زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

ایلیا دژکام؛ روان‌شناس، مشاور ازدواج و خانواده عضو انجمن روان‌شناسی ایران عضو انجمن مشاوره ایران

این عمل باید حداقل به مدت 3 ماه و ماهیانه حداقل یك بار ظاهر شود. مسائل دفعی كودكان یكی از مهم‌ترین مسائل دوران كودكی است و از عمده‌ترین نگرانی‌های احتمالی خانواده‌ها به شمار می‌رود. دفع غیر ارادی مدفوع در كودكان دیده می‌شود، ولی فراوانی آن به مراتب كمتر از شب‌ادراری است. معمولا كودكانی كه دچار این اختلال هستند، عقب‌ماندگی داشته و آموزش و تعلیمات كافی در ضبط مدفوع را به‌دست نیاورده‌اند.

 ویژگــی‌های تـــشخیصی اختلال بی‌اختیاری دفع

مهم‌ترین مشخصه بی‌اختیاری دفع، دفع مكرر مدفوع در محل‌های نامناسب مانند: درون لباس‌ها یا كف اتاق‌ها می‌باشد. این عمل اغلب به صورت غیر ارادی رخ می‌دهد، ولی گاه گاهی احتمال دارد كه عمدی باشد.

این عمل باید حداقل به مدت 3 ماه و ماهیانه حداقل یك بار ظاهر شود. سن تقویمی كودك باید حداقل 4 سال باشد. ناتوانی در كنترل دفع نباید منحصرا از عوامل فیزیولوژیكی مستقیم داروها یا مواد و یا از یك بیماری جسمانی ناشی شده باشد.

زمانی كه عمل دفع بیشتر غیر ارادی است، اغلب با یبوست، در هم فشردگی و برون‌ریزی مدفوع به دنبال احتباس آن رابطه دارد. یبوست ممكن است به دلایل روان‌شناختی ظاهر شود مانند: اضطراب از دفع در مكانی خاص یا الگویی از رفتار مخالفت‌گرایانه یا رفتار اضطرابی كه به اجتناب از اجابت مزاج منجر گردد.

زمینه‌های فیزیولوژیكی یبوست شامل از دست رفتن آب بدن به علت یك بیماری توام با تب، كم‌كاری تیروئید و یا عوارض جانبی دارو درمانی است.

اگر یبوست گسترش یابد، ممكن است اجابت مزاج دردناك و احتباس بیشتر مدفوع را موجب شود.

وقتی ویژگی‌ها و اختلال‌های همراه با بی‌اختیاری دفع گسترش یابد، ممكن است اجابت مزاج دردناك و احتباس بیشتر مدفوع را موجب شود.

 ویژگی‌ها و اختلال‌های همراه با بی‌اختیاری دفع

كودكانی كه به بی‌اختیاری دفع مبتلا هستند، اغلب احساس شرمساری می‌كنند و امكان دارد مایل باشند از موقعیت‌هایی كه احتمال شرمندگی در آن وجود دارد (مانند اردوی مدرسه) اجتناب كنند.

میزان اختلال تابعی از اثر آن بر عزت نفس كودك، میزان عدم پذیرش از سوی همسالان و خشم، تنبیه و عدم پذیرش از سوی سرپرستان است. مالیدن مدفوع به اطراف ممكن است عمدی یا تصادفی بوده و ناشی از تلاش كودك برای پاك كردن یا مخفی كردن مدفوعی باشد كه به صورت غیر ارادی دفع شده است. هرگاه ناخودداری دفع به وضوح عمدی باشد، مشخصه‌های اختلال لجبازی و نافرمانی یا اختلال سلوك هم ممكن است وجود داشته باشد.

در بسیاری از كودكانی كه بی‌اختیاری دفع دارند، بی اختیاری ادرار هم دیده می‌شود.

 همه‌گیر‌شناسی یا میزان شیوع اختلال بی اختیاری دفع

از 4 سالگی، 3 در صد كودكان و در 7 سالگی، 5/1 درصد بی‌اختیاری دفع دارند و میزان آن در پسران 3 تا 4 برابر بیشتر از دختران است. تخمین زده شده است كه حدود یك در صد كودكان

5‌ساله، بی‌اختیاری دفع دارند.

 علل و سبب‌شناسی اختلال بی‌اختیاری دفع

عوامل سبب‌شناختی خاصی وجود ندارند، ولی بسیاری از كودكانی كه به بی‌اختیاری دفع مبتلا هستند، اختلال هیجانی یا سلوك نیز دارند.

علت‌ها

علل جسمانی مانند: ناتوانی اسفنگتر مقعد یا علل دیگر یا عوارض عصبی – روانی دارند.

صدمه و آسیب به دستگاه عصبی نیز می‌تواند این كیفیت را به‌وجود آورد. دفع غیر ارادی مدفوع به مراتب خطرناك‌تر از شب ادراری است و ضمنا به‌ندرت هنگام خواب رخ می‌دهد. بعضی از كودكان مدفوع خود را مدت‌ها نگاه می‌دارند، به طوری كه برای دفع آن باید از روش‌های جراحی استفاده كرد. این عمل را صرفا به عنوان لجبازی با والدین خود انجام داده و آن را به عنوان یك سلاح به كار می‌برند. زمانی نیز كودك تصور می‌كند، اگر مدفوع خودش را نگه دارد، حالتی شبیه به حاملگی در او به وجود می‌آید و می‌تواند با مادرش رقابت نماید. به مانند اختلال شب ادراری، دفع غیر ارادی مدفوع نیز امكان دارد در اثر حسادت یا بازگشت به دوران‌های ابتدایی‌تر زندگی و یا پاسخی به اضطراب جدایی از عزیزان باشد. این‌گونه كودكان شخصیت مقعدی نشان داده و نگهداری دفع مدفوع از خصوصیات بارز آن می‌باشد.

نظریه‌های روان‌شناسی در مورد علل اختلال بی‌اختیاری دفع

درباره بروز این اختلال نظریات روان‌شناسی گوناگون و متفاوتی تاكنون مطرح گردیده است كه در ذیل به 2 نمونه از این نظریات اشاره می‌كنیم:

نظریه روان‌كاوان

به اعتقاد روان‌كاوان، كودك خردسال می‌تواند از این راه پدر یا مادرش را راضی كند و توجه آنها را جلب نماید و همچنین گاهی با حفظ مدفوع می‌خواهد لذت جسمانی ببرد و یا كودك از طریق دفع مدفوع احساس ترس از دست دادن چیزی را دارد كه در نهایت این گونه كودكان در بزرگسالی ویژگی‌های لجاجت، منظم بودن و افرادی با خصلت صرفه‌جو را بدست می‌آورند.

نظریه رفتار‌گرایان

این افراد معتقد هستند كه كودك آموزش استفاده از توالت را نیاموخته و یا به نادرستی فرا گرفته است و این امر را وسیله‌ای برای برانگیختن واكنش حتی منفی والدین می‌داند و همچنین ممكن است نتیجه رفتارهای اجتنابی مانند: ترس از توالت رفتن مانند درد هنگام یبوست باشد.

 تشخیص اختلال بی‌اختیاری دفع

تشخیص بی‌اختیاری دفع در حضور یك بیماری جسمانی تنها زمانی مناسبت دارد كه یبوست هم در آن وجود داشته باشد.

درمان اختلال بی‌اختیاری دفع

درمان بی‌اختیاری مدفوع، از شب ادراری دشوارتر بوده و چنانچه این اختلال در سال‌های دبستانی نیز ادامه یابد، كودك حتما نیازمند درمانی طولانی‌تر خواهد بود. با تغییر و اصلاح رفتار می‌توان، آداب توالت رفتن به كودك را یاد داد. یبوست زیر بنایی را باید درمان كرد و علل جسمانی را نیز مورد بررسی قرار داد. با توجه به ویژگی‌های بالینی همراه اختلال، ممكن است درمان فردی یا خانوادگی ضرورت داشته باشد.