارند. کاهش دید می‌تواند موجب بروز اختلال در خرید، آماده‌سازی و تهیه و طبخ غذا و درنتیجه عدم تنظیم برنامه غذایی صحیح و کافی در سالمندان باشد.
11) اختلال در دندان‌ها
در دوران سالمندی معمولاً عوارض مختلفی در دندان‌ها بروزمی کند از قبیل تخریب مینای دندان و پوسیدگی دندان‌ها، لق شدن و از دست دادن دندان‌ها از عوارض معمول و شایع این سنین است. این امر موجب اشکال در جویدن غذا و درنتیجه عدم مصرف مواد غذایی که نیاز به جویدن زیادتری دارند، یعنی موادی که حاوی فیبر غذایی هستند، می‌گردد که نتیجه آن نرسیدن میزان کافی مواد مغذی بخصوص ویتامین‌ها و مواد معدنی به بدن و بروز عوارض ناگوار ناشی از آن می‌شود. همچنین خوب نجویدن غذا موجب ایجاد اختلال در هضم و جذب غذا و بروز سوءتغذیه می‌گردد. ضمناً عوارض گوارشی نیز از پیامدهای این اختلال است.
12) یبوست یا اسهال
یکی آر بلایایی که موجب آزار و ناراحتی فراوان اکثر سالمندان می‌شود بروز یبوست و یا ایجاد اسهال است. البته یبوست عارضه‌ای شایع‌تر از اسهال در این گروه سنی است زیرا در سنین بالا معمولاً حرکات دودی روده کاهش می‌یابد و این امر موجب کندی حرکت مواد غذایی در دستگاه گوارش شده و دفع مواد زائد غذایی از روده کاهش می‌یابد که نتیجه آن بروز یبوست است.
در برخی سالمندان هضم و جذب غذا در دستگاه گوارش به‌خوبی انجام‌نشده و درنتیجه قسمت عمده‌ای از مواد خوراکی بدون استفاده از روده دفع می‌گردد که نتیجه آن بروز اسهال است.
13) تغییر در ترکیب بدن
الف) کاهش توده عضلانی بدن: در سنین بالا، توده عضلانی کاهش می‌یابد و بعد از دوران رشد، بازاء هر 10 سال افزایش سن،2-3 درصد کاهش در توده عضلانی رخ می‌دهد که منجر به ضعف عضلانی، شل شدن عضلات و افت پوست بدن عمدتاً در صورت می‌گردد.
ب) افزایش توده چربی بدن: بابالارفتن سن، توده چربی در بدن افزایش می‌یابد. مکرراً شاهد بوده‌ایم فردی که در دوران نوجوانی و جوانی از وزنی مناسب برخوردار بوده و حتی گاه وزنش زیر نرمال بوده است، به هنگام میان‌سالی و سالمندی افزایش وزن پیداکرده و حتی چاق شده است
پ) کاهش انرژی پایه
از دیگر پیامدهای سالمندی، کاهش انرژی (که صرف انجام اعمال حیاتی داخلی بدن می‌شود) است. توجه داشته باشیم که افزایش توده چربی در بدن، کاهش انرژی پایه و کمبود تحرک جسمی در دوران سالمندی نیز، از عوامل مؤثر در بروز چاقی در سالمندان است.
14) کاهش حواس پنج‌گانه
کاهش حواس پنج‌گانه از عوامل مهمی است که می‌تواند بر الگوی غذایی، وضعیت روحی، تحرک و فعالیت جسمی سالمندان تأثیرات قابل‌توجهی داشته باشد و عوارض گسترده‌ای در سلامت آنان ایجاد نماید.
15) برقراری و تثبیت عادات غذایی نامناسب
یکی از خصوصیات معمول در افراد سالمند، داشتن تعصب در مورد عادات غذایی و الگوی تغذیه‌ای خود می‌باشد. این گروه سنی اکثراً به علت عادات غذایی نامناسب اکتسابی از خانواده و محیط و یا ابتلا به پرخوری یا بدخوری عصبی و درنتیجه استفاده از مواد غذایی فاقد ارزش تغذیه‌ای و حتی مواد خوراکی مضر دارای برنامه غذایی نامناسب و ناسالم هستند. اما متأسفانه در مورد تغذیه خود، اکثراً تعصب داشته و تصور می‌کنند که چنانچه تمایل زیاد به مصرف مواد غذایی خاصی دارند به علت نیازشان به آن مواد است که البته این باور به‌هیچ‌وجه صحیح نیست و لازم است تغییر داده شود.
اکثراً سالمندان به علت همین باور نامناسب و غیرواقعی به‌هیچ‌وجه حاضر به تغییر عادات غذایی خود نیستند و اکثراً جهت استفاده از رژیم غذایی صحیح به رژیم‌شناس مراجعه نمی‌کنند و حتی در صورت مراجعه به رژیم‌شناس از توصیه‌های او پیروی نمی‌نمایند. در شماره آینده با ادامه مطلب در کنار شما هستیم.
بسیاری از سالمندان به علت ابتلا به مشکلات جسمی و روحی، جهت کنترل این عوارض، به‌عوض تغییر شیوه زندگی، یعنی برخورداری از تغذیه صحیح و کافی و مناسب، ورزش و تحرک جسمی و تلاش در جهت روحیه سازی و برخورداری از زندگی شاد و سالم، از داروهای مختلف استفاده می‌کنند که می‌تواند موجب تداخل غذا و دارو شده و کاربرد تغذیه را در بدن کاهش دهد.
