برنامه غذايی كودكان مبتلا به سلياك
سلیاك، نام یك نوع بیماری است كه باعث می‌شود بدن به پروتئین‌غذایی كه گلوتن نام دارند، حساسیت نشان دهد. اگر كودكانی كه از بیماری سلیاك رنج می‌برند غذاهای حاوی گلوتن بخورند، سیستم دفاعی بدن‌شان به دیواره روده كوچك آسیب می‌رساند. این اتفاق ممكن است با بروز برخی علائم همراه باشد و در اغلب موارد باعث آسیب دیدگی روده می‌شود. یك روده سالم پر از برآمدگی‌های بسیار كوچك بندانگشتی است كه «ویلی» نام دارند. هدف آنها افزایش پوشش روده است و به جذب مواد مغذی غذاها كمك می‌كنند. وقتی كه بیمار مبتلا به سلیاك، گلوتن جذب می‌كند، ویلی‌های روده او آسیب می‌بینند و به صورت مسطح در می‌آیند بنابراین جذب مواد مغذی سخت می‌شود و به همین دلیل رشد و سلامت كودك به خطر می‌افتد. در ایران شیوع بیماری نیم درصد در کودکان و تا یک‌درصد در بزرگسالان گزارش شده است که مشابه شیوع جهانی است.
علائم
علائم بیماری ممکن است خود را به صورت گوارشی یا غیر گوارشی نشان دهند.برای مثال فردی ممکن است اسهال و دردهای شکمی داشته باشد، در حالی که فرد دیگر تحریک‌پذیر و افسرده باشد. در حقیقت تحریک‌پذیری از عمومی‌ترین علائم بیماری سلیاک در کودکان است.
علائم گوارشی
گازدار شدن معده اسهال بی اشتهایی اتساع شکم حالت تهوع و دل‌آشوب کاهش وزن برخی علائم، دیگر سلیاك به دستگاه گوارش مربوط نیستند مثل كم‌خونی، احساس خستگی، آسیب‌دیدگی مینای دندان، درد مفاصل، افسردگی و سردرد ،کوتاهی قد ،درد اعصاب محیطی ونرمی یا پوکی استخوان ،درد عضلات وضایعات آفتی در دهان
اگر كودك شما هیچ‌یك از این علائم را ندارد، دلیل بر آن نمی‌شود كه او به بیماری سلیاك دچار نیست و یا اینكه روده‌های كاملاً سالمی دارد. افرادی كه به سلیاك ناشناخته دچارند معمولاً رشد كمی دارند، دچار حالت تهوع و نوسانات خلقی و رفتاری می‌شوند.
عوامل
دلیل اینكه چرا برخی افراد دچار بیماری سلیاك می‌شوند، به صورت كاملاً مشخص و واضح نیست همانند اغلب بیماری‌ها برخی عوامل ژنتیكی و عوامل محرك محیطی به صورت تركیبی باعث بروز آن می‌شوند. مثلا فرد دارای استعدادژنتیکی بعد از یك‌بار عفونت، احتمال آنكه دچار سلیاك شود بیشتر می‌شود.لازم به ذکراست تغذیه با شیر مادر در کاهش ابتلا موثراست.
گلوتن چیست؟ چه غذاهایی حاوی گلوتن هستند؟
گلوتن نام متداول پروتئین موجود در غلات است كه باعث آسیب‌دیدگی روده در بیماری سلیاك می‌شود. گلوتن در گندم، جو، چاودار و تمام اشكال و انواع گندم وجود دارد. گلوتن در برخی از محصولات غیر خوراكی مثل چسب و برخی داروها نیز وجود دارد.
روش‌های تشخیصی
یك راه برای تشخیص این بیماری، آزمایش خون است كه شامل آنتی‌بادی‌های اندومیزیال، آنتی‌بادی‌های ترانس گلوتامین2 و آنتی‌بادی‌های ضدگلیادین و آنتی بادی D-AGA می‌شود. افرادی كه سطح غیرطبیعی آنتی‌بادی‌های اندومیزیال و انتی ترانس گلیادین 2 را نشان می‌دهند، 95 درصد بیشتر احتمال ابتلا به این بیماری را دارند. راه دیگر تشخیص بیماری، بیوپسی روده كوچك از محل دوازدهه یا دئودنوم است كه از طریق آندوسكوپی صورت می‌گیرد و دقیق‌ترین آزمایش برای این بیماری محسوب می‌شود.از سایر آزمایش‌ها عمومی و غیر اختصاصی برای تشخیص بیماری سلیاك، می‌توان به آزمایش مدفوع و بررسی میزان چربی آن در زیر میكروسكوپ اشاره كرد، همچنین آزمایش خون برای بررسی میزان سطح پروتئین خون (آلبومین)، آهن، كلسیم، ویتامین B12، ویتامین D و K و فولات می‌تواند نشان‌دهنده سوء جذب روده‌ای و سوء تغذیه ناشی از این بیماری باشد.
درمان
درمان بیماری سلیاك، داشتن رژیم غذایی بدون گلوتن است. در واقع بیماری سلیاك هیچ درمانی ندارد. بنابراین این رژیم باید در تمام طول دوران زندگی بیمار ادامه داشته باشد. حذف غذاهای حاوی گلوتن از برنامه غذایی فقط باید در صورتی انجام شود كه بافت‌برداری از روده تشخیص راتائید کرده باشد. عمل بافت‌برداری را باید حتماً قبل از شروع رژیم غذایی بدون گلوتن انجام داد وگرنه جواب آزمایش منفی خواهد بود.
كمك‌هایی كه می‌توان به مبتلایان كرد
پزشكان چه كمكی به كودكان مبتلا به اختلال سلیاك می‌كنند؟
پزشك كودك شما در ابتدا بیماری را تشخیص می‌دهد. برای تشخیص انجام آزمایش خون لازم است. در صورت نیاز باید به یك متخصص مراجعه شود. بافت‌برداری از روده كوچك نیز لازم است تا تشخیص دقیق‌تری صورت بگیرد.
شما چه كمكی به كودك‌تان می‌كنید؟
وظیفه شما این است كه به كودك خود كمك كنید تا رژیم غذایی بدون گلوتن خود را حفظ كند. وجود گلوتن برای این كودكان كشنده است. سلیاك درمان نشده در آینده منجر به برخی مشكلات جدی می‌شود و سلامت كودك را تهدید می‌كند مثل استئوپروزیس یا پوکی استخوان، لنفوم، ناباروری و برخی موارد بیماری‌‌های مربوط به خود ایمنی مثل دیابت، هپاتیت خود ایمن و نارسایی غده فوق کلیه. تمام غذاهای حاوی گلوتن باید از برنامه غذایی كودك حذف شوند، حتی باید در مورد غذاهایی كه در تركیبات‌شان از این غلات استفاده شده است نیز پرهیز كنید. مثلاً كودك شما نباید ماکارونی كه از گندم تهیه شده است را مصرف كند. اگر گلوتن از برنامه غذایی حذف شود، روده كوچك كم‌كم بهبود می‌یابد و كودك شما بتدریج احساس بهتری پیدا می‌كند و علائم بیماری در او از بین می‌روند. گفتن اینكه چقدر طول می‌كشد تا این اتفاقات نیفتد، دشوار است چرا كه در افراد مختلف، متفاوت است.
توجه: با از بین رفتن علائم، رژیم غذایی كودك خود را تغییر ندهید چرا كه خوردن وجذب مجدد گلوتن باعث برگشت علائم و عدم جذب مواد مغذی مورد نیاز كودك می‌شود. معمولاً غذاهای بدون گلوتن از برنج، ذرت و سیب‌زمینی تهیه می‌شوند. شما باید همواره قبل از مصرف محصولات غذایی، برچسب آنها را بخوانید تا هیچ از آنها حاوی گلوتن نباشند. اغلب غذاها بدون گلوتن هستند پس از نظر غذایی محدود نخواهید شد و می‌توانید مطمئن باشید كه كودك‌تان می‌تواند از انواع غذاهای متنوع لذت ببرد مثل:
تمام انواع میوه‌ها و سبزیجات اغلب محصولات لبنی گوشت مرغ ماهی
تخم‌مرغ لوبیاها آجیل‌ها
حتی با وجود مطئن بودن این غذاها باز هم لیست بسته‌بندی آنها را مورد دقت و توجه قرار دهید تا مطمئن شوید كه چیزی به آنها افزوده نشده است. بهتر است در ابتدای درمان محصولات لبنی نیز از رژیم غذایی حذف شود و پس از درمان موفقیت‌آمیز، بتدریج به رژیم غذایی اضافه شود.
یك رژیم غذایی بدون گلوتن به كودك شما كمك می‌كند تا از این مسائل به دور باشد: سوء تغذیه و عدم جذب مواد مغذی كاهش تراكم استخوان‌ها كه باعث افزایش احتمال آسیب دیدگی استخوان‌ها می‌شود. كاهش احتمال ابتلا به سرطان غدد لنفاوی كاهش وزن اسهال خستگی مفرط كم‌خونی تنگی نفس کاهش دید در شب خونریزی
مواظب یبوست بیماران سلیاک به علت کاهش میزان فیبر دریافتی در رژیم آنان باشیم.
چه زمانی نیاز به كمك پزشك متخصص است؟ وقتی كه علائم بیماری حتی با وجود رژیم غذایی بدون گلوتن باز هم برطرف نمی‌شوند. وقتی‌كه علائم بیماری در كودك شما در حال تشدید هستند.
نكات كلیدی
كودكانی كه دچار سلیاك می‌شوند با آسیب‌دیدگی دیواره روده كوچك مواجه می‌شوند. گلوتن در جو، گندم و سایر مشتقات آنها وجود دارد.
شایع‌ترین علائم بیماری گازدار شدن معده، اسهال، یبوست و حالت تهوع است. درمان این بیماری فقط از طریق رژیم غذایی بدون گلوتن ممكن است. داشتن رژیم به طور مادام‌العمر الزامی است. اطرافیان فرد مبتلا به سلیاک باید از نظر بیماری غربال شوند.
