عطیه میرزابابایی؛ کارشناس ارشد تغذیه از دانشگاه علوم پزشکی تهران
مقدمه
اوتیسم نوعی اختلال رشد فراگیر است که با رفتارهای ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود.
رفتارهای خود آزارانه و پرخاشگری، حرکات تکراری مانند دست زدن و پریدن، پاسخ‌های غیر معمول به افراد، دل بستگی به اشیا و یا مقاومت در برابر تغییر در بین این کودکان دیده می‌شود و ممکن است در حواس پنجگانه نیز حساسیت‌های غیرمعمول دیده شود.
این بیماری، بر آمیگدال، مخچه و بسیاری از مناطق دیگر مغز تأثیر می‌گذارد اما مکانیسم دقیق و واحدی برای آن مشخص نشده است.
این اختلال در پسران شیوع بیشتری دارد. علت اصلی اوتیسم ناشناخته است اما سموم محیطی، مواد غذایی سمی، رژیم غذایی ناکافی از نظر مواد مغذی، مشکلات سیستم ایمنی، استرس اکسیداتیو به عنوان عوامل مهم برای ایجاد این بیماری مطرح شده‌اند.
رفتارهای ناشی از اوتیسم می‌تواند بر عادات غذایی خوردن و انتخاب غذا اثر بگذارد.
هم چنین دریافت اسیدهای چرب ضروری و مواد مغذی می‌تواند در کاهش علایم این کودکان نقش مهمی را ایفا کنند که در زیر به نکات مفید و جامعی در این باره می‌پردازیم:
مصرف اسیدهای چرب امگا 3
اسیدهای چرب امگا 3 نقش بسیار مهمی را در مغز، سیستم‌های عصبی و شکل گیری رفتارهای کودکان دارند.
کمبود آن در دوران کودکی باعث تشدید بیماری‌های تکاملی عصبی از جمله بیش فعالی، اختلال در خواندن و نوشتن و اختلالات اوتیسم می‌شود.
مطالعات نشان دادند که دریافت این ماده غذایی نه تنها در کودکان مبتلا به اوتیسم بلکه در سایر کودکان هم پایین گزارش شده است.
دریافت این ماده غذایی باعث بهبود سلامت کلی، بیش فعالی و مهارت‌های شناختی در این کودکان می‌شود.
از منابع امگا 3 می‌توان به ماهی ساردین، قزل آلا، شاه ماهی، سالمون، گردو، بادام هندی، تخم کتان و روغن کلزا اشاره کرد.
مصرف مکمل‌های امگا-۳ باید با احتیاط در افراد با اختلالات خونریزی و نیز کسانی که به ماهی حساسیت دارند، صورت گیرد و تحت تجویز پزشک باشد.
مصرف میوه و سبزیجات تازه
میوه و سبزیجات منابع خوبی از ویتامین‌ها (ویتامین ث و آ)، مینرال ها (منیزیوم و سلنیوم) و آنتی اکسیدان ها و sulforaphane (فیتونوترینتی که در کلم بروکلی یافت می‌شود و باعث کاهش استرس اکسیداتیو، التهاب و آسیب DNA می‌شود) می‌باشند و بهتر است به صورت خام و تازه مصرف شوند.
به طور کلی، برخی کمبودهای ریز مغذی‌ها مانند روی، کلسیم و ویتامین D در کودکان مبتلا به اوتیسم به دلیل مصرف داروها، رعایت برخی رژیم‌های غذایی نامناسب یا پرهیزهای غذایی بروز می‌کند.
والدین می‌توانند در میان وعده‌های کودکان مبتلا به اوتیسم از سالاد میوه و سبزیجات استفاده کنید تا به این ترتیب دریافت مواد مغذی و ویتامین‌ها را در این کودکان افزایش دهند.
رژیم غذایی بدون گلوتن و عاری از کازیین و رژیم عاری از جیوه و (an allergy-elimination diet حذف رژیم‌های آلرژیک):
التهاب روده و اسهال در میان کودکان مبتلا به اوتیسم گزارش شده است و بهبود عوارض اخیر، با محدودیت‌های منابع غذایی حاوی کازیین و گلوتن حاصل می‌شود.
برخی از متخصصان معتقدند رژیم غذایی عاری از گلوتن (پروتتینی است که منبع اصلی آن گندم و جو می‌باشد) و عاری از کازئین ناراحتی‌های دستگاه گوارش از جمله نفخ و یبوست را کاهش می‌دهد.
منابع غذایی حاوی گلوتن مانند نان گندم، چاودار، جو، شیرینی‌های تهیه شده با آرد گندم؛ بیسکویت، کلوچه تهیه شده با آرد گندم و منابع حاوی کازیین شامل شیر، ماست و پنیر می‌باشد.
نکته مهمی که وجود دارد این است که هیچ برنامه غذایی یکسانی را نمی‌توان برای تمام این کودکان اجرا کرد، وضعیت هر کودک با کودک دیگر متفاوت است و باید نوع حساسیت‌های غذایی هر یک به طور جداگانه تست و آزمایش شود تا رژیم عاری از آلرژی برای هر فرد داده شود. در تجویز این رژیم غذایی باید شرایط فیزیکی و روانی فرد، کم خونی و مشکلات تیروییدی بررسی گردد.
سلنیوم
سلنیوم یك آنتی اكسیدان قوی است بنابراین از واکنش‌های شیمیایی مضر كه در سلول‌های بدن اتفاق می افتد، جلوگیری می‌کند.
به عملكرد طبیعی كبد، تیرویید و پانكراس كمك می‌کند، خصوصاً در کودکانی که دارو مصرف می‌کنند.
توصیه می‌شود منابع غذایی حاوی سلنیوم مانند: میگو، ماهی، مغزها را در برنامه غذایی این کودکان قرار دهید.
کلسیم
کلسیم تأثیر بسیار زیادی روی فعل و انفعالات شیمیایی مغز و رفلاکس های عصبی دارد که لزوم توجه بیشتر والدین بیماران مبتلا به اوتیسم را به تأمین این ماده غذایی نشان می‌دهد.
برای تأمین کلسیم مورد نیاز بدن نمی‌توان به همه بیماران اوتیسمی توصیه کرد که شیر یا جایگزین‌های آن را مصرف کنند؛ گاهی برخی کودکان توانایی هضم و جذب شیر را ندارند و این ماده غذایی از رژیم غذایی آنان حذف می‌شود در چنین شرایطی می‌توان بخش عمده‌ای از کلسیم مورد نیاز کودک را از طریق مصرف سایر موادغذایی حاوی کلسیم مانند ماست و پنیر تأمین کرد اما اگر کودک مبتلا به اوتیسم مشکلی با دریافت شیر نداشته باشد، با آب میوه می‌توان شیر را طعم دار کرد یا اینکه از ترکیب ماست و میوه یا موادغذایی حاوی شیر مانند پنکک یا نان شیرمال استفاده کرد که تا حدی کمبود کلسیم کودکان اوتیسمی را جبران کند.
ویتامین D
نقش این ویتامین در اختلالات خلقی و عملکرد شناختی مطرح شده است. کمبود این ویتامین در ایران بسیار شایع است؛ اگر این کمبود اصلاح شود، در رفع علائم کودکان اوتیسمی بسیار تاثیرگذار خواهد بود؛ برای رفع این کمبود می‌توان از منابع غذایی حاوی این ویتامین مانند ماهی، میگو، شیرهای غنی شده با این ویتامین و قرارگرفتن در معرض آفتاب اقدام کرد.
از مصرف مواد غذایی زیر پرهیز کنید
غذاهای آماده، کنسروها، چاشنی‌ها، رنگ‌های مصنوعی، ادویه‌جات، فلفل قرمز، شکلات، حتی شیرین کننده‌های مصنوعی و افزودنی‌ها و نگهدارنده‌ها.
شکر و تمام محصولات تهیه شده با آن باید به شدت محدود شوند که شامل انواع نوشیدنی‌ها، شیرینی‌جات و … می‌باشد و بهتر است شكر در هیچ شکلی مصرف نشود و به جای آن عسل جایگزین گردد.
این مواد غذایی روی این کودکان اثر سوء دارند و باعث ایجاد خشونت و رفتارهای تکراری می‌گردند.
نتیجه گیری
به طور کلی، برای هر یک از کودکان مبتلا به اوتیسم به صورت جداگانه ارزیابی تغذیه‌ای از سوی متخصصان تغذیه‌ای صورت گیرد و در مواردی که لازم است پیشنهادهای صحیح در مورد موادغذایی یا مکمل‌ها برای آنان به صورت جداگانه تجویز شود.
تهیه موادغذایی طبیعی و خانگی برای کودکان مبتلا به اوتیسم بیشترین کمک را به آنان در کاهش علائم بیماری می‌کند، استفاده از موادغذایی حاوی رنگ‌های خوراکی مانند پفک، ژله، بستنی‌ها و نوشابه‌های رنگی باید به حداقل برسانید یا حذف کنید.
هم چنین آلرژی‌های غذایی کودکان باید ارزیابی شود زیرا گاهی اوقات داشتن برخی آلرژی‌ها سبب بروز برخی رفتارها در کودکان می‌شود و خانواده‌ها باید علت بروز آن پیدا کنند؛ برای این منظور باید تست آلرژن بدهند تا با تشخیص آلرژن مربوطه و حذف آن دیگر شاهد آن رفتارهای ناخوشایند نباشند.
