مهسا دامغانیان :کارشناس ارشد تغذیه
امروزه مصرف شیرین‌کننده‌ها در محصولات غذایی مختلف رواج یافته است. استویا به‌عنوان قند (شیرین‌کننده) طبیعی و سالم در بین مردم شناخته‌شده است و با دارا بودن قابلیت شیرین‌کنندگی، اثرات مضر قند یا شکر مصنوعی را ندارد. از فواید مهم استویا می‌توان به کاهش قند دریافتی، کاهش سطح قند خون و کاهش آسیب‌های دندانی اشاره نمود.
استویا چیست؟
استویا یک شیرین‌کننده طبیعی است که از برگ گیاه استویا ریبودیانا گرفته می‌شود.
کالری استویا صفر بوده اما دویست برابر شیرین‌تر از سایر شیرین‌کننده‌ها (مثل قند ساده) است و جایگزین مناسبی برای کسانی که در مرحله کاهش وزن هستند می‌باشد. از فواید دیگر استویا به کاهش قند خون و کلسترول می‌توان اشاره نمود.
در منابع غذایی تنوع وسیعی از فراورده‌های استویا موجود است. فرم خام استویا قابلیت مصرف نداشته و درطی فرایند تصفیه استویا برگ گیاه در آب خیسانده می‌شود و از مسیر فیلتر الکلی عبور داده‌شده و استویا از فرم خام جداشده و درنهایت خشک و کریستاله می‌شود و با سایر شیرین‌کننده‌ها ترکیب می‌شود.
عوارض جانبی مصرف استویا
به‌طورکلی عوارض جانبی زیادی از آن گزارش نشده است. بعضی گزارش‌ها حاکی از آن است که مصرف استویا و سایر شیرین‌کننده‌های فاقد کالری باعث مصرف بیش‌ازحد کالری در طی روز می‌شود. به‌عنوان‌مثال در یک بررسی که بر روی 30 مرد انجام گرفت میل به خوردن غذا در طی روز در مقایسه باکسانی که فقط نوشیدنی حاوی قند خورده بودند بیشتر بود. در تحقیق دیگر که بر روی 7 نفر صورت گرفت، مصرف منظم و روزانه شیرین‌کننده فاقد کالری مثل استویا به‌مرورزمان با خطر افزایش وزن و افزایش حجم چربی دور کمر همراه بود. در مطالعه‌ای که بر روی 893 نفر انجام گرفت تغییرات نسبی در غلظت باکتری‌های مفید روده بعد از مصرف استویا روی داد که اثر منفی بر وزن بدن، سطح‌تری گلیسیرید و کلسترول خوب بدن داشت.
باکتری‌های روده نقش مهمی در بهبود هضم گوارشی و سیستم ایمنی بدن به عهده‌دارند. محصولات حاوی استویا ممکن است دارای قند الکلی مثل سوربیتول یا زایلیتول باشند که در افراد حساس به قند الکلی ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. از طرفی بعضی مطالعات نشان داده‌اند که استویا در عملکرد مثبت باکتری‌های مفید روده اختلال ایجاد می‌کند. البته در بعضی موارد استویا باعث کاهش و کنترل قند خون و همچنین فشارخون گردیده است. نکته مهم این است که برای گرفتن نتیجه بهتر باید در حد اعتدال و به مقدار توصیه‌شده مجاز مصرف کنیم تا دچار عوارض احتمالی سوء مصرف نشویم.
نتیجه‌گیری
استویا یک شیرین‌کننده طبیعی است که به اشکال متنوع در دسترس است و در کنترل و کاهش سطح قند خون بیماران وابسته به دارو مؤثر است. لازم به ذکر است که تنها شکل تصفیه‌شده آن بی‌ضرر بوده و فرم خام آن هنوز ازلحاظ ایمنی در دست بررسی و مطالعه است. توصیه می‌شود فراورده‌های حاوی استویا در حد اعتدال مصرف شوند تا عوارض جانبی احتمالی آن‌ها کاهش‌یافته و جایگزین مناسبی برای بعضی وعده‌های قند محسوب شوند.
دیابت و استویا
در بیشتر مطالعات بی‌ضرر بودن استویا ثابت‌شده است و گاهی مؤثر در کنترل قند خون بیماران دیابتی نوع دو ارزیابی‌شده است. در بررسی کوتاه‌مدت در دوازده مورد مصرف این نوع شیرین‌کننده در طولانی‌مدت منجر به کاهش قند خون بیماران دیابتی در مقایسه با گروه شاهد که مقدار مساوی نشاسته ذرت خورده بودند اثبات شد.
در یک بررسی موردی مشابه طی هشت هفته در موش‌های دیابتی که استویا مصرف کرده بودند سطح هموگلوبین گلیکوزیله آن‌ها 5 درصد نسبت به موش‌های شاهد کاهش‌یافته بود.
تحقیقات کمی در مورد بی‌ضرر بودن استویا انجام‌گرفته اما بررسی‌های آزمایشگاهی نشان داده که دوز مجاز در نظر گرفته‌شده در دیابت بارداری اثر سوئی ندارد.
استویا در کودکان
فایده مهم استویا در کودکان، مصرف کمتر قند در آن‌هاست.
بر اساس نظریه انجمن قلب آمریکا دریافت بیش‌ازحد قند و شکر ساده در کودکان خطر احتمالی بیماری قلب و عروق و افزایش سطح‌تری گلیسرید و کلسترول خون و افزایش وزن را به دنبال دارد. اما با جایگزین نمودن آن‌ها خطرات احتمالی فوق کاهش می‌یابد.
