زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

دکتر سید ضیاء‌الدین مظهری؛ متخصص تغذیه و رژیم درمانی

کودکان در سه مرحله سنی بیشتر مستعد چاقی می باشند:

1- دوره جنینی و اوایل نوزادی

2- دوره جهش چربی در سنین 4 تا 6 سالگی

3- دوره نوجوانی در سنین بین 12 تا 17 سالگی.

الف) دوره جنینی و اوایل نوزادی و بحران چاقی در کودک

دریافت كم مواد غذایی در دوران بارداری مادر، می‌تواند میزان بروز چاقی را در كودكان آنها  افزایش دهد.

زیرا واكنش‌های تطابقی برای حفظ بقا و پایداری در سوخت‌وساز دوران جنینی این قبیل نوزادان را همواره در معرض ابتلا به چاقی و بیماری‌های قلبی عروقی و اختلالات چربی و فشار خون قرار خواهند داد گرچه با وزن كم و قد كوتاهی متولد می‌شوند.

از طرفی دریافت انرژی، بیش از مقدار نیاز در دوران كودكی، سبب افزایش سلول‌های چربی می‌شود كه این سلول‌ها با دریافت انرژی زیاد در سنین بالاتر، افزایش حجم می‌یابند و در نتیجه آمادگی فرد برای ابتلا به چاقی بیشتر می‌شود.

لازم به یادآوری است كه چاقی كودك در سنین بعدی عمر، صرفا مرتبط با چاقی مادر نبوده بلكه چاقی پدر به تنهایی، و یا چاقی هر دو والدین نیز شانس ابتلا به چاقی را در كودك بسیار افزایش میدهد.

علاوه بر چاقی والدین و دیابت مادر در بارداری و همینطور وزن زیاد هنگام تولد، نقش عوامل دیگری نیز در ایجاد چاقی دوران كودكی مشخص شده‌اند.

از جمله عواملی كه در دوره جنینی و اوایل نوزادی بر كودك اثر كرده و در نتیجه در سنین بعدی عمر موجب چاقی می‌شوند میتوان به «رساندن رشد» و «تغذیه با شیر مادر» در ماه‌های اولیه عمر اشاره كرد.

منظور از رساندن رشد این است كه كودكانی كه در سنین نوزادی و شیرخوارگی كم‌وزن‌تر از همسالان خود هستند، فقط در عرض چند سال وزن‌شان به نسبت زیادی افزایش می‌یابد، گرچه از نظر وزنی خود را به دیگر كودكان رسانده‌اند ولی این سرعت افزایش وزن در آنها همچنان باقی مانده و آنها به افزایش غیرعادی وزن ادامه می‌دهند و در نتیجه در سنین بعدی احتمال بیشتری برای ابتلا به چاقی خواهند داشت.

در مورد تغذیه با شیر مادر واضح است، كودكانی كه كمتر شیر مادر خورده‌اند و یا اصلا نخورده‌اند بیشتر در معرض چاقی دوران بزرگسالی هستند.

ب) دوره جهش چربی (سن 4 تا 6 سالگی) و بحران چاقی کودکان

تقریبا تعداد بسیار زیادی از كودكان در این سن دچار چاقی می‌شوند.

تعدادی از آنها دچار اختلالات غدد درون ریز می‌باشند و تا وقتی‌كه علایم بالینی اختصاصی هر یك از اختلالات غدد درون‌ریز بروز نكرده نه والدین و نه پزشك خانواده این قبیل مبتلایان توجه‌شان به این موضوع جلب نشده و مشكل موجود را جدی نمی‌گیرند.

دكتر رولاند كاسترا و همكارانش در سال 1984 به این نكته رسیدند كه سرعت افزایش وزن نوزادان تا 1 سالگی بیش از سرعت افزایش قدشان است ولی از آن به بعد این حالت كاهش می‌یابد.

در سنین بین 4 تا 6 سالگی مجددا افزایش وزن نسبت به قد سریع‌تر ظاهر می‌شود. آنان این سن شروع به افزایش مجدد در 4 تا 6 سالگی را «دوره جهش چربی» نامیده‌اند.

پروژه‌ها و آمارهای جمع‌آوری شده نشان داده كودكانی كه دارای سن جهش چربی پایین‌تری هستند، در معرض خطر بیشتری برای چاقی در سنین بعدی زندگی قرار دارند.

در مطالعه‌ای كه در سال‌های قبل بر روی كودكان انگلیسی انجام شده، نقش عوامل مختلف بر پایین آوردن سن جهش چربی بررسی شده است.

عواملی از قبیل سواد والدین، وضعیت اقتصادی خانوار، دریافت مازاد انرژی، پروتئین و چربی در سنین خردسالی، تأثیری بر سن جهش چربی نشان نداده و فقط نقش چاقی والدین بر سن جهش چربی مشخص شده است.

بنابراین نقش ژنتیك در كاهش سن «دوره جهش چربی» بیشتر  تاثیرگذار می‌باشد تا سایر عوامل مورد اشاره.

ساخت سلول‌های چربی در چند سال نخست زندگی بسیار سریع است و هر چه سرعت ذخیره‌سازی چربی بیشتر باشد، مقدار سلول‌های چربی هم بیشتر می‌شود.

تعداد سلول‌های چربی در كودكان چاق گاه تا 3 برابر تعداد آنها در كودكان طبیعی است. اما تعداد سلول‌های چربی پس از بلوغ در سرتاسر عمر تقریبا ثابت می‌ماند.

لذا این نظریه مطرح شده كه تغذیه بیش از حد در دوران كودكی به‌ویژه در شیرخوارگی و به میزان كمتر در سال‌های بعدی كودكی می‌تواند به چاقی مادام‌العمر منجر شود.

در واقع در شخصی كه سلول‌های چربی اضافی دارد، مكانیسم خودتنظیمی فیدبك عصبی، (مربوط به كنترل بافت‌های چربی) ذخیره چربی را در سطح بالاتری تنظیم می‌كند.

ج) دوره نوجوانی (سن 12 تا 17 سالگی) و بحران چاقی کودکان

تركیب بدن انسان در دوره‌های مختلف عمر تغییر می‌كند. به عنوان مثال، مقدار كل چربی بدن دختران در سنین نوجوانی از حدود 17 درصد به حدود 24 درصد افزایش می‌یابد و چربی شكمی 3 برابر می‌شود.

با وجود اینكه مقدار كل چربی پسران در سنین نوجوانی كاهش می‌یابد، ولی چربی مركزی (شكمی) در آنها به طور طبیعی 5 برابر می‌شود.

چاق بودن در سنین نوجوانی احتمال چاقی فرد در بزرگسالی را به نحو چشمگیری افزایش می‌دهد.

در سنین نوجوانی، فرد مایل به داشتن استقلال بیشتری می‌شود و كنترل خانواده بر وی كاهش می‌یابد.

در این دوران، دوستان نزدیك نقش بیشتری در انتخاب‌های فرد ایفا می‌كنند و شخص نوجوان از نظر غذایی عموما به غذاهای پرانرژی (از قبیل غذاهای پر روغن و غذاهای شیرین شده) روی می‌آورد.

مصرف كم میوه‌ها و سبزیجات و همچنین مصرف ناكافی شیر و فرآورده‌های آن ممكن است عوارض متعددی را برای فرد نوجوان به همراه داشته باشد.

همچنین كاهش فعالیت فیزیكی برخی نوجوانان به علت اشتغال شدید به مطالعه و یا بازی‌های كامپیوتری از جمله مهم‌ترین عواملی است كه می‌تواند راه را برای چاق شدن شخص نوجوان و در نتیجه، چاق ماندن او در آینده فراهم سازد.