دکتر شادی نعیمی؛ متخصص کودکان و نوزادان
آبله مرغان یکی از بیماری‌های واگیردار دوران کودکی است که اگرچه از آن به عنوان بیماری بچه‌ها نام برده می‌شود ولی در همه سنین، افراد می‌توانند به آبله مرغان مبتلا شوند.
عامل بیماری آبله مرغان ویروس است که شایع‌ترین سن شیوع آن هم 4 تا 10 سال است.
کودکانی که در این فاصله سنی آبله مرغان می‌گیرند، معمولا بیماری خفیف‌تر و قابل کنترل‌تری را تجربه می‌کنند.
افرادی که در این سنین دچار آبله مرغان نمی‌شوند، هرچه در سنین بالاتر به این بیماری مبتلا شوند، علائم سنگین‌تر و شدیدتری را خواهند داشت.
یکی از واگیردار‌ترین بیماری‌ها
واگیر آبله مرغان، از یک فرد به فرد دیگر، خیلی سریع می‌تواند اتفاق بیفتد. فردی که تا به حال به این بیماری مبتلا نشده باشد، در صورتی که فقط به اندازه ده دقیقه با فرد مبتلا در یک اتاق باشد، می‌تواند به آبله مرغان مبتلا شود.
بنابراین به همین دلیل است که از آبله مرغان به عنوان یکی از واگیردار‌ترین بیماری‌ها نام برده می‌شود.
معمولا وقتی چند تا بچه در یک خانه هستند، نفر اولی که به بیماری مبتلا می‌شود، بیماری او سبک‌تر است و هرچه به نفر دوم، سوم و ... انتشار پیدا می‌کند، بیماری شدیدتر می‌شود.
با علائم شبیه یک سرماخوردگی ساده شروع می‌شود...
فردی که به آبله مرغان مبتلا می‌شود، در ابتدا علائم خیلی سبکی شبیه خیلی از بیماری‌های دوران کودکی دارد، مانند علائم شبیه سرماخوردگی از جمله یک تب سبک، گلودرد و گاهی اوقات بی‌قراری و بعضی وقت‌ها آفت دهان که ممکن است در ابتدا این علائم خیلی جلب توجه نکنند و یا به عنوان یک سرماخوردگی ساده تلقی شود.
اما تقریبا از روز سوم به بعد، ضایعات آبله مرغان شروع می‌شود که مشخصه بیماری است. به این صورت که یک سری لکه‌های قرمز ظاهر می‌شوند که خیلی به سرعت یعنی در طول دوازده ساعت تبدیل به ضایعات آبداری می‌شوند که رنگ مایع درون این ضایعات آبدار هم خیلی به سرعت و در عرض سه چهار ساعت کدر و تیره می‌شود.
این ضایعات کاملا خارش‌دار هستند و از قفسه سینه و پشت و صورت کودک شروع می‌شود و بعد به اندام‌ها می‌رود.
اضافه شدن دانه‌ها تا 7 روز اول می‌تواند ادامه پیدا کند، ولی معمولا بعد از روز هفتم، کودکان دانه جدیدی را تجربه نمی‌کنند و دانه‌ها شروع به خشک شدن می‌کنند و بیماری به طرف بهبود می‌رود.
در بیماری آبله مرغان، اگر تبی که در ابتدای بیماری هست، شدیدتر باشد یا تعداد بثورات بیشتر باشد، می‌توانیم بگوییم که بیماری شدیدتر است و بیمار به مراقبت بیشتر و بهتر احتیاج دارد.
گاهی اوقات این دانه‌های آبله‌مرغان در مرز پوست و مو پیدا می‌شوند و باعث اذیت و آزار بیشتر در بچه‌ها می‌شوند.
دوره نهفتگی دو هفته‌ای
از نظر دوره نهفتگی بیماری، چیزی حدود 18 تا 21 روز است، یعنی یک میانگین دو هفته‌ای برای آن در نظر گرفته می‌شود، بنابراین اگر کودک سالمی با یک کودک مبتلا به آبله‌مرغان تماس پیدا کند، تا 21 روز بعد احتمال واگیر را دارد و اگر 21 روز گذشت و کودک به آبله‌مرغان مبتلا نشد، می‌توان متوجه شد که یا از انواع بی‌علامت آن گرفته است و فقط آنتی‌بادی در بدنش ساخته شده است و کودک ایمن شده است یا اینکه کودک به بیماری مبتلا نشده است.
ویروس آبله‌مرغان در بدن می‌ماند
ویروس مولد بیماری آبله‌مرغان این توانایی را دارد که بعد از اینکه بیماری تمام شد، از بدن خارج نشود. این یکی از ویژگی‌های آبله‌مرغان است.
در خیلی از بیماری‌های ویروسی دیگر، وقتی کودک یک بار به آن مبتلا می‌شود، ویروس از بدن خارج می‌شود و کودک ایمنی تمام عمر پیدا می‌کند، ولی در آبله‌مرغان بعد از بهبودی، ویروس در بدن به حالت نهفته باقی می‌ماند و هر زمانی که فرد ضعف یا نقصان ایمنی پیدا کند، خود را به شکل زونا نشان می‌دهد.
معمولا زونا در افراد بالای 35 سال دیده می‌شود و باید حتما به تازگی اتفاقی مانند ابتلا به دیابت یا بیماری‌هایی که سیستم ایمنی را ضعیف می‌کنند یا سایر عواملی که باعث می‌شود مقاومت فرد پایین بیاید برای آن فرد افتاده باشد تا باعث زونا شود.
زونا به شکل آبله‌مرغان روی صورت و سراسر بدن نیست، بلکه فقط در یک محوطه خاص بدن اتفاق می‌افتد و غیر از سوزش و خارش، گاهی دردهای شدید هم دارد، چون اعصاب این منطقه گرفتار می‌شود و بعضی وقت‌ها به خصوص اگر زونا در سر و گردن اتفاق بیفتد، کنترل درد و سوزش به درمان‌های جدی‌تری احتیاج دارد و ممکن است بیمار با درمان‌های معمولی کنترل نشود.
اگر افراد با ترشحات ضایعاتی که در پوست فرد مبتلا به زونا وجود دارد تماس مستقیم پیدا کنند، بیماری منتقل می‌شود، یعنی کسی که زونا دارد، ترشحات بینی و دهان او باعث انتقال بیماری نمی‌شود. پس مثل فردی که آبله‌مرغان دارد، خیلی نیاز به قرنطینه شدن نیست.
گاهی آبله‌مرغان عارضه دارد
آبله‌مرغان مثل همه بیماری‌های دیگر می‌تواند عارضه داشته باشد. مهمترین عارضه آبله‌مرغان این است که ضایعات پوستی کودک عفونت کند.
پس تمیز نگه داشتن پوست کودک و پوشیدن لباس ساده و تمیزی که هر روز قابل تعویض باشد، خیلی مهم است.
بقیه عوارض آبله‌مرغان مثل عفونت‌های دستگاه اعصاب مرکزی و یا عفونت ریه معمولا در کودکان سالم خیلی با احتمال کم رخ می‌دهد و اینها در افرادی اتفاق می‌افتد که روی زمینه نقص ایمنی و مشکلات بیماری زمینه‌ای به آبله‌مرغان مبتلا شوند.
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از نظر تشخیص، آبله‌مرغان از آن بیماری‌هایی نیست که خیلی به کارهای پاراکلینیک احتیاج داشته باشیم.
معمولا بر اساس علائم، نشانه‌ها و شرح حالی که مادر بیان می‌کند و زمان بروز دانه‌ها، می‌توان پی به بیماری برد، اما در موارد خاصی که افراد به شکل آتیپیک و غیر معمول بیماری را مبتلا می‌شوند و یا در سنینی هستند که ما احتمال آبله‌مرغان نمی‌دهیم و تشخیص ندهیم، می‌توان از روش‌های پیشرفته‌ای مثل PCR یعنی بررسی DNA ویروس هم استفاده کرد که البته این روش‌ها به دلیل اینکه زمان‌بر هستند و هزینه بالایی دارند، جز در موارد خاصی از آنها استفاده نمی‌شوند.
مادران باردار خیلی مراقب باشند!
بیماری آبله‌مرغان همان‌طور که گفته شد، اگر در سنین کودکی و در فرد سالم اتفاق بیفتد، زیاد مسائل مهم بهداشتی درمانی را به همراه ندارد، اما اگر کسی در بارداری به آبله‌مرغان مبتلا شود، مسئاله مهمی است، چون اگر مادر در طول بارداری به آن مبتلا شود، احتمال ابتلای جنین به عوارض جنینی هست.
به خصوص در صورتی که جنین زیر 28 هفته یعنی در حال تشکیل ارگان‌های بدن باشد، اگر در این زمان مادر باردار مواجهه و ابتلا به آبله‌مرغان داشته باشد، می‌تواند عوارض خیلی سنگینی برای جنین ایجاد کند، مثل عوارض چشمی یا عوارضی در انگشتان و باید در این زمینه از مادر باردار مراقبت کامل به عمل بیاید.
یک درمان ساده
درمان آبله‌مرغان در فرد معمولی که ایمنی طبیعی دارد و به این بیماری مبتلا شده، خیلی ساده است؛ مثل کنترل تب، تمیز نگه داشتن پوست و داروهای سبک ضد خارش که کودک با خارش، ضایعات پوستی را آلوده نکند.
همین‌طور استراحت و غذاهای ساده و سبک و دادن مایعات کافی، اما به افرادی که مشکلات خاص زمینه‌ای دارند یا آنهایی که بعد از سن بلوغ دچار آبله‌مرغان می‌شوند، پیشنهاد می‌شود برای عارضه‌دار نشدن، از داروی تخصصی این ویروس برای درمان استفاده شود.
تغذیه خاصی نیاز است؟
بیماران مبتلا به آبله‌مرغان نیاز به تغذیه و رژیم غذایی خاصی ندارند و فقط باید از غذاهای ساده و سبک و مایعات کافی استفاده کنند، زیرا کسانی که در زمان ابتلا به آبله‌مرغان از غذاهای سخت‌هضم استفاده می‌کنند، به دل‌درد و استفراغ دچار می‌شوند و وقتی که مایعات کمی مصرف می‌کنند، خارش‌ها شدیدتر است.
با مصرف کافی مایعات و استحمام روزانه، خارش ضایعات خیلی قابل کنترل‌تر خواهد بود.
واکسن آبله‌مرغان
واکسن این بیماری از سال 1995 ساخته شد. خود کمپانی‌های سازنده آن می‌گویند برای فردی که از واکسن استفاده می‌کند، 70 تا 90 درصد ایمنی ایجاد می‌شود و فرد با تزریق واکسن، بین 10 تا 15 سال نسبت به ابتلای به آبله‌مرغان ایمنی دارد.
در کشور ما امکان واکسیناسیون نیست و معمولا تلاش‌مان بر آن است که بچه‌هایی که در سنین پایین به آبله‌مرغان مبتلا می‌شوند، سایر دوستان‌شان که افراد سالم و طبیعی هستند در کنار آنها قرار بگیرند تا آنها هم مبتلا شوند و ایمنی تمام عمر پیدا کنند که همان‌طور که گفته شد نمی‌توان با تزریق واکسن، ایمنی کامل و تمام عمر ایجاد کرد.
البته اگر واکسن در دسترس باشد، برای افرادی که نقص ایمنی دارند و یا پیوندهای مختلف کبد و کلیه برایشان انجام شده است و ابتلا به آبله‌مرغان برایشان خطرناک است و همین‌طور در خانم‌های حامله، می‌تواند خیلی مفید باشد، حتی اگر بیماری که از گروه پرخطر است با بیمار مبتلا به آبله‌مرغان تماس داشته باشد، اگر سه روز هم از تماس گذشته باشد، هنوز هم با تزریق واکسن حداقل اگر از بروز بیماری جلوگیری کامل نشود، می‌تواند آن را سبک‌تر و قابل کنترل‌تر کند.
آیا ممکن است فردی اصلا به آبله‌مرغان مبتلا نشود؟
در افرادی که با وجود چندین بار مواجهه با بیمار مبتلا به آبله‌مرغان، به این بیماری مبتلا نمی‌شوند، اگر آنتی‌بادی‌ها اندازه‌گیری شوند، در بسیاری از موارد دیده می‌شود که این افراد آنتی بادی را دارند و ممکن است شبیه یک سرماخوردگی عادی با چند روز تب، آبریزش، سرفه، عطسه و بدون هیچ نوع بثوراتی بروز کند.
حتی افرادی هستند که کنار کودک آبله‌مرغانی قرار داده می‌شوند حتی این علائم سبک را هم پیدا نمی‌کنند و بعد با اندازه‌گیری آنتی‌بادی دیده می‌شود که بدن آنتی‌بادی ساخته است، یعنی ایمنی تمام عمر را برایش ایجاد کرده است.
پس اگر فردی با بیمار مبتلا به آبله‌مرغان مواجهه داشته باشد و به این بیماری مبتلا نشود، حتما یکی از این موارد بیان شده در مورد او وجود داشته است.
با جای جوش‌ها چه کنیم؟
در افرادی که در 12-24 ساعت اول، دانه اول آبله‌مرغان تنها دانه موجود در بدن کودک باشد که به آن «دانه پیشتاز» گفته می‌شود، احتمال آن که جای این دانه بماند، معمولا از بقیه دانه‌ها بیشتر است و معمولا توصیه ما به مادران این است که حداقل در داخل گردی صورت، بچه‌ها اصلا به دانه‌ها دست نزنند.
روی بدن، ترمیم راحت‌تر اتفاق می‌افتد و اگر کودک دانه را چند بار هم بکند، احتمال اینکه جایش بماند، کم است، ولی در صورت چون ضخامت پوست کمتر است، احتمال اینکه جای آن بماند، بیشتر است، بنابراین باید تلاش کرد تا هم پوست تمیز نگه داشته شود و هم با یخ یا داروهای ضد خارش کاری کرد که کودک به آنها دست نزند، چون اگر اسکار آبله‌مرغان به خصوص دانه اول بماند حتی با روش‌های جدید لیزر و ... جای اسکار را نمی‌توان از بین برد.
