حبیبه مرتضی : کارشناس ارشد مامایی ؛ کارشناس برنامه سلامت باروری شبکه بهداشت و درمان گرمسار
تحریریه زندگی آنلاین : اسهال چيست؟
وقتي مدفوع شل‌تر از طبيعي و قوام آن آبكي شود، اسهال روي مي‌دهد. در بسياري از مناطق وقتي مدفوع شل يا آبكي سه بار يا بيشتر در 24 ساعت باشد، به آن اسهال اطلاق مي‌گردد. كودكان 6 ماهه تا 2 ساله بيشتر دچار اسهال مي‌شوند. در شرايط نامناسب بهداشتي و فقدان آب پاكيزه و مطمئن اسهال بيشتر روي مي‌دهد.
بیشتربخوانید:
درمان فوری اسهال، دل‌درد و دل‌پیچه
انواع اسهال در كودكان كدامند؟
اكثرا اسهال آبكي منجر به كم‌آبي مي‌شود. نمونه آن وبا است، هرچند موارد اندكي از اسهال‌هاي آبكي كودكان ناشي از وبا است.
اسهال حاد وقتي روي مي‌دهد كه اسهال كمتر از دو هفته به طول انجامد. اسهال حاد آبكي منجر به كم‌آبي مي‌شود و در بروز سوء‌تغذيه نقش دارد. مرگ كودك دچار اسهال حاد معمولا ناشي از كم‌آبي است.
اسهال پايدار 14 روز يا بيشتر طول مي‌كشد. تا حدود 20 درصد موارد اسهال حاد، پايدار مي‌شوند و اين غالبا منجر به بروز مشكلات تغذيه‌اي در كودكان و بروز مرگ و مير مي‌شود.
اسهال خوني عبارت است از مدفوع اسهالي همراه خون، با يا بدون بلغم. شايع‌ترين عامل اسهال خوني باكتري شيگلا است. اسهال خوني آميبي در سنين پايين شايع نيست. ممكن است كودك به هر دو فرم اسهال و اسهال خوني دچار باشد.
انواع اسهال در شيرخواران زير دو ماه كدامند؟
شيرخوار كم‌سن در صورت تغيير الگوي مدفوع و دفع مكرر مدفوع آبكي دچار اسهال است و اين به معناي وجود آب بيشتر از ماده مدفوعي در مدفوع مي‌باشد. در شيرخواري كه با شير مادر تغذيه مي‌شود، مدفوع نيمه جامد با دفعات زياد اسهال تلقي نمي‌شود.
كم‌آبی چيست؟
ممكن است اسهال شديد باشد و در صورت ايجاد كم‌آبي حتي منجر به مرگ شود. هنگامي كه كودك آب و املاح فراوان از دست دهد كم‌آبي ايجاد مي‌شود. منجر به اختلال الكتروليتي مي‌شود كه بر اعضاي حياتي اثر مي‌گذارد. كودك دچار كم‌آبي بايد براي كمك به اعاده تعادل آب و املاح درمان گردد. بسياري از موارد اسهال قابل درمان با محلول مايع درماني خوراكي (ORS) مخلوط گلوكز و املاح هستند. ORS و مايعات اضافي را مي‌توان به عنوان درمان خانگي پيشگيري از كم‌آبي به كار برد.
بیشتربخوانید:
با میوه افزایش دهنده هوش کودکان آشنا شوید
چگونه می‌توان کودک را از نظر وجود كم‌آبی ارزيابی كرد؟
نشانه‌هاي متعددي جهت ارزيابي شدت كم‌آبي وجود دارند. با بروز كم‌آبي، كودك نخست بي‌قرار يا تحريك‌پذير مي‌شود. با از دست رفتن مايع، چشم‌ها گود رفته به نظر مي‌رسند و تورگور پوست كم مي‌شود. در صورت تداوم كم‌آبي، كودك خواب‌آلود يا غيرهوشيار مي‌شود.
طبقه‌بندی اسهال
تمام كودكان دچار اسهال از نظر كم‌آبي طبقه‌بندي مي‌شوند.
اگر كودك به مدت 14 روز يا بيشتر اسهال دارد، در طبقه‌بندي اسهال پايدارتر قرار مي‌گيرد.
اگر كودك خون در مدفوع دارد، وي را در طبقه‌بندي اسهال خوني قرار دهيد.
طبقه‌بندی كم‌آبی
سه طبقه‌بندي براي انواع اسهال وجود دارد كه عبارتند از:
كم‌آبي شديد
كم‌آبي نسبي
كودكي كه اسهال دارد و فاقد كم‌آبي است، به مايعات، روي و غذا جهت جلوگيري از بروز كم‌آبي نياز دارد. مي‌توان اين كودك را در منزل درمان كرد.
برنامه درمان در منزل
به خاطر داشتن چهار قانون درمان در منزل حائز اهميت بسيار است.
دادن مايعات اضافي؛ هرقدر كودك مي‌خواهد.
دادن روي
ادامه تغذيه
4- بازگشت کودک به مرکز درمانی
قانون 1: دادن مایعات
مادر باید هر قدر كودك مي‌تواند مايعات به او بدهد. بسيار مهم است كودك هر قدر مي‌تواند مايعات اضافي دريافت كند. هدف از دادن مايعات اضافي، جايگزيني مايع از دست رفته در اسهال و در نتيجه پيشگيري از بروز كم‌آبي است. كار اساسي، دادن مايعات بيشتر از معمول به محض شروع اسهال است.
مادر چگونه بايد مايعات اضافي بدهد؟
مادر باید حتما تغذيه با شير خود را ادامه دهد و علاوه بر آن ORS و آب پاكيزه نيز به وي بدهد. اگر كودك انحصارا با شير مادر تغذيه مي‌شود، مهم است كه به دفعات بيشتري از معمول شير بخورد. به كودكان شيرمادر‌خوار زير چهار ماه بايد نخست شير مادر داده شود و پس از آن ORS دريافت كنند. اگر كودك شيرمادر خوار نيست، بايد ORS، غذاهاي آبكي (سوپ، لعاب برنج و دوغ) و آب پاكيزه دريافت كند.
نكات مهم در مورد شيرخوار كم‌سن
اگر شيرخوار انحصارا شير مادر مي‌خورد، نبايد غذاي آبكي به وي داده شود.
اگر شيرخوار بايد در منزل ORS دريافت كند، بايد مقدار ORS لازم پس از هر مدفوع آبكي را به مادر نشان دهيد. مادر نخست بايد شير خودش را بدهد و بعد ORS شروع كند.
مراحل تهيه ORS عبارتند از
دست‌هايتان را با آب و صابون بشوييد.
تمام بسته پودر را در ظرف تميز بريزيد. از هر ظرف موجود مثل پارچ، كاسه يا بطري استفاده كنيد.
يك ليتر آب پاكيزه را اندازه‌گيري كنيد (يا مقدار صحيح براي پاكت مورد استفاده) بهتر است آب را بجوشانيد و خنك كنيد، ولي اگر امكان‌پذير نيست، از پاكيزه‌ترين آب آشاميدني موجود استفاده كنيد.
آب را در ظرف بريزيد و تا حل شدن كامل پودر به هم بزنيد.
محلول را بچشيد تا مزه آن را بفهميد.
مادر بايد هر روز ORS را در ظرف تميزی درست كند. بايد روي ظرف را بپوشاند. هر مقدار محلول كه از روز قبل باقي‌مانده را بايد دور بريزد.
مادر چگونه ORS را در خانه مصرف كند؟
سن کودک تا دو سال: 50 تا 100 ميلي‌ليتر پس از هر مدفوع آبكي
کودک دو سال يا بزرگ‌تر: 100 تا 200 ميلي ليتر پس از هر مدفوع آبكي
قانون 2: دادن مكمل روي
روي تنها به كودكان 2 ماهه تا 5 ساله، زیر نظر پزشک داده مي‌شود.
قانون 3. تداوم تغذيه
كودكان مبتلا به اسهال پايدار نيازهاي تغذيه‌اي ويژه دارند. ممكن است اختلال هضم شيرهاي غير از شيرمادر براي اين كودكان ايجاد شده باشد. لازم است مادران به طور موقت ميزان ساير شيرها را در رژيم غذايي كودك كاهش دهند. جهت جبران اين كاهش، كودك بايد مقدار بيشتري شير مادر يا ساير غذاها را دريافت كند. ساير غذاهاي متناسب با سن كودك را ادامه دهيد. كودكان دچار اسهال پايدار بايد 5 روز بعد براي پيگيري ويزيت شوند و دستورات غذايي بيشتري دريافت كنند.
قانون 4: بازگشت کودک به مرکز بهداشتی - درمانی
هر كودك بيمار در صورت بروز نشانه‌هاي زير بايد فوري به مرکز درمانی برگردد:
قادر به نوشيدن يا شيرخوردن نباشد.
بدتر شود.
تب كند.
اگر كودك اسهال دارد، در صورت هر يك از موارد ذيل فوري به بیمارستان مراجعه كنيد:
خون در مدفوع
آب را به سختي بنوشد.
قادر به آشاميدن يا خوردن شير مادر نباشد.
چگونه اسهال پايدار شديد را درمان كنيد؟
كودكانی که اسهال پايدار (14 روز يا بيشتر) و نشانه‌هاي كم‌آبي دارند، بايد به بيمارستان مراجعه کنند.
اسهال در دوران شیوع کرونا
اسهال، استفراغ و تب از شکایات شایع در کودکان است و از آنجا که بر خلاف تصور، فراوانی بیماری کووید 19 در کودکان نسبت به بزرگسالان 5 تا 10 درصد گزارش شده است و از طرفی پنجمین علامت بیماری کووید 19، علائم مربوط به دستگاه گوارشی است، این سئوال مطرح می‌شود که در دوران شیوع ویروس کرونا برای کودکی که دچار اسهال می‌شود، چه باید کرد؟ از طرف دیگر، اسهال می‌تواند علت‌های متعدد ویروسی، باکتریایی، انگلی و علت‌های غیر عفونی داشته باشد. طبق مطالعات انجام شده در 20 تا 30 درصد موارد در روزهای ابتدایی، اسهال تنها تظاهر بیماری کووید 19 است و بیمار در آن زمان هنوز علائم ریوی همراه ندارد و گاه در کمتر از یک هفته بعد، علائم ریوی ظاهر می‌شود. در کودکانی که حدود 5 روز بعد از شروع علائم تنفسی فوقانی و تحتانی با اسهال، استفراغ و یا درد شکم مراجعه می‌کنند، ویروس کرونا باید به عنوان یکی از تشخیص‌های افتراقی مدنظر قرار گیرد. مدت متوسط اسهال در بیماری 19 COVID چهار روز بوده و تعداد دفعات دفع مدفوع از 3 تا 30 بار متغیر است. در کودکانی که علائم گوارشی دارند، باید سابقه مسافرت به مناطق آلوده، حضور در مناطق شلوغ، سابقه تماس با مورد قطعی و یا مشکوک به بیماری کرونا پرسیده شود.
محتویات استفراغ و مدفوع فرد مبتلا به کرونا آلوده‌کننده است و باید اصول بهداشتی رعایت شود.
منابع:
مراقبت‌های ادغام یافته ناخوشی‌هاي اطفال - دوره آموزشی از راه دور - اسهال، دکتر اله‌وردی. 1399
فلوچارت تشخیص و درمان بیماری 19 COVID در کودکان ضمیمه دستورالعمل کشوری کرونا ویروس جدید - 1399
