سالومه آرمین؛ كارشناس ارشد علوم تغذیه انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی كشور
توجه به تغذیه صحیح و فعالیت جسمی مناسب مادر در دوران شیردهی از اهمیت ویژهای برخوردار است. مصرف مواد مغذی به مقدار لازم و كافی در دوران شیردهی، به مادر در ادامه شیردهی موفقیت‌آمیز كمك می‌كند. رژیم غذایی در این دوران یک رژیم معمولی است که مقدار انرژی، پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی آن به نحو زیر افزایش می‌یابد:
بر اساس توصیه RDA (Recommended Dietary Allowances) برای زنان شیرده، انرژی دریافتی، 500 كیلوکالری در نیمه اول شیردهی و 800-500 كیلوکالری در نیمه دوم آن بیش از زنان غیر باردار است. برای تامین این مقدار كالری، علاوه بر مواد غذایی مقوی، از چربی‌های ذخیره‌شده در بدن مادر در دوران بارداری نیز استفاده می‌شود. معمولا در دوران بارداری 3 كیلوگرم چربی ذخیره می‌شود که طی سه ماه اول شیردهی این چربی تولید انرژی می‌کند. دریافت كالری ناكافی سبب كاهش تولید شیر می‌شود. میزان نیاز مادران شیرده به پروتئین نیز 20 گرم بیشتر از نیاز دوران قبل از بارداری می‌باشد.
به طور كلی مقدار ویتامین موجود در شیر مادر نشانگر مقدار ویتامین مصرفی مادر است. برای تأمین مقادیر كافی ویتامین‌های C ،E و فولیك اسید، میوهها، دانهها، حبوبات و سبزی‌های برگ سبز مورد نیاز است. مصرف ویتامین A از طریق انواع سبزی‌ها به خصوص هویج، اسفناج و كدوحلوایی توصیه می‌شود.
برخی املاح معدنی مانند كلسیم، فسفر، آهن و روی بدون دخالت تغذیه مادر، از ذخایر بدن او در شیر وارد می‌شوند؛ اما مقدار برخی املاح، همچون ید، در شیرمادر ارتباط مستقیمی با تغذیه او دارد. مقدار لبنیات مصرفی باید روزانه در حد چهار فنجان شیر یا جانشین‌های آن (ماست، دوغ و ...)، برای تأمین كلسیم، باشد. توصیه می‌شود مادران شیرده همچون دوران بارداری از نمك یددار تصفیه شده به مقدار كافی و با شرایط نگهداری مناسب استفاده كنند. مصرف قرص آهن نیز تا سه ماه پس از زایمان باید ادامه یابد.
مادر باید برای رفع تشنگی خود، آب و سایر مایعات مصرف كند. مادران شیرده جهت پیشگیری از كم‌آبی بدن باید به اندازه كافی (حدود 10-8 لیوان در روز) مایعات شامل شیر، دوغ، چای، آب میوه و مواد غذایی آبدار بنوشند. لازم به ذكر است كه تولید شیر مادر ارتباطی به مقدار مصرف مایعات ندارد؛ به عبارت دیگر افزایش مصرف مایعات سبب افزایش تولید شیر نمی‌شود.
هیچ غذایی نباید بیدلیل از رژیم غذایی مادر شیرده حذف شود و برعكس، مادر نباید در تغذیه خود افراط كند. به این ترتیب، از چربی‌های ذخیره‌شده در دوران بارداری استفاده می‌شود و مادر زودتر به وزن طبیعی بازمی‌گردد. در شرایطی كه بدن مادر تحمل بعضی غذاها را ندارد، باید با بهرهگیری از روش‌های جانشینی، مواد غذایی دیگری را جایگزین كرد.
كاهش وزن بعد از زایمان باید به صورت تدریجی باشد تا بر مقدار شیر مادر تاثیر نگذارد. لازم به ذكر است كه شیردهی خود سبب كاهش تدریجی وزن مادر می‌شود؛ با این شرط كه مواد مغذی لازم با مصرف مواد غذایی مناسب برای مادر تامین شود. كاهش وزن در دوران شـیردهی باید بیشـتر مبتنی بر افزایش تحرك و انجام فعالیت‌های بدنی باشد تا كم‌خوری و محدود كردن رژیم غذایی. وزن‌گیری مناسب شیرخوار در طول دوران شیرخوارگی نشان‌دهنده كافی بودن مقدار شیر مادر است.
حفظ و تداوم شیردهی
مهم‌ترین عامل در افزایش شیر مادر، مكیدن صحیح و مكرر شیر از سینه مادر به وسیله شیرخوار و تخلیه سینههاست. هرچه تغذیه با شیر مادر زودتر شروع شود، احتمال موفقیت در شیردهی بیشتر است. اكثر شیرخواران 1/5 تا 3 ساعت بعد از تغذیه، دوباره گرسنه می‌شوند و در این مدت شیر دوباره ترشح می‌شود. با شروع مصرف غذاهای كمكی و كاهش خواه ناخواه دفعات شیردهی، حجم شیر تولیدشده نیز كاهش می‌یابد و تبعا نیاز افزایش‌یافته مادر به مواد مغذی نیز تعدیل می‌گردد. با این حال، توصیه می‌شود كه دفعات تغذیه طبق ساعت و دقیقه خاصی نباشد، بلكه بسته به میل و تقاضای شیرخوار تنظیم شود.
مصرف برخی غذاها مانند سیر، انواع كلم، پیاز، تربچه و یا غذاهای پرادویه و پرچاشنی ممكن است روی طعم شیر اثر بگذارد و تغییر ناگهانی طعم شیر موجب عدم تمایل شیرخوار به شیرخوردن شود. با توجه به تاثیر برخی مواد غذایی بر طعم شیر، در صورتی که شیرخوار از شیر خوردن امتناع می‌کند، بهتر است مادران از مصرف این مواد خودداری كرده یا مصرف آن را محدود كنند.
یكی دیگر از عوامل مهم در شیردهی موفقیت‌آمیز، آرامش خاطر و عدم نگرانی مادر است. خستگی مادر شایع‌ترین علت كاهش تولید شیر، خصوصا در 4 تا 6 ماه اول شیردهی می‌باشد. مادر شیرده باید در طول روز به اندازه كافی استراحت كند، حجم كارهای خود را كاهش دهد و از اطرافیان در كارهای خود كمك بگیرد. همچنین، حمایت همسر و افراد خانواده و اطمینان خاطر از تأمین اقتصادی و شغلی میتواند نقش مؤثری در تداوم شیردهی داشته باشد.
در مادرانی كه سیگار میكشند و یا مقادیر زیادی چای پررنگ، قهوه و یا نوشابههای كافئین‌دار مینوشند، ورود این مواد در شیر میتواند موجب بیقراری، تحریك‌پذیری، بی‌اشتهایی و كم‌خوابی شیرخوار گردد. همچنین، از آشامیدن الكل نیز باید خودداری كرد.
