دکتر پروانه صفایی مقدم؛ روانشناس بالینی
یكی ازموضوعات مهم، روش دستور دادن به كودك است به طوری كه كودك آن رابه خوبی درك كرده و اجرا كند. دستورهایی كه معمولاً موثر واقع نمی‌شوند دارای یكی از خصوصیات زیر هستند:
دستورهای زنجیره‌ای
دستورهایی هستند كه پشت سرهم به كودك داده می‌شود و وی توانایی به خاطر سپردن تمام آنها را ندارد. بنابراین برخی از آنها را فراموش كرده و انجام نمی‌دهد. مانند لباست را بپوش، دندانهایت را مسواك بزن، موهایت را شانه كن. بعد بیا صبحانه بخور. بهتر است دستورها را به بخش‌های كوچكتر تقسیم كرده و هركدام را به تنهایی ازكودك درخواست كرد.
دستورهای مبهم
دستورهایی هستند كه برای كودك واضح و روشن نیستند وبه خوبی نمی‌توانند منظور گوینده را منتقل كنند. به عنوان مثال هنگامی كه ما انتظار داریم، بچه‌ها بدون درگیری و خشونت با هم بازی كنند و دعوا نكنند ولی فقط به آنها بگوییم: «بچه‌های خوبی باشید».
كودك ممكن است نداند از او چه خواسته شده است و باید چه كار كند كه ازنظر والدین بچه خوبی باشد؟ این دستورها مبهم می‌باشند. بنابراین بهتر است به صورت مشخص و اختصاصی به آنها بگوییم: «با اسباب‌بازی‌هایتان با هم و به آرامی بازی كنید».
دستورهای پرسشی
در اینگونه دستورها از كودك سوال می‌شود كه آیا دوست دارد كه این كار را انجام دهد؟ مثلاً «آیا دوست داری كه اطاقت را تمیز كنی؟» كه ممكن است یك كودك لجباز براحتی بگوید: «نه دوست ندارم»
در اینگونه دستورها ما به كودك حق انتخاب می‌دهیم. پس دور از انتظار نیست كه او آن را انجام ندهد.
دستوراتی كه به دنبالش دلیل و منطق آورده می‌شود
مانند: «زود باش اطاقت را مرتب كن چون امشب مهمان داریم و ازاینكه خانه نامرتب باشد، نگران و عصبانی می‌شوم.» در این مثال ممكن است كودك دستور اصلی را فراموش كند، بنابراین بهتر است كه دستور به این شكل باشد: «امشب مهمان داریم و خانه نامرتب من را نگران و عصبانی می‌كند، پس لطفاً هرچه سریع‌تر وسایلت را جمع كن». یعنی اول توضیح داده بعد دستور موردنظر گفته شود.
روش دستور دادن موثر
روش اجراء: نزدیك كودك بروید، تا نزدیك چشم‌های كودك خم شوید و با او تماس چشمی برقرار كنید. فاصله شما در زمان دستوردادن به اندازه فاصله یك دست باز باشد (یعنی به فاصله شانه تا نوك انگشتان) و برای كودك به‌طور دقیق مشخص كنید و بگویید چكار كند.
نكات مهم در زمان دستور دادن
هر چه تعداد دستورها كمتر باشد، موثرتر بوده وكودك بهتر متوجه شده و سریع‌تر آن را اجرا می‌كند.
دستوری كه به كودك داده می‌شود باید مشخص، خاص و روشن باشد.
دستورها باید بیشتر به شكل مثبت باشید. مثلاً به جای گفتن «بلند صحبت نكن» بگویید «آرام صحبت كن».
با صدای محكم و قاطع با كودك صحبت كرده و بگویید كه چكار باید بكند، اما نباید دركلامتان خشونت وجود داشته باشد.
به اطاعت از دستور، پاداش دهید.
دستورها باید درحد سن و فهم و توانایی كودك باشد.
سعی كنید دستورها با تهدید همراه نباشند و با لحن خوب و قاطع گفته شوند.
نكته
اگر كودك درشرایطی است كه نمی‌تواند دستورهای ما را انجام دهد، بهتر است به زمان دیگری موكول گردد و اصلاً درخواست نگردد. مثلاً: كودك درحال دیدن برنا‌مه تلویزیونی مورد علاقه‌اش می‌باشد و ما به او می‌گوییم «بلند شو كتاب‌هایت را مرتب كن».
عدم رعایت دستور از جانب كودك دلیل بر لجبازی او نیست. احتمال دارد كه كودك متوجه منظور شما نشده باشد، پس دستور خود را دوباره با توجه به روش‌های ذكر شده برای او تكرار كنید.
روش استفاده درست از محروم‌سازی موقت
روشی كه برای عدم اطاعت از دستورات توصیه می‌شود، استفاده از اتاق خلوت یا محروم‌سازی موقت یا زمان اخراج می‌باشد یعنی گذاشتن كودك دریك مكان بدون سرگرمی به مدت چندین دقیقه وگرفتن هر گونه توجه از وی. در این نوع تنبیه هیچ روش دردناك و زجرآوری استفاده نمی‌شود بلكه فرصت برای دریافت توجه از كودك گرفته می‌شود.
