پای ضربدری و پرانتزی در كودكان
در حالت طبیعی ایستاده با زانوهای صاف، زمانی که قوزک‌ها کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، نباید فاصله چندانی بین زانوها وجود داشته باشد و همچنین نبایستی زانو ها به هم چسبیده باشند. اگر به هر دلیلی فاصله بین زانوها افزایش یابد، در حالی که قوزک ها به هم چسبیده‌اند، پاها بصورت کمانی قرار گرفته، پای پرانتزی (ژنوواروم) نامیده میشود، و بر عکس اگر زانوها به هم چسبیده و مچ و قوزک پا از هم فاصله داشته باشند پای ضربدری (ژنو والگوم) نامیده میشود. پای پرانتزی در نوزادان و بچه‌ها تا سن دو سالگی با درجاتی طبیعی است و به آن نوع فیزیولوِژیک می‌‌گویند. پرانتزی بودن پای نوزاد در بدو تولد به علت شکل قرار گرفتن جنین در رحم مادر است. این وضعیت بتدریج با رشد بچه کاهش یافته و سرانجام خود به خود برطرف میشود و نیازی به درمان ندارد، این حالت بصورت قرینه بوده و حداکثر مقدار آن در سن 12 ماهگی می‌‌باشد، یعنی سنی که کودک شروع به راه رفتن میکند و برخی عقیده دارند هر چه کودک زود تر راه بیفتد شدت آن بیشتر است.
بعد از آن به‌تدریج در 18 ماهگی انحراف برعکس میشود؛ یعنی پاها به سمت بیرون متمایل میشود به طوری که وقتی زانوها را به هم می‌چسبانیم مچ پاها از هم قدری فاصله می‌گیرد و شکل اندام‌های تحتانی در این سنین به شکل ضربدری یا حرف ایکس انگلیسی در میآید. این وضعیت هم در
3 تا 4 سالگی کودک به حداکثر می‌رسد سپس در 6 سالگی اندام‌های تحتانی شروع به صاف شدن میکند و به تدریج شکل اندام‌های یک فرد بالغ را به خود می‌گیرد. تمام این حالات سیر طبیعی رشد هستند، اما اگر پاهای کودک بعد از 24ماهگی همچنان پرانتزی بماند و یا شدت پرانتزی بودن زیاد باشد یا شدت پرانتزی بودن در یک طرف بیش از طرف دیگر باشد، لازم است جهت معاینه کودک به پزشک مراجعه شود. در صورت عدم درمان پای پرانتزی با افزایش سن احتمال درد قسمت‌های داخلی زانو، آسیب مفصل زانو و آرتروز زانو وجود دارد. همچنین پای پرانتزی در نوجوانان ممکن است دردناک باشد. در صورت وجود پای پرانتزی بصورت غیر طبیعی هر قدر فاصله بین دو زانو که قوزک پا را به هم می‌چسباند بیشتر باشد، بیماری وخیم‌تر خواهد بود. باید توجه نمود که، مدل نشستن و راه رفتن کودکان در پیدایش یا تغییر حالت زانو هیچ اثری نداشته و حتی نوع نشستن کودک در زمان درمان نیز هیچ تأثیری بر روند بهبودی ندارد.
عواملی که باعث پای پرانتزی یا ژنوواروم (در حالت غیر طبیعی) می‌گردند عبارتند از: عدم هماهنگی در صفحه رشد در کودک، بیماری‌هایی که باعث کاهش ماده معدنی استخوان می‌‌شوند، (مثلاً بیماری راشیتیسم و استئومالاسی)، بدنبال ضربات وارده به صفحات رشد استخوان، استئوآرتریت، پارگی رباط‌های زانو، شکستگی‌های انتهای استخوان ران و یا قسمت فوقانی استخوان ساق که بد جوش خورده و ترمیم شوند، بعضی از بیماری‌های استخوانی مثل پاژه و یا آرتریت روماتوئید، بعضی بیماری‌های ژنتیک و ارثی، ضعف عضلات خارج زانو و قوی‌تر بودن عضلات داخلی زانو نسبت به سمت خارج آن و...
نرمی استخوان
راشیتیسم (ریکتز یا نرمی‌‌استخوان) یکی از مهمترین علل پای پرانتزی غیر طبیعی در کودکان است که در اثر کمبود ویتامین D و یا عدم توانایی بدن در جذب آن بوجود میآید و با تجویز این ویتامین درمان میشود. در این بیماری بدلیل این تغییرات متابولیک استخوان‌های کودکان نرم باقی می‌‌ماند. این بیماری موجب خمیدگی و رشد ناقص استخوان‌ها و افزایش خطر شکستن آنها میشود. علت اصلی بیماری راشیتیسم کمبود ویتامین D است، ولی کمبود کلسیم نیز در آن نقش دارد. راشیتیسم بیشتر در کودکان دچار سوءتغذیه شایع است؛ ولی در بزرگسالان نیز دیده میشود.
علائم این حالت عبارتند از: نرمی یا درد استخوان، نقص در رشد دندان‌ها و پوسیدگی زودرس، ضعف ماهیچه‌ها، افزایش امکان شکستگی استخوان، خمیدگی و نقص در شکل‌گیری استخوان‌ها، نقص در رشد، کمبود کلسیم در خون، تتانی ماهیچه‌ها و نرمی غیرعادی جمجمه در نوزادان. خمیدگی استخوان‌ها از علایم «کلاسیک» راشیتیسم است که در استخوان‌های پاها و قفسه سینه به وجود میآید. نقص در جمجمه نیز ممکن است به وجود آید؛ در این صورت جمجمه حالت بیضی‌شکل خود را از دست می‌دهد. در صورت وخیم بودن بیماری، خمیدگی در استخوان‌های بلند و ستون مهره‌ها نیز ظاهر میشود. این بیماری با انجام آزمایشات و عکسبرداری های لازم تشخیص داده شده و پس از آن با درمان مناسب معالجه میشود. پای پرانتزی کودک در این موارد بصورت قرینه است، در بعضی از موارد بنا به نظر پزشک ممکن کودک نیاز به انجام عمل جراحی داشته باشد. باید توجه داشت که نوعی بیماری راشیتیسم مقاوم به ویتامین D نیز وجود دارد که درمان خاص خود را نیاز دارد. شکستگی ها نیز از علل بروز پای پرانتزی است، در این موارد به دلیلی سمت داخل صفحه رشد در انتهای ران یا ابتدای ساق رشد طبیعی خود را از دست می‌دهد و چون در سمت خارج رشد آن طبیعی یا بیش از حد سمت داخل می‌‌باشد، کم کم با رشد ساق ها پرانتزی می‌‌شوند . البته شکستگی اگر در صفحه رشد و یا مجاور آن باشد احتمال این امر بیشتر است، این حالت بیشتر در گروه بزرگسالان دیده میشود.
بلانت
بیماری خاصی بنام بلانت نیز از دیگر علل پرانتزی شدن پاها است. این بیماری که بیشتر شیرخواران پسر را مبتلا میکند، موجب میشود رشد ساق در قسمت‌های بالای یکی از استخوان‌های ساق دچار اختلال شود. بصورت قرینه یا غیر قرینه هر دو دیده میشود. در این حالت حتی با افزایش سن کودک نیز نه تنها پرانتزی شدن پا بهتر نشده بلکه پیشرفت میکند، این بیماری نیاز به درمان دارد. در موارد تشخیص زود‌هنگام ممکن است استفاده از بریس (وسیله مخصوصی كه برای این مشكل ساخته میشود) کافی باشد، در غیر اینصورت ممکن است عمل جراحی لازم باشد. بندرت این بیماری ممکن است در بچه‌های در سنین بلوغ هم ایجاد شود.
این بچه‌ها معمولاً چاق هستند و در اغلب موارد نیاز به عمل جراحی دارند. باید دانست درمان موارد غیر طبیعی پای پرانتزی در کودکان در موارد خفیف تجویز کفش طبی یا زانوبندهای مخصوص است در صورت عدم بهبود، اعمال جراحی لازم خواهد بود. همچنین به منظور پیشگیری از عوارض پاهای پرانتزی، یکسری حرکات و تمرینات در جهت تقویت عضلات ساق و ران و یا حرکات کششی برای کپسول داخل زانو و یا تصحیح کفش از طرف ارتوپد توصیه خواهد شد. در مورد پای ضربدری نیز چنانچه اشاره شد، میتوان گفت نوع خوش‌خیم آن در کودکان در سنین سه تا پنج سالگی شایع است، که پس از تغییر فرم دادن پای پرانتزی خوش‌خیم بوده و اغلب در سن 6 سالگی از بین خواهد رفت. در این مورد پای ضربدری غالبا با کف پای صاف همراه است و میتوان این حالت را با کفش طبی اصلاح کرد. در صورت شدید بودن پای ضربدری و عدم بهبود تا سنین 11-10 سالگی ممکن است جهت درمان نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد. گاهی نیز پای پرانتزی به علل بیماری‌هایی مانند راشیتیسم یا بعضی بیماری‌های مادرزادی بوجود میآید که برحسب مورد پزشک اقدام به درمان آنها میکند. مورد شایع دیگری كه باعث افزایش زاویه ضربدری دو پا میشود، صافی كف پاها است. در اینجا هم وزن بالای كودك باعث افزایش انحراف زانوها میشود. سایر علل با شیوع کمتر عبارتند از: عدم هماهنگی در صفحه رشد، ضربات وارده به ویژه به صفحه رشد در کودکان، آرتروز، پارگی رباط‌های زانو، بد جوش خوردن شکستگی‌های انتهایی استخوان ران و یا قسمت فوقانی استخوان ساق پا.
