چگونه شير مادر را ذخيره كنيم؟
گاهی لازم می‌شود مادر، شیر خود را بدوشد و به وسیله فنجان، قاشق، قطره‌چكان، سرنگ و یا حتی لوله معده به كودك بخوراند از جمله:
الف) نوزاد نارس و یا بیماری كه در بیمارستان بستری است و نیاز به شیر مادر دارد. در مورد این نوزادان توصیه می‌شود در اولین فرصتی كه مقدور باشد نوزاد بتواند پستان‌های مادر را ولو پس از تخلیه كامل و حتی برای مدت كوتاه هم كه شده بمكد تا هم پستان‌های مادر تحریك شود و هم نوزاد مكیدن را تمرین كند.
ب ) آن دسته از شیرخوارانی كه به دلیل نقایص مادرزادی مانند شكاف بزرگ كام قادر به مكیدن مستقیم پستان نیستند. ج) مادری كه در خارج از منزل اشتغال دارد و به هیچ‌وجه امكان تغذیه مستقیم شیرخوار در ساعت كار برای او وجود ندارد و یا مجبور است مدتی از فرزندش دور باشد.
در این صورت مادر باید هر 3 ساعت یك بار هر دو پستان خود را بدوشد و شیر را در یخچال و یا یخدان نگهداری كند و در پایان ساعت كار آن را در یخدان كوچكی به منزل منتقل كند.
آمادگی اولیه برای دوشیدن شیر
زمانی از روز را میتوان برای دوشیدن شیر انتخاب كرد كه پستان پر از شیر باشد در بیشتر مادران صبح‌ها پستان‌ها پرتر است ولی عملا در هر موقعی از روز میتوان پستان‌ها را دوشید. برای مثال میتوان از هر وعده تغذیه شیرخوار، شیر اضافی همان پستانی كه كاملا تخلیه نشده و یا پستانی كه شیرخوار از آن شیر نخورده است را دوشید و ذخیره كرد. بهتر است 10 - 20 دقیقه قبل از شروع دوشیدن شیر، مادر كمی استراحت كند و یك نوشیدنی مثل آب‌میوه و ترجیحا نوشیدنی‌های گرم (به جزه قهوه) مانند شیر، چای كم‌رنگ یا سوپ بخورد.
مایعات گرم بیشتر از مایعات سرد به ترشح شیر كمك می‌كنند. مادرانی كه سیگار می‌كشند و نتوانسته‌اند آن را ترك كنند قبل از دوشیدن شیر باید از مصرف سیگار پرهیز كنند. برای بهتر جریان یافتن شیر و رگ كردن پستان، قبل از دوشیدن شیر توصیه می‌شود یك حوله گرم و مرطوب به مدت 5 - 10 دقیقه روی پستان و نوك آن قرار داده شود. حمام كردن، ماساژ پستان، ماساژ ستون فقرات ناحیه پشت و یا نوك پستان هر كدام به مدت یك تا دو دقیقه هم به این كار كمك می‌كند. برای ماساژ پستان باید یك دست را زیر پستان و دست دیگر را بالای آن قرار داد و با حركت یك یا هر دو دست همزمان با هم از طرف قفسه سینه به طرف نوك پستان، مجاری شیر را لمس نمود تا شیر به طرف مخازن آن‌كه در زیر هاله پستان قرار دارند، جریان پیدا كند. وسایلی كه برای دوشیدن شیر به كار می‌روند باید تمیز و در صورت امكان عاری از میكروب یعنی استریل باشند به ویژه در موارد تغذیه نوزاد نارس و یا بیمار بستری در بیمارستان.
دوشیدن شیر با دست
چون مخازن جمع كننده شیر درست زیر هاله پستان قرار دارند. برای خروج شیر باید روی این قسمت فشار وارد شود نه به نوك یا قسمت‌های دیگر پستان زیرا فشار دادن نوك پستان نه تنها سبب جاری شدن شیر نمی‌شود، بلكه موجب ترك خوردگی، سوزش و نازك شدن پوست نوك پستان هم می‌شود. از مالش و فشاردادن (چلاندن) پستان و یا فشار دادن و ساییدن انگشتان به روی پوست پستان نیز باید پرهیز نمود. در این روش، انگشتان دست باید طوری قرار گیرند كه انگشت شست در بالای لبه فوقانی هاله و انگشت اشاره و انگشت میانی درست در لبه تحتانی هاله پستان و روبروی انگشت شست باشد اول باید پستان را كمی به طرف قفسه سینه بود و سپس به طرف جلو آورد تا ضمن فشردن هاله كه همراه با حركات غلتكی انگشتان در این ناحیه است شیر به آسانی خارج شود. با قرار دادن انگشتان در جهات مختلف هاله، مجاری دیگر شیر هم تخلیه می‌شوند. هنگام دوشیدن شیر با دست، باید برای جمع‌آوری شیر از لیوان یا ظرف‌هایی كه دهانه گشاد دارند و قبلا جوشانده شده باشند استفاده نمود. گاهی لازم است ظرف تمیز دیگری هم زیر پستان دیگر قرار داد تا قطره‌های شیری كه همزمان با دوشیدن شیر از پستان دیگر ترشح می‌شود جمع‌آوری گردد.
شیردوش مكانیكی دستی
مادر با كشیدن پیستون مربوطه و یا فشردن دسته پمپ ماشه‌ای، عمل دوشیدن شیر را انجام می‌دهد این روش بسیار ساده و تمیز كردن وسایل آن نیز آسان است. دستگاه هم نسبتاً ارزان و قابل حمل است.
شیردوش‌های برقی
این شیردوشها به صورت تك قیفی یا دو قیفی (جهت دوشیدن همزمان دو پستان مادر) ساخته شده‌اند و با برق یا باطری كار می‌كنند. گرچه بهترین وسیله برای تخلیه پستان، همان مكیدن شیرخوار است ولی این پمپ‌ها به ویژه بعضی پمپ‌های پیشرفته با تقلیدی از دهان شیرخوار و نحوه مكیدن او طراحی شده‌اند. قدرت مكش آنها متغیر بوده و پمپ‌های دو قیفی می‌توانند مقدار بیشتری شیر را در زمان بسیار كمتری از پستان‌های مادر بدوشند. این شیردوشها در منزل و یا محل كار مادران شاغل، قابل استفاده هستند. لازم به ذكر است بیشترین اكسی توسین از طریق مكیدن شیرخوار، در خون مادر تولید می‌شود و ترشح پرولاكتین با پمپ‌های دوقیفی بیشتر از پمپ‌های تك‌قیفی است.
ظروف مورد استفاده و روش نگهداری و ذخیره كردن شیر دوشیده شده مادر
ظروف
ظروف شیشه‌ای بهترین انتخاب برای جمع‌آوری و ذخیره كردن شیر هستند. چون مواد حفاظتی، پروتئین‌های شیر و مواد ایمنی بخش را به خود جذب نمی‌كنند، خراش برنمی‌دارند و به سادگی تمیز شده و سبب حفاظت شیر از آلودگی می‌شوند. ظروف پلاستیكی با جنس مخصوص و سخت (پلی پروپیلن) انتخاب دوم هستند. كیسه‌‌های مخصوص جمع‌آوری شیر كه از جنس پلاستیك نرم (پلی اتیلن) هستند به دلیل احتمال سوراخ شدن و آلودگی همچنین چسبیدن مواد حفاظتی شیر به جدار آن ضمن این‌كه برای كودكان نارس مناسب نیستند فقط برای مدت كوتاه 24 تا 48 ساعت (كمتر از 72 ساعت) در یخچال (نه فریزر) قابل نگهداری و استفاده هستند. در صورتی كه مادر بخواهد شیر دوشیده شده جدید را به شیر قبلی داخل یخچال اضافه نماید باید اول ظرف محتوی شیر تازه را یك ساعت در یخچال بگذارد تا خنك شود سپس به نمونه قبلی اضافه كند. در این صورت تاریخ مصرف از همان زمان اولین نمونه شیر در یخچال خواهد بود. حجم ظرفی كه برای فریز كردن شیر به كار می‌رود باید 60 تا 120 میلی‌لیتر باشد و فقط تا سه چهارم آن از شیر پر شود تا جای یخ زدن هم داشته باشد. لازم است تاریخ دوشیدن شیر بر روی ظرف ثبت شود تا اول شیرهایی كه زودتر دوشیده شده‌اند مورد استفاده قرار گیرند. به مادرانی كه شیر دوشیده شده خود را به مهد كودك‌ها می‌سپارند توصیه می‌شود كه روی ظرف شیر، نام كودك را هم علاوه بر تاریخ دوشیدن شیر، ثبت نمایند.
مدت نگهداری
مدت نگهداری شیر مادر در هوای اتاق (برحسب درجه حرارت محیط) یخچال و یا فریزر و این‌كه آیا مورد استفاده شیرخوار سالم یا بیمار و یا نارس قرار می‌گیرد متفاوت است. مدت نگهداری شیر دوشیده شده مادر در دمای اتاق به شرطی كه دور از آفتاب، گرمای چراغ، شوفاژ، دستگاه فتوتراپی و یا بالای انكوباتور نوزاد (در بخش نوزادان) باشد، برای شیرخوار نارس حداكثر 4 ساعت و برای شیرخوار سالم حداكثر 8 ساعت است. اگر امكان استفاده از شیری كه تازه دوشیده شده در ظرف مدت مذكور فراهم نباشد باید آن را داخل یخچال یا فریزر (با ذكر تاریخ دوشیدن شیر) قرار داد. شیر دوشیده شده در جایخی یخچال معمولی، تا دو هفته و در فریزر‌های معمولی (18-درجه) 3 تا 6 ماه قابل نگهداری است.
زمان مناسب نگهداری شیر دوشیده شده مادر
|
شيرمادر
|
براي شيرخوار بيمار، نارس و يا بستري در بيمارستان
|
براي شيرخوار سالم
|
|
شير تازه دوشيده شده در دماي اتاق: 15-24 درجه سانتيگراد 25-37 درجه سانتيگراد |
4 ساعت
|
8 ساعت 4 ساعت |
|
شير تازه دوشيدن شده درون يخچال (دماي 0 - 8 درجه)
|
48 ساعت
|
3 تا 5 روز
|
|
شير قبلا فريز شده كه در دماي اتاق ذوب شده
|
-
|
براي يك نوبت به محض ذوب شدن
|
|
شير قبلا فريز شده كه با قرار دادن در يخچال ذوب شده است
|
12 ساعت
|
24 ساعت
|
شیر ذوب شده در یخچال را میتوان در هوای اتاق (15 - 25 درجه سانتیگراد) به مدت 4 ساعت نگهداری كرد یعنی اگر كودك بار اول همه شیر را نخورد تا 4 ساعت بعد هم می‌تواند به دفعات مكرر از این شیر استفاده كرد.
روش ذوب كردن شیر فریز شده
برای ذوب كردن شیر یخ‌زده، دو روش توصیه می‌شود: الف) ظرف محتوی شیر فریز شده را شب قبل از استفاده در یخچال بگذارند تا به تدریج ذوب و برای مصرف روز بعد آماده شود. ب) اگر عجله در كار است اول ظرف محتوی شیر فریز شده را زیر آب سرد و به تدریج زیر آب گرم (آب با دمای 37 درجه) بگیرند و به آرامی بچرخانند تا كم كم یخ آن باز شود. هرگز نباید برای ذوب كردن شیر فریز شده از حرارت مستقیم اجاق یا فر یا مایكروویو استفاده نمود زیرا این كار باعث می‌شود كه ویتامین‌های شیر به سرعت تخریب شده مواد حفاظتی و پروتئین‌های آن نیز كاهش و یا تغییر یابد. ضمناً نباید شیر ذوب شده را دوباره فریز كرد.
