تحریریه زندگی آنلاین : بسیاری از مشکلات جسمانی، روانی و اجتماعی و رفتار‌های ناسالم در بزرگسالی، ریشه در نوجوانی دارد. هر چه خانواده‌ها آگاهی و درک بهتری از این دوره و چالش‌های آن داشته باشند، بهتر می‌توانند بستر مناسبی برای شکل‌گیری شخصیت نوجوانان فراهم کنند. نوجوانی دوره‌ای است که فرد از دنیای کودکی به دنیای بزرگسالی وارد می‌شود. در این دوره، تغییرات عمده‌ای در فرد ایجاد می‌شود که شامل تغییر و تحول جسمانی و هورمونی از یک‌سو و تغییر در نقش‌ها، افزایش مسئولیت‌ها در خانواده و جامعه از سوی دیگر است؛ یعنی تغییرات ظاهری و درونی باهم همراه می‌شوند. پیامد‌های کوتاه‌مدت دوران بلوغ ممکن است بیشتر از آن‌که به نوجوان فشار بیاورد، خانواده‌ها را تحت‌فشار قرار دهد.
این مرحله، یکی از مراحل بحرانی در زندگی هر فرد است که عبور کردن موفق از آن نقش تعیین‌کننده‌ای بر سلامت روان و شخصیت فرد در دوران بزرگسالی دارد. باید بدانیم که بسیاری از مشکلات جسمانی، روانی، اجتماعی و رفتار‌های ناسالم در بزرگسالی، ریشه در زمان نوجوانی دارند. هر چه خانواده آگاهی و درک بهتری از این دوره و چالش‌های آن داشته باشند، بهتر می‌توانند بستر مناسب را برای شکل‌گیری شخصیتی قوی و سازنده در نوجوان خود فراهم کنند. از نوجوانی می‌توان به‌عنوان دوره طوفان و استرس یادکرد. در این مقاله که با توجه به درخواست‌های مکرر مخاطبان تهیه شده ضمن برشمردن مهمترین چالش‌های دوران بلوغ و نوجوانی توصیه‌هایی برای والدین ارائه شده است.
بیشتر بخوانید:
مراحل بلوغ جنسی در دختر و پسر چگونه است؟
تقسیم‌بندی سن از‌نظر سازمان بهداشت جهانی WHO
دریکی از آخرین دسته‌بندی‌های سن که توسط سازمان بهداشت جهانی صورت گرفته است، دسته‌بندی سن بر اساس دو مؤلفه زیر هست:
تغییرات در نقش اجتماعی (تغییرات در الگوی کار کردن، بحران‌های هویت و سن یائسگی)
تغییرات در قابلیت‌ها (حالت ناتوانی‌ها، کهولت و تغییرات در وضعیت‌های جسمانی)
۰ تا ۱۷ سالگی: سن کودکی
۱۸ تا ۲۵ سالگی: سن نوجوانی
۲۵ تا ۶۵ سالگی: سن جوانی
۶۶ تا ۷۹ سالگی: میان‌سالی
۸۰ تا ۹۰ سالگی: بزرگسالی
۱۰۰ سال به بالا: پیری
بعلاوه، طبق تحقیقات صورت گرفته، نوجوانی به دوره‌های تکاملی متفاوتی تقسیم‌بندی شده است.
اوایل نوجوانی (۱۰ تا ۱۳) سالگی
اواسط نوجوانی (۱۴ تا ۱۷) سالگی
اواخر نوجوانی (۱۸ تا اوایل دهه ۲۰ سالگی)
در بین مراحل سنی که هر فرد آن‌ها را طی می‌کند، نوجوانی می‌تواند سخت‌ترین مرحله زندگی باشد. درگیری و چالش‌های این دوره بسیار گسترده و موارد متعددی را شامل می‌شود.
بیشتر بخوانید:
راه های پیشگیری از بلوغ زودرس در کودکان
چالش‌های دوره نوجوانی
چالش با والدین
نوجوانان اغلب بر ضد والدینشان می‌شوند و در مقابل آنان مقاومت کرده و موضع می‌گیرند.
نوجوانی دوره گذار از کودکی است و نوجوان با نقش‌ها و مسئولیت‌های بسیار جدید در خانواده و جامعه روبرو می‌شود. نوجوان از وابستگی کودکانه به سمت استقلال حرکت کرده و می‌خواهد در محیط خانواده و اجتماع استقلال بیشتری نشان دهد و خودش تصمیم‌گیری‌هایی داشته باشد.
از طرفی، والدین احساس می‌کنند که نوجوان که دیگر کودک نیست و خواهان استقلال است، بایستی تمامی وظایف یک فرد کامل را اجرا کرده و درست و بی‌اشکال رفتار کند. این کشمکش بین خواسته در نوجوان و عدم پذیرش واقعیت‌های دوره نوجوانی توسط والدین، منجر به ایجاد تضاد بین آن‌ها می‌شود.
چالش با دوستان
تمایل شدید به ارتباط با همسالان، پذیرفته شدن و مورد تائید بودن در گروه دوستان یکی از مشکلات عمده نوجوانان است که تأثیر بسزایی در آینده، نقش اجتماعی و اعتمادبه‌نفس آنان دارد. در این دوره، دوستی‌ها شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد و در حدود چهارده‌سالگی به بیش‌ترین اندازه خود می‌رسد. درواقع مهمترین آسیب‌پذیری از فشار همسالان در این دوره هست که می‌تواند به رفتار‌های ضداجتماعی مانند دزدی، مصرف مواد مخدر، تجاوز جنسی و … منجر شود.
بیشتر بخوانید:
بحران بلوغ زودرس را جدی بگیرید!
بحران هویت
دوره نوجوانی یکی از مراحل مهم در رشد شخصیت فرد است. از مهمترین چالش‌هایی که نوجوان با آن روبه‌رو می‌شود، مسئله هویت فردی است. هویت‌یابی دستاورد بسیار مهم دوره نوجوانی است و سؤالات زیادی درباره مفهوم زندگی در ذهن او شکل می‌گیرد، سؤالاتی نظیر من کی هستم، کجا قرار دارم، به کجا می‌خواهم بروم، چه مسیری را می‌خواهم در زندگی طی کنم؟ هدف من در آینده چیست؟ و سؤالات دیگری که می‌تواند آینده نوجوان را در سرتاسر زندگی‌اش تحت‌الشعاع قرار دهد. در این سنین، هر چه ارزش‌هایی که از طرف دوستان و همسالان ابراز می‌شود باارزش‌های خانواده همخوانی بیشتری داشته باشند به همان نسبت، بحران هویت آسان‌تر طی می‌شود.
طغیان علیه مراجع قدرت
برخلاف تصورات قالبی که وجود دارد، طغیان و سرکشی نوجوانان با والدین خود یا بزرگ‌سالان صرفاً به دلیل مخالفت با آن‌ها نیست، درواقع نوجوانان نمی‌خواهند با تمام قوانین آن‌ها مخالفت کنند بلکه خواهان انتخاب شخصی در مسائلی هستند که قبلاً در حوزه کنترل والدین بوده است. تمایل نوجوان برای مستقل شدن و از کنترل خانواده درآمدن از یک‌سو و پافشاری والدین برای اعمال کنترل نوجوان از سوی دیگر، به درگیری‌های بین آن‌ها منجر می‌شود. خانواده‌ها با محدودیت زیاد و اعمال مقررات خشک باعث ایجاد فاصله می‌شوند. درواقع دوره نوجوانی بافاصله عاطفی بین فرزند و والدین همراه است و ممکن است مدت‌زمانی طول بکشد تا نوجوان و خانواده‌اش به حالت تعادل و آرامش برسند.
وجود و ارضای نیاز‌های جنسی
تغییرات بیولوژیکی و افزایش هورمون‌ها در سن بلوغ بر روی نوجوان تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد و باعث افزایش تمایلات و فعالیت‌های جنسی در آن‌ها می‌شود. با ورزش کردن، پر کردن اوقات خالی‌شان و آموزش‌های صحیح جنسی به آن‌ها می‌توان آسیب‌های احتمالی ناشی از روابط جنسی را کاهش داد.
بیشتربخوانید:
ملاحظات تربیتی برای دختران در آستانه بلوغ
ترس از آینده
ورود به نوجوانی و پیدایش نیاز‌های جدید در فرد و میل به استقلال، نگرانی در مورد آینده را در نوجوان افزایش می‌دهد. درواقع نوجوان باید هدف و مسیر زندگی خود در آینده را تعیین کند. تحصیلات دانشگاهی، چگونگی تأمین اقتصادی و تشکیل خانواده ازجمله مسائلی است که برای نوجوانان می‌تواند مبهم باشد.
استقلال مالی
یکی از روش‌های ارضاء حس استقلال‌طلبی نوجوانان، دادن استقلال مالی به آنان است تا حدی که بتوانند برخی از نیاز‌های خود را رفع کنند. والدین می‌توانند به‌جای دادن پول‌توجیبی به‌صورت روزانه، مقدار پولی را برای مدت طولانی‌تر مثلاً هفتگی یا ماهانه تعیین کنید. همچنین استفاده از ادبیات متفاوتی نظیر کمک‌هزینه تحصیلی بجای پول‌توجیبی می‌تواند عزت‌نفس نوجوان را افزایش دهد.
نشانه‌های بلوغ
علائم زیر از نشانه‌های گذار روانی-رفتاری نوجوانان از مرحله کودکی به مرحله بلوغ است:
تغییر در اطلاعات و میزان هوش
کودکان با ورود به سن بلوغ از هوش خود بهتر استفاده می‌کنند. این دوران، شروع تفکرات انتزاعی در آن‌هاست. اطلاعات عمومی‌شان بیشتر می‌شود و سعی می‌کنند برای هر پرسشی پاسخی بیابند.
محدودیت ارتباط با والدین و اطرافیان
در این دوران حساس، ارتباط نوجوان با همسالان بیشتر و با والدین خود کمتر می‌شود. آن‌ها حرف کمتری برای گفتن دارند، به پرسش‌های والدین خیلی کوتاه پاسخ می‌گویند و دیگر رازهایشان را با آن‌ها در میان نمی‌گذارند.
تمایل به‌تنهایی
نیاز به داشتن حریم خصوصی از دیگر خصوصیات این دوران است. نوجوانان تمایل دارند بیشتر وقت خود را در اتاقشان بگذرانند. شاید می‌خواهند با والدینی که مسائل آن‌ها را درک نمی‌کنند، کمتر مواجه شده و پاسخ دهند.
مصرف‌گرایی زیاد
نوجوان تصور می‌کند که گنجینه‌ای وجود دارد که می‌تواند بی‌حدوحصر از آن برداشت کند. معنی محدودیت را نمی‌داند و بدون هیچ ملاحظه‌ای با تلفن صحبت می‌کند. صدای موزیک یا تلویزیون را بلند کرده و لامپ‌ها را روشن می‌گذارد.
بداخلاقی، کم‌حوصلگی و مسئولیت گریزی
در سنین بلوغ عصبانیت، زودرنجی، کم‌حوصلگی و کم‌تحمل شدن افزایش می‌یابد. نوجوانان از انجام مسئولیت‌ها شانه خالی می‌کنند و هنگامی‌که از آن‌ها برای انجام کاری نظیر بردن زباله، خرید نان و … درخواست می‌شود، عصبانی می‌شوند که چرا مزاحمشان شده‌اید. شلختگی و بی‌نظمی به‌وفور در آن‌ها دیده می‌شود.
تأثیرپذیری زیاد از دوستان
برای نوجوانان، گروه همسالان و دوستان اهمیت خاصی دارند و به دلیل تمایلی که به گذراندن وقت با افراد هم‌سن‌وسال خوددارند، از فعالیت‌ها و گردهمایی‌های خانوادگی دوری می‌کنند.
ایرادگیری و مقاومت
کودک آرام، خجالتی و کم‌حرف دیروز در نوجوانی پرحرف، سمج، باجرئت و نافرمان شده است. به دفاع از ایده‌های خود برخاسته و از خواسته‌های والدین سرپیچی می‌کند. این رفتار‌ها تا حدود زیادی طبیعی است.
نوع لباس پوشیدن
نوجوانان دوست دارند همچون همسالان خود لباس بپوشند تا هویت خود را از این طریق ابراز کنند؛ لذا هر لباسی که مد شود، به‌گونه‌ای یکپارچه بین نوجوانان شایع می‌شود.
کاهش علاقه به درس
به دلیل وارد شدن فعالیت‌های دیگر در زندگی نوجوان، افت تحصیلی در سنین بلوغ افزایش میابد. بیرون رفتن از منزل با دوستان، بازی‌های گروهی، افزایش علاقه به دنیای مجازی، توجه بیشتر به جنس مخالف، مکالمات تلفنی با دوستان می‌تواند مثالی از این فعالیت‌های جانبی باشد که باعث اتلاف وقت نوجوان، کاهش تمرکز و افت تحصیلی او می‌شود.
واکنش‌های تکانشی و دفاعی
نوجوانان در این سن بشدت رفتار‌های تکانشی از خود نشان داده و با واکنش‌های دفاعی با افکار دیگران مقابله می‌کنند. گاهی برای فرار از مسئولیت و یا مشکلاتشان، آرزوی کودک بودن می‌کنند، گاه به عالم رؤیا و خیال رفته و شکست‌های خود را با خیال و اوهام جبران می‌کنند. در زمان مواجه با ناکامی بشدت برآشفته شده و می‌کوشند مسئولیت را به گردن دیگران بیندازند و آن‌ها را مقصر دانسته و گاهی با پنهان کردن واقعیت، خود را عکس آنچه هستند، نشان می‌دهند.
چند توصیه برای والدین
فرزند نوجوان شما معمولاً می‌خواهد با یافتن علایق و کار‌های جدید مستقل بودن خود را اثبات کند. شما ممکن است به دلیل ناآشنایی با علایق فرزند نوجوان خود، تصمیم بگیرید که از آن انتقاد یا به‌سادگی از پاسخگویی به نیاز‌های فرزند خود چشم‌پوشی کنید که باعث دور شدن آنان از شما می‌شود.
پدر و مادر می‌تواند در مورد درخواست‌های فرزند نوجوان خود سؤالاتی بپرسد تا بیشتر در مورد آن موضوع اطلاعات کسب کنند و به‌این‌ترتیب شناخت تفاوت سلیقه نه‌تنها به روشی برای نزدیکی بیشتر به هم بلکه باعث بالا رفتن عزت‌نفس نوجوان خواهد شد.
از تخریب شخصیت فرزند خود در زمان مشاجرات خانوادگی پرهیز کنید. گاهی انتقاد از یک حرکت اشتباه جوان و یا محکوم کردن او به‌جای اینکه انگیزه‌ای برای تغییر ایجاد کند باعث افزایش حالت دفاعی آن فرد در برابر والدین می‌شود تا بتواند از درد اتهام وارده بکاهد.
اگر پدر و مادر از کاری که از فرزند نوجوان سرزده یا انتخابی که کرده ناراحت هستند، فقط در مورد آن موضوع و به‌طور خاص راجع به همان کار صحبت کنند، انتقاد به‌طورکلی و در مورد همه کارها، نه‌تنها آن را، بلکه همه افراد را در حالت دفاعی قرار می‌دهد.
نوجوان در این سن دوست دارد همیشه توضیح دهد، صحبت کند و ابراز عقیده کند. همین موارد باعث ارتباط و شناخت بیشتر از نوجوان می‌شود، چنانچه پدر و مادر وقت و حوصله بحث نداشته باشند، نمی‌توانند از مسائل و نیاز‌های فرزند خود مطلع شوند و از فرزند خود دور می‌شوند.
برای شنیدن سخنان کودک و نوجوان باید وقت صرف کرد. شنیدن بخشی از ارتباط برقرار کردن است و والدین خسته از کار هیچ‌گاه ارتباطی صحیح با فرزندان نخواهند داشت. چنانچه می‌خواهید با نوجوان خود ارتباط برقرار کنید، ضمن ایجاد زمینه برای گفتگو به صحبت‌های آن گوش دهید.
توجه بیش‌ازاندازه به کار‌های نامناسب نوجوانان موجب می‌شود که فرزند شما باور کند که چیزی جز مجموعه‌ای از رفتار‌های اشتباه نیست. ازاین‌رو چنانچه از کار‌های خارج از عرف او انتقاد میکنید، برای انجام کار‌های خوب او را تشویق کنید.
والدین توجه کنند بخش از هویت اجتماعی فرزندانشان در همراهی آن‌ها با دوستان ازجمله همکلاسی‌های شکل می‌گیرد. از دوستان فرزند نوجوان خود باید استقبال کرد تا در کنار و با نظارت خانواده، دنیای اجتماعی مستقل ایجاد و به یکدیگر نزدیک‌تر شد.
