رکسانا خوشابی؛ کارشناس ارشد مشاوره
بهار فصل خوبی است که فرزندانمان خواه کودک، خواه نوجوان را به دامن طبیعت ببریم. معمولا حضور در طبیعت آرامش‌بخش است و همچنین طبیعت، محیطی برای بازی و سرگرمی فرزندانمان فراهم می‌کند، اما بیایید امسال پا را از این هم فراتر بگذاریم و به فرزندانمان یاد بدهیم که در طبیعت الگوهای بسیار جالبی وجود دارد که دانشمندان از آنها الهام گرفته‌اند و دست به اختراعات ریز و درشت جالب زده‌اند.
ذهن فرزندانمان را پرورش بدهیم تا به طبیعت با نگاهی کنجکاوتر و دقیق‌تر نگاه کنند و ریزه‌کاری‌های طبیعی را مشاهده کرده و به ذهن بسپارند.
این شروعی است که می‌تواند از فرزندانمان دانشمند، مخترع و مبتکر بسازد و از اینها مهم‌تر شروعی است برای مشاهده و درک زندگی و الگوهایی که در طبیعت به رایگان در اختیار همه ما گذاشته شده است.
نخست برای فرزندان‌تان توضیح دهید که آمارها نشان می‌دهند كه تقریبا 99 درصد اكتشافات و اختراعات مفیدی كه در زندگی خود از آنها بهره می‌بریم، از گیاهان و جانوران اطراف‌مان و شیوه زندگی آنها الهام گرفته شده‌اند.
این اختراعات طبیعی قادرند داروهای جدید، مصالح ساختمانی، شیوه‌های مقابله با آفات و هزاران راهكار جدید دیگر را در اختیارمان قرار دهند.
سپس چند مثال ساده برای‌شان بزنید تا متوجه شوند که چگونه الگوهای موجود در طبیعت، برای رفاه انسان مورد استفاده قرار گرفته‌اند و بدین ترتیب نظر آنها را بیشتر و بیشتر به دقت و مکاشفه در طبیعت جلب کنید.
در این جا به بیان چند مثال ساده در این زمینه می‌پردازیم.
زیپ و پرواز پرندگان!
وقتی لباس می‌پوشیم، از انواع چفت و بست‌های موقتی استفاده می‌كنیم تا لباس در تن بایستد و زیباتر نیز باشد.
هزاران سال است كه انسان از انواع دكمه‌ها، سگك‌ها، قلاب‌ها و همچنین بند كفش استفاده می‌كند، اما زیپ از بهترین و كارآمدترین بست‌ها محسوب می‌شود كه پوشیدن لباس را راحت‌تر و سریع‌تر كرده است.
زیپ‌ها كه به كمك مجموعه‌ای از قلاب‌ها و دندانه‌ها به یكدیگر متصل می‌شوند، با الهام از بست‌های مشابهی كه در طبیعت وجود دارند ساخته شده‌اند: پرواز پرندگان و پراكنده شدن دانه‌های گیاهان.
زیپ را چه كسی اختراع كرد؟
متاسفانه اطلاع درستی از مخترع زیپ در دست نیست و افراد مختلفی ادعا دارند برای اولین بار زیپ را اختراع كرده‌اند، اما به هرحال، مهم این است كه منبع الهام‌شان، مشخص است: بال‌های پرندگان، اما چگونه؟ زمانی كه جریان هوا از بالای سطح صاف پرهای پرواز پرندگان عبور می‌كند، یك نیروی بالابر ایجاد می‌شود.
پرهای پرندگان از هزاران انشعاب به نام پوشپرك تشكیل شده است كه به طور منظم در هر سوی محور طولی پوشپرها قرار دارند.
پوشپرك‌ها رشته‌های بسیار كوچكی هستند كه یك سوی آنها دارای قلاب و سوی دیگرشان دارای شیار است كه در نتیجه می‌توانند به یكدیگر متصل شوند و در مجموع، پر دارای یك سطح صاف و یكدست می‌شود كه از نیروی بالابر، نهایت استفاده را می‌كند.
زیپ نیز نوعی بست است كه از دو نوار قابل انعطاف با دندانه‌های فلزی یا پلاستیكی تشكیل شده است.
وقتی یك گیره كشویی در امتداد این دندانه‌ها می‌لغزد، دندانه‌ها به یكدیگر قلاب و قفل می‌شوند و با لغزاندن گیره در جهت مخالف نیز دندانه‌ها از هم جدا و زیپ باز می‌شود.
پرندگان برای مرتب كردن پرهای خود دائما منقار خود را بر روی آنها می‌كشند و پوشپرك‌هایشان را بر روی یكدیگر قرار داده و به هم قلاب می‌كنند.
این عمل به خصوص برای پرندگان مهاجری كه مسافت‌های طولانی را سفر می‌كنند، بسیار حیاتی است. هر چند بال‌های پهن و بزرگ، كارآمد هستند، اما به راحتی تا نمی‌شوند.
جالب است که این مشكل برای زنبورها حل شده است! آنها دو جفت بال دارند كه توسط چند ردیف قلاب به یكدیگر متصل هستند.
وقتی زنبور می‌خواهد فرود بیاید، قلاب‌هایی كه این بال‌ها را به هم وصل می‌كنند، از هم جدا می‌شوند و بال‌ها به راحتی تا شده و زنبور آنها را پشت بدنش جمع می‌كند.
داستان مارپیچ‌ها!
مارپیچ‌ها در طبیعت به وفور یافت می شوند، زیرا فرایندهایی که منجر به تشکیل آنها می شوند، متنوع اند. نمونه‌هایی از این مارپیچ‌ها را می توان در صدف حلزون، الگوی گل‌های آفتابگردان و بسیاری از موارد دیگر مشاهده کرد. مارپیچ‌ها با دنباله فیبونانچی اعداد و قانون نسبت طلایی، ارتباط نزدیکی دارند.
در اکثر گیاهان گلبرگ‌ها به شکل مارپیچی تنظیم شده اند و تعداد گلبرگ‌ها از این دنباله تبعیت می کنند.
پیچک مو مثالی است که به دور یک شاخه کوچک می‌پیچد. در بسیاری از درختان سوزنی برگ، شاخه‌ها با زاویه 5/137 (زاویه طلایی) درجه حول ساقه می‌چرخند و یک هلیکس لگاریتمی بوجود می‌آورند و برای اینکه برگ‌ها هر چه بیشتر در معرض نور قرر بگیرند، مارپیچ‌های شاخه‌ای تشکیل می‌شوند!
حلزون‌ها، صدف‌ها، آرایش تخم‌های گل آفتابگردان و میوه کاج، معرف مارپیچ‌هایی هستند که به وفور درطبیعت پیدا می‌شوند.
ساخت کشتی‌ها و هواپیماها با الگوبرداری از بدن و حرکات پرندگان و ماهی‌ها و صدها الگوبرداری دیگر از طبیعت وجود دارد که اگر بتوانیم فرزندانمان را با آنها آشنا کنیم نگاه جدید، علمی و کنجکاوانه‌ای به آنها خواهیم بخشید که شاید بتواند آینده آنها را زیر و زبر کند. پس بیایید از طبیعت، خصوصا در بهار نهایت استفاده را ببریم.
داستان نوار چسبی!
همه گیاهان برای رشد كردن و جوانه زدن در نواحی جدید و به منظور جلوگیری از ازدحام بیش از حد خود در یك منطقه باید دانه‌هایشان را در محیط پراكنده سازند و هركدام نیز برای این موضوع، راهی را با توجه به وضعیت خود و شرایط اطراف، یافته‌اند.
گیاهانی مانند علف هفت بند، شب بو و باباآدم، برای دانه پراكنی از پوست زبر و خاردار دانه‌هایشان بهره می‌گیرند.
دانه‌های خاردار آنها روی پشم و خز حیوانات و روی لباس‌های انسان‌ها می‌چسبند و زمانی دانه‌ها از خارهای‌شان جدا می‌شوند كه مسافتی طولانی از محل اولیه خود دور شده‌اند.
در سال 1957 میلادی یك مهندس سوئیسی به نام جرج دُمسترال با مشاهده دانه‌های خاردار گیاه باباآدم به فكر اختراع نوعی بست به نام نوار چسبی افتاد (پوسته یك دانه خاردار از صدها قلاب نوك تیز تشكیل شده است. گیاه باباآدم كه از خانواده خارشتر است، از جمله گیاهانی است كه دانه‌هایش از پوشش خارداری كه دارد، جدا شده و در محیط پراكنده می‌شود).
وقتی او روی لباس‌هایش دانه‌های خارداری را دید كه سطح آنها را قلاب‌های بسیار ریزی پوشانده بودند، با الهام از ساختمان این خارها مدت 8 سال را صرف اختراع نوار چسبی كرد.
این بستِ چسبی از دو باریكه نایلونی تشكیل شده است كه رویه یكی از آنها پوشیده از قلاب‌های ریز و رویه باریك دیگر از حلقه‌های كوچك پوشیده شده است.
وقتی این دو باریكه بر روی هم فشار داده می‌شوند، حلقه‌ها و قلاب‌ها در هم می‌افتند و محكم به یكدیگر می‌چسبند.
این بست را به راحتی نیز می‌توان از هم جدا كرد. اكنون چنین بست‌هایی را در انواع كفش، كیف و سایر وسائل می‌بینید.
