تحریریه زندگی آنلاین : نوجوانان ممکن است به دلایل مختلفی همچون فرار از مشکلات، کنجکاوی، فرار از مسئولیت، رهایی از مشکلات و فشارهای روانی یا حتی فشارهای گروه دوستان و همسالان به مصرف مواد مخدر گرایش داشته باشند، در این میان اما، والدین مهم‌ترین الگوی زندگی فرزندان هستند و آنچه که آنها درباره مواد اعتیادآور می‌گویند و انجام می‌دهند در نوع برخورد فرزندانشان نسبت به بلیعه شوم اعتیاد و مصرف مواد مخدر تأثیر بسیار زیادی دارد.والدین می‌توانند الگوی مثبتی باشند و خود را مشتاق زندگی و فعالیت‌های فرزندانشان نشان دهند. دوستان فرزندان را بشناسند و بدانند به کجا می‌رود و چه می‌کند، انتظارات شفاف از فرزندان داشته باشند و بر آن پافشاری کنند، از سنین پایین و خیلی زود با فرزندان درباره سیگار و مواد اعتیادآور و عواقب مصرف آن صحبت کنند و به آنچه فرزندان درباره مواد می‌گویند و انجام می‌دهند، بی‌تفاوت نباشند.کودکان از طریق رفتارها و ارزش‌هایی که والدینشان به طور عملی نشان می‌دهند می‌آموزند که چگونه رفتار کنند. کودکان طی مراحل رشد، تحت
تأثیر توجه و رفتار والدین نسبت به دیگران قرار می‌گیرند.اگرچه این صفات و رفتارها بسیار مهم هستند ولی ماندگاری آنها به راحتی امکان‌پذیر نیست. به خاطر داشته باشید که با گفتن مواردی برخلاف آنچه که در زندگی واقعی‌تان وجود دارند، پیام‌های متناقص به فرزندتان منتقل میکنید. حال این سوال مطرح است که آیا تفاوت رفتار و گفتار و انتقال پیام‌های متناقض درست است؟
اگر شما کشیدن سیگار را در خانه ممنوع میکنید، چطور می‌توانید به دوستتان اجازه دهید قانون را زیرپا بگذارد و در منزل خودتان سیگار بکشد؟ اگر سیگار کشیدن برای فرزندتان جزو خطوط قرمز مشخص شده است، آیا فکر نمی‌کنید حتی با گفتن اینکه جعبه سیگار را برایتان بیاورد، او را دچار تناقض خواهید کرد؟.
چرا نوجوانان مواد اعتیادآور مصرف می‌کنند؟
نوجوانان ممکن است به دلایل مختلفی به مصرف مواد گرایش داشته باشند که از جمله آن می‌توان به تفریح، فرار از مشکلات، کنجکاوی، کسب لذت و شادی، رهایی از مشکلات و فشارهای روانی، فشارهای گروه دوستان و همسالان، فرار از مسئولیت، کسب مقبولیت اجتماعی، افزایش اعتماد به نفس و الگو گرفتن از والدین مصرف‌کننده اشاره کرد.
چه بگویید، وقتی فرزندتان از شما می‌پرسد «آیا تا به حال مواد مصرف کرده‌اید؟»
یکی از سوالات شایعی که فرزندان از والدینشان می‌پرسند این است که «آیا تا به حال مواد اعتیادآور را امتحان کرده‌اید؟» در صورتی که پاسخ «بله» باشد، کار شما دشوارتر می‌شود زیرا تقریبا همه والدینی که مواد اعتیادآور مصرف کرده‌اند یا در حال مصرف هستند، نمی‌خواهند فرزندشان نیز همان کار را انجام دهد.برای آنکه فرزندان را راهنمایی کنیم، می‌توانیم مثال‌هایی از افرادی بزنیم که در زندگی واقعی به علت مصرف مواد دچار مشکل شده‌اند؛ مثل همسایه‌ای که در اثر مصرف زیاد مواد، تصادف مرگبار داشت؛ عضو خانواده‌ای که معتاد شد؛ نوجوانی که سال‌های زیادی حشیش مصرف کرد و به همین دلیل علاقه به مدرسه را از دست داد و هرگز شیوه زندگی سالم در بزرگسالی و کنار آمدن با فشارهای زندگی را یاد نگرفت.
در بیشتر موارد، والدینی که در گذشته مواد مصرف می‌کردند، سعی می‌کنند در این باره به فرزندشان حقیقت را بازگو نکنند و تصور می‌کنند اگر فرزندشان این موضوع را بفهمد، اعتبارشان به خطر می‌افتد. بسیاری از صاحب‌نظران توصیه می‌کنند اگر فرزندتان در این باره سئوال می‌پرسد باید صادقانه به او پاسخ دهید، این بدان معنی نیست که والدین همه لحظه‌های تجارب خود را بازگو کنند. لازم است بعضی جزییات همواره محرمانه بماند و از ارائه اطلاعات اضافی به کودک خودداری شود. قبل از آنکه فرزندتان درباره مصرف مواد شما در گذشته سوال بیشتری بپرسد، دلیل این پرسش را با دقت و با پرسیدن سوال‌هایی روشن و سعی کنید از ارائه اطلاعات اضافی بپرهیزید. این گونه گفت‌وگو فرصت خوبی را برای والدین فراهم می‌کند تا درباره اینکه چرا مصرف مواد خطرناک است و چرا دوست ندارند فرزندشان مرتکب اشتباه شود، صحبت کنید. به نمونه‌هایی از گفتگوهای والدین توجه کنید: «من مواد را به این دلیل استفاده کردم که بعضی از دوستانم آن را مصرف می‌کردند و فکر کردم برای ادامه دوستی با آنها من هم باید مصرف کنم. در آن زمان، مردم به اندازه الان درباره همه عواقب بد مصرف سیگار یا سایر مواد اعتیادآور آگاهی نداشتند. اگر در آن زمان به اندازه امروز آگاهی داشتم، هرگز آن را امتحان نمی‌کردم و اکنون حاضرم هر کاری انجام دهم تا شما را از مصرف مواد دور نگه دارم.»
«هر کسی ممکن است اشتباه کند. بزرگترین اشتباه من این بود که زمانی همسن تو بودم مواد اعتیادآور مصرف کردم. اگرچه گفتن این مطالب برایم دشوار است ولی چون تو را دوست دارم می‌خواهم تو را از انتخاب نادرست دور نگه‌دارم. تو می‌توانی بدون تکرار تجربه من، از اشتباهاتم درس بگیری و آن را تکرار نکنی.»
«من مواد مصرف کردم چون می‌خواستم دست به کارهای پرخطر بزنم، ولی خیلی زود متوجه شدم که کنترل از دستم خارج شده؛ در حالی که بعدا متوجه شدم برای هیجان‌طلبی راه‌های بهتری غیر از مصرف مواد وجود دارد.»در سنین شما علاوه بر انجام تکالیف مدرسه، معاشرت با دوستان و ورزش تفریحات دیگری نیز وجود دارد. اگر تو درگیر مصرف مواد شوی از همه این‌ها دور می‌مانی به دلیل اینکه نمی‌توانی تمرکز کنی نمی‌توانی هیجان خود را کنترل کنی. نمی‌توانی برنامه‌ریزی کنی و طبق برنامه مشخص پیش بروی. به این ترتیب همه فرصت‌های بزرگ زندگی را از دست می‌دهی و هرگز نمی‌توانی زمان از دست رفته را جبران کنی.»«بعضی از مردم خیلی سریع وابسته می‌شوند و حتی با اولین بار تجربه مصرف، درگیر مشکل مصرف مواد و پیامدهای آن می‌شوند.»
چگونه می‌توانم متوجه مصرف مواد اعتیادآور توسط فرزندم شوم؟
باور این مطلب که فرزندم مواد اعتیادآور مصرف می‌کند، بسیار مشکل است. اثرات مواد از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد. هیچ تغییر جسمی یا روانی وجود ندارد که فقط خاص مصرف مواد باشد؛ ولی اگر فرزندتان یک رفتار غیرعادی را به مدت طولانی نشان دهد، آنگاه می‌توانید به این موضوع، یعنی احتمال مصرف مواد توسط او فکر کنید. تغییرات زیر می‌توانند در یک نوجوان مصرف‌کننده مواد دیده شوند اما به خاطر داشته باشید که این تغییرات همیشه به دلیل مصرف مواد نیست و ممکن است بعضی از این تغییرات رفتاری فقط مربوط به مراحل رشد باشد:
خواب‌آلودگی
تغییر الگوی خوردن
نوسانات زیاد خلق و عصبانیت انفجاری
بیرون ماندن در طول شب
افت تحصیلی
ایجاد مشکل در مدرسه
تغییر ناگهانی و مکرر دوستان
درخواست پول با والدین بدون دلیل موجه
داشتن پول زیاد
مفقود شدن اشیای با ارزش
درگیری با پلیس از این جمله است.
کودکان یا نوجوانانی که به سمت مصرف مواد اعتیادآور یا الکل نمی‌روند، غالبا باور راسخی در برابر عدم مصرف مواد دارند و این باور بر اساس نظام ارزشی آنان شکل گرفته است. می‌توانید در موقعیت‌های مناسب به فرزندتان درباره ارزش‌های خانوادگی خود توضیح دهید. اگر با فرزندتان در خیابان قدم می‌زنید و فرد نابینایی را می‌بینید که می‌خواهد به آن سوی خیابان برود، می‌توانید به او پیشنهاد کمک دهید. به این ترتیب فرصتی فراهم می‌آورید تا درباره اهمیت کمک به افراد نیازمند با فرزندتان صحبت کنید. حتی می‌توانید دور میز شام یا در ماشین، مقوله‌های ارزشی را به صورت سوال مطرح کنید. «مثلاً اگر از جیب کسی که در صف جلوی شما ایستاده یک دسته پول بیفتد چه برخوردی میکنید؟» یا «اگر دوستت پیشنهاد فرار از مدرسه و رفتن به پارک را بدهد چه تصمیمی می‌گیری؟» از طریق مثال‌های واقعی زندگی می‌توانید امور انتزاعی‌تر و ذهنی مانند ارزش‌ها را برای او ملموس‌تر و واضح‌تر مطرح کنید.
برای با هم بودن برنامه‌ریزی کنید
گاهی اوقات، کمبود وقت والدین برای صحبت درباره مواد با فرزندان ناامیدکننده است. در دنیای پرمشغله که با مسائل زیاد در خانواده، محیط کار، مدرسه، فعالیت‌های بعد از مدرسه و همچنین امور مذهبی و اجتماعی، همراه است با هم بودن والدین و فرزندان، در یک مکان و یک زمان کم‌رنگ شده است. برای گذراندن زمان‌های مشخص با فرزندتان برنامه‌ریزی‌هایی مشابه نمونه‌های زیر داشته باشید:
دیدارهای خانوادگی: براساس توافق با اعضای خانواده، هفته‌ای یک بار دیدارهای خانوادگی ترتیب دهید و فرصتی را فراهم کنید تا پیرامون موفقیت‌ها،موارد مربوط به نظم و انضباط و هرگونه موضوع مهم و قابل توجه و مورد علاقه اعضای خانواده بحث و تبادل نظر کنید. برای چنین
دیدارهایی قوانین مشخصی تعیین کنید، مثلاً همه فرصت صحبت کردن داشته باشند و این گونه نباشد که یک نفر بدون وقفه صحبت کند و بقیه گوش دهند. افراد حاضر در جمع، فقط بازخوردهای مثبت و سازنده ارائه دهند. سعی کنید کودکانی که دوست ندارند در دیدارهای خانوادگی شرکت کنند، حتما در جمع حضور یابند. برای این کار می‌توانید از مشوق‌هایی مثل خوردن خوراکی‌های موردعلاقه در پایان دیدار استفاده کنید.
عادات منظم والد-فرزندی: می‌توانید برای خرید کتاب و یا وسایل مورد نیاز با او همراه شوید. حتی چند دقیقه صحبت بعد از شام یا قبل از خواب می‌تواند فرصت خوبی برای ارتباط اعضای خانواده و گفتگو با یکدیگر را فراهم آورد تا فرزندی سالم و به دور از مصرف سیگار یا سایر مواد داشته باشید.
موضع خود را مشخص کنید
فرزندان دوست دارند والدین درباره مواد اعتیادآور با آنها صحبت کنند. پس موضع خود را به روشنی برای آنها مشخص سازید. اگر دوپهلو صحبت کنید، ممکن است فرزندان به مصرف مواد وسوسه شوند. به فرزندتان بگویید که مصرف الکل، سیگار و سایر مواد اعتیادآور را برای آنان ممنوع میکنید، چون آنها را دوست دارید. از بیان این گونه جملات و احساسات نترسید.
آیا فرزندتان به شما گوش خواهد کرد؟ به احتمال زیاد «بله». تحقیقات نشان دادهاند وقتی کودک درباره مصرف کردن یا نکردن سیگار، مواد اعتیاد آور یا الکل تصمیم می‌گیرد، یکی از مشغله‌های ذهنی بسیار مهم او این است که «اگر پدر و مادرم بفهمند، چکار خواهند کرد؟».
همچنین با فرزندتان درباره عواقب و نتایج رعایت نکردن قوانین صحبت کنید. یعنی در صورت رعایت نکردن قوانین چه تنبیهی برای او در نظر می‌گیرید؟ و چگونه آن را اعمال میکنید؟ به این ترتیب فرزندتان محدوده‌ها و خطوط قرمز، نتیجه عبور از خطوط قرمز را به طور مشخص می‌داند. به خاطر داشته باشید که تنبیه در نظر گرفته شده بایستی منطقی و متناسب با تخلف باشد. مثلاً اگر فرزندتان را در حین کشیدن سیگار ببینید می‌توانید فعالیت‌های اجتماعی‌اش را به مدت دو هفته محدود یا ممنوع کنید.
شما می‌توانید از این فرصت استفاده کرده و با مجاب کردن وی به خواندن کتاب یا مطالب علمی روزنامه‌ها یا مجلات یا تماشای فیلم‌های کوتاه آموزشی در این زمینه به او نشان دهید که چقدر درباره سلامتی‌اش و عواقب جدی و تهدیدکننده سلامت ناشی از مصرف سیگار و احتمال سوق وی به سمت اعتیاد نگران هستید.
تنبیه نباید خارج از محدوده قوانینی باشد که قبلاً درباره آن صحبت کرده‌اید؛ در غیر این صورت این کار عادلانه نخواهد بود. از طرف دیگر نباید تهدیدهای غیر منطقی به کار ببرید مثل «وقتی پدرت به منزل برسد و این موضوع را بفهمد تو را می‌کشد.» در ابراز عصبانیت ناشی از زیر پا گذاشتن قوانین وضع شده برای منزل دقت کنید زیرا شیوه ابراز عصبانیت، ناامیدی و ناراحتی تاثیر زیاد و بسیار قوی بر فرزندان دارد. سعی کنید در موقع عصبانیت و ناراحتی حرف‌هایی بزنید که بعدا از گفته خود پشیمان نشوید. بهتر است در مواقعی که فرزندتان قوانین را رعایت نمی‌کند، آرامش خود را حفظ کنید تا بتوانید با وی درباره عواقب آن عمل و به روش منطقی صحبت کنید.
بر خلاف ترس بعضی از والدین، قوانین سخت باعث نمی‌شود که فرزندان از شما گریزان شوند. کودکان دوست دارند با وضع قوانین و مقررات و اجرای آنها توجه کافی به آنها نشان دهید. وضع هرگونه قوانین از طرف والدین، از مقررات سخت گرفته تا درخواست تماس تلفنی و اطلاع دادن از جایی که هستند، احساس دوست داشته شدن را در فرزندان بوجود می‌آورد. یک نظرسنجی نشان داد که امروزه مواد اعتیادآور اولین موضوع نگران‌کننده والدین درباره نوجوانان است.
حتی زمانی که فرزندان خود را بی‌اعتنا و بی‌تفاوت نشان می‌دهند به راهنمایی والدین نیاز دارند. ارائه رهنمود گاهی به شیوه مستبدانه و گاهی به شیوه نرم‌تر مؤثرتر است و البته تشخیص زمان مناسب و اینکه چه وقت باید از این شیوه‌ها استفاده کرد، بر عهده والدین است.
همواره با تحسین فرزندان، بگذارید متوجه شوند از اینکه به مقررات احترام می‌گذارند چقدر خوشحال هستید. به جای تمرکز بر رفتارهای نادرست فرزندان بر کردارهای درست آنها تاکید کنید؛ آنها از تحسین والدین احساس خوبی پیدا می‌کنند و اعتماد به نفس آنها افزایش می‌یابد.
مصرف سیگار یا سایر مواد اعتیادآور توسط والدین چه پیامی را منتقل می‌کند؟
گرچه کشیدن سیگار برای بزرگسالان قانونی است، اما تاثیر منفی توتون بر سلامت مصرف‌کنندگان سیگار ثابت شده است. اگر فرزندی از پدر یا مادرش بپرسد که چرا سیگار می‌کشد. می‌تواند در پاسخ بگوید: در آن زمان وقتی کشیدن سیگار را شروع کردم درباره مضرات سیگار اطلاع کافی نداشتم و وقتی کسی مصرف سیگار را شروع می‌کند تصمیم به نکشیدن آن کار بسیار سختی است. پس شما می‌توانید با شروع نکردن آن از تکرار اشتباه من بپرهیزید و در این راه پرخطر قدم نگذارید.»
وقتی والدین سیگار یا مواد اعتیادآور مصرف می‌کنند، علاوه بر خدشه‌دار کردن احساس امنیت و حفاظت فرزندانشان، اصول اخلاقی را نیز زیر سوال می‌برند. اگر والدین مواد اعتیادآور مصرف می‌کنند، تصور واهی است که فکر کنند فرزندان متوجه نمی‌شوند. وقتی فرزندان متوجه این موضوع شوند، اعتبار و اقتدار والدین کاملاً از بین می‌رود. اگر والدین که مهم‌ترین الگوی زندگی برای فرزندان هستند به قوانین احترام نگذارند، پس دلیلی ندارد که فرزندان این کار را انجام دهند. والدینی که مواد اعتیاد آور یا الکل مصرف می‌کنند، باید به مراکز درمان اعتیاد دارای مجوز رسمی مراجعه کنند و از متخصصین کمک بگیرند. فرزندان نیز می‌توانند از مشاور یا روانشناس بهره‌مند شوند.
