دکتر ریحانه برکتین؛ متخصص کودکان
زانو بزرگ‌ترین مفصل سینوویال بدن است که در بین ماه چهارم تا پنجم جنینی رشد می‌کند.
مراکز استخوان‌سازی ثانویه بین ماه ششم و نهم برای قسمت پایینی استخوان ران و بین ماه هشتم جنینی تا اولین سال زندگی برای قسمت بالایی استخوان ساق شکل می‌گیرد.
استخوان‌سازی کشکک زانو بین سال دوم و چهارم در دختران و سوم تا پنجم در پسران شکل می‌گیرد.
مفصل زانو علاوه بر باز و بسته شدن برخی حرکات چرخشی را نیز انجام می‌دهد.
درد زانو
درد زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات در بزرگ‌سالان و کودکان بزرگ‌تر است. این مشکل در اکثر موارد با ضربه در ارتباط است اما ممکن است شروع آن مخفیانه باشد.
تورم زانو احتمالاً شایع‌ترین عارضه همراه درد است.
بر اساس علت فرایند صدمه داخل مفصل، مایع جمع شده در داخل مفصل می‌تواند خون (به دنبال ضربه یا بعضی بیماری هامثل هموفیلی) مایع التهابی (آرتریت روماتوئید جوانان) یا مواد چرکی (آرتریت عفونی) است.
در برخی موارد نمونه‌گیری از مایع مفصلی برای تشخیص بیماری مهم است.
در اینجا به چند نمونه از شایع‌ترین اختلالات و بیماری‌های زانو اشاره می‌گردد.
دردهای دوران رشد
دردهای دوران رشد که همچنین دردهای خوش‌خیم شبانه دوران کودکی نامیده می‌شود، ۱۰ تا ۲۰ درصد کودکان را مبتلا می‌کند؛ اوج سنی بروزان بین ۴ تا ۱۲ سالگی است.
درد در طول دوره‌های زمانی حداکثر رشد و یا الزاماً در مناطق رشد ایجاد نمی‌شود. شایع‌ترین علت دردهای عضلانی اسکلتی راجعه در کودکان، دردهای شدید متناوب و دوطرفه بوده که غالباً قسمت قدامی استخوان ران و ماهیچه ساق پا و پشت زانوها را گرفتار می‌کند اما روی مفاصل اثر نمی‌گذارد.
گاهی اوقات هم‌زمان با درد پاها در ناحیه دست‌ها نیز درد احساس می‌شود اما درد به‌تنهایی فقط در دست‌ها وجود ندارد.
کودکان اکثر اوقات از یک احساس گرفتگی و یا درد عمقی مبهم به‌طور متناوب در زمان بعدازظهر یا عصر شکایت دارند، این درد می‌تواند کودک را از خواب بیدار کند و حتی گاهی تا چند ساعت ادامه دارد، اما معمولابه سرعت با مصرف مسکن یا با ماساژ برطرف می‌گردد، درد هیچ‌گاه در صبح روز بعد وجود ندارد.
درد اغلب در روزهایی که کودک فعالیت بدنی یا ورزشی انجام داده شایع‌تر می‌باشد.
در معاینه کودک نکته غیرطبیعی وجود نداشته و راه رفتن وی نیز دچار اختلال نمی‌گردد.
بررسی‌های آزمایشگاهی و یا مطالعات تصویربرداری نیز هیچ‌گونه نکته مثبتی ندارد.
دردهای رشد معمولاً خوش‌خیم بوده و دوره زمانی آن محدود می‌باشد اما بندرت در گروهی از کودکان این درد طی زمان گاهی پایدار مانده، تشدید یافته و حتی با سایر علائم مثل سردرد یا درد شکم همراه می‌گردد.
برخی مطالعات و تحقیقات حاکی از آن است که اگر پدر یا مادر خود به اختلال درد مبتلا باشند و یا اگر آستانه درد در کودک پایین باشد، احتمال اینکه درد رشد به‌صورت پایدارتر باقی بماند، بیشتر است.
درمان دردهای رشد، اطمینان بخشیدن به بیمار؛ آموزش و کنترل بهداشت سلامت خواب است. در حین بروز حمله درد ماساژ بسیار مؤثر است، مصرف داروهای مسکن نیز در صورت تکرار حملات سودمند خواهد بود.
سندرم درد ناشناخته ناحیه قدام زانو
این حالت که قبلاً تحت عنوان کندرومالاسی کشکک نامیده می‌شد در دختران نوجوان شایع است، این ناهنجاری که با فعالیت مرتبط بوده می‌تواند باعث درد شدید و مبهم شده و گاه موجب ناتوانی فرد می‌گردد.
سال‌های قبل تصور می‌شد این بیماری ناشی از اختلال در سطح مفصل است اما با افزایش اطلاعات در این زمینه مشخص گردید که سطوح مفصلی در این بیماری کاملاً طبیعی بوده و علت درد زانو ناشناخته است.
علائم بالینی معمولاً با فعالیت‌های فیزیکی شدید مثل دویدن به وجود می‌آید. سابقه‌ای از ضربه وجود ندارد علائمی مثل قفل شدن زانو؛ رها شدن زانو و یا تجمع مکرر مایع در مفصل وجود ندارد.
برای ارزیابی این بیماری لازم است محدوده حرکت مفصل در حالت فعال و غیرفعال، ثبات زانو؛ مسیر استخوان کشکک؛ محدوده‌ای که درد و حساسیت وجود دارد و درنهایت تحلیل راه رفتن بیمار موردبررسی قرار بگیرد تا علل دیگر هم موردتوجه قرار بگیرند.
تصویربرداری‌های روتین در ارزیابی درد این ناحیه کمک‌کننده نخواهد بود مگر اینکه نیاز به رد نمودن سایر علل درد وجود داشته باشد.
سیر بیماری معمولاً طی چند سال بهبود می‌یابد.
درمان معمولاً غیر جراحی بوده و شامل تمرینات انعطاف‌پذیری تمرینات مقاومتی؛ درمان‌های گرما و سرما و مصرف مسکن‌هاست. در ۷۰ تا ۹۰ درصد موارد درمان موفقیت‌آمیز است.
کیست حفره زانو
کیست حفره خلفی زانو یا به‌اصطلاح کیست بیکر در کودکان شایع هست و شامل یک توده کیستیک با ماده ژلاتینی بوده که در فضای خلفی زانو وجود دارد.
این کیست در اکثر مواقع بدون علامت بوده و با وجود بیماری داخل مفصلی ارتباطی ندارد؛ این ضایعه حتی اگر سال‌ها از ابتلا به آن گذشته باشد معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد.
تظاهر معمول این کیست، احساس وجود یک توده بزرگ در پشت زانو در اولین بار است و هیچ علامتی از اختلال در داخل مفصل زانو در این بیماری دیده نمی‌شود.
در معاینه فیزیکی یک توده سفت در ناحیه خلفی حفره زانو دیده شود که در سمت داخلی و پایین ناحیه چین زانو لمس می‌گردد.
این توده در زمانی که فرد به شکم خوابیده باشدو زانوباز باشد بهتر لمس می‌گردد. تصویربرداری این توده معمولاً نرمال بوده و برای رد نمودن سایر اشکالات انجام می‌گردد.
تشخیص این بیماری با انجام سونوگرافی صورت می‌گیرد. در اکثر موارد کیست خودبه‌خود جذب می‌گردد.
خارج نمودن به‌وسیله جراحی تنها در مواقعی که علائم شدید و محدودکننده است و پس از گذشت چند ماه بهبودی خودبه‌خودی صورت نگرفته باشد، انجام خواهد شد.
