زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

روش‌های درمانی اوتيسم

در شماره قبل به معرفی ویژگی‌های اوتیسم، علائم، ملاك‌های تشخیصی و علل بروز آن پرداخته شد. درخصوص درمان اوتیسم لازم به ذكر است كه این بیماری همچنان نشانگان دشواری برای درمان است و در حالی كه هنوز درمانی برای آن وجود ندارد، محققان معتقدند كه چشم‌انداز آینده بسیار روشن است. گفته می‌شود شیوه‌های اصلی درمان اوتیسم كه به اغلب بیماران توصیه می‌شود محدود است. البته، انواع گوناگونی از گزینه‌های درمانی با دسته‌بندی‌های رشدی، رفتاری، دارویی، زیست پزشكی و آموزشی وجود دارد. برخی از این شیوه‌ها به خوبی شناخته شده و جا افتاده‌اند. با این حال سایر روش‌ها هنوز بحث‌انگیز هستند و پژوهش‌های كافی در مورد آنها انجام نشده است هر چند كه این موضوع به معنی بی‌اثر بودن آنها نیست.

برای بهبود مشكلات اجتماعی، كلامی‌، حواس و رفتارهای اختلالی كودكان اوتیستیك تكنیك‌های فراوانی ابداع شده است كه در این مقاله به بررسی پاره‌ای از آنها خواهیم پرداخت.

روش (AAB)

بسیاری از تكنیك‌های درمانی كودكان اوتیستیك بر پایه اصول این روش تهیه شده‌اند. اصل مهم و زیربنایی این تكنیك آن است كه رفتارهایی كه مورد تشویق قرار می‌گیرند، احتمال تكرار و افزایش آنها وجود دارد و رفتارهایی كه مورد توجه قرار نگیرند، احتمال حذف‌شان وجود دارد. اگرچه AAB یك تئوری است ولی بسیاری از درمانگران از این اصطلاح در مورد تكنیك‌هایی كه براساس این اصل كار می‌كنند، استفاده می‌نمایند. دو روش مهم براساس این اصل، روش آموزش جزء به جزء و لوواس است.

در روش آموزش جزء به جزء و روش لوواس، هر تمرینی كه به كودك داده می‌شود شامل یك دستور به كودك، یك عمل از طرف كودك و یك عكس‌العمل از طرف درمانگر است. این روش علاوه بر تصحیح رفتارهای كودك، شامل آموزش مهارت‌های جدید از قبیل مهارت‌های اولیه مانند خوابیدن و لباس پوشیدن تا مهارت‌های پیشرفته مانند برخوردهای صحیح اجتماعی می‌باشد.این روش، روشی بسیار دقیق و كامل است. در این تكنیك، معمولا كودك بین 30 تا 40 ساعت در هفته به صورت انفرادی با درمانگر دوره دیده كار می‌كند. هر كار و مهارت جدید به اجزاء كوچك‌تری تقسیم می‌گردد. هرگاه كار خواسته شده از كودك به درستی انجام شود، كودك مورد تشویق قرار می‌گیرد تا در كودك انگیزه تكرار و فرمانبری بیشتر شود. این روش با مخالفت‌هایی نیز روبرو شده است. برخی از متخصصان معتقدند این روش به احساسات كودك لطمه می‌زند و مدت زمان آموزش آن در طول هفته تاثیرات ناخوشایندی برخانواده می‌گذارد. به هر حال آمار و ارقام و تجربه نشان داده است كه تكنیك‌های AAB نتایج مثبت و با ثباتی بر روی كودكان اوتیستیك داشته است.

روش TEACCH

این روش اولین تكنیكی بود كه در آمریكا برای كودكان اوتیستیك به كار گرفته شد. TEACCH در واقع همان «درمان و آموزش كودكان اوتیستیك و ناتوانایی‌های ارتباطی مرتبط با این بیماری است». براساس این تكنیك، زندگی كودك باید با او تطبیق داده شود نه اینكه كودك با محیط تطبیق داده شود. در این روش از تكنیك خاصی استفاده نمی‌گردد بلكه برنامه درمانی براساس سطح عملكرد كودك پایه‌ریزی می‌شود. توانایی‌های كودك براساس معیارهای آزمون‌های روانی بررسی و تكنیك‌های درمانی در جهت بهبود ارتباط، مهارت‌های اجتماعی و انطباقی طراحی می‌گردند. در این روش به جای اینكه به كودك یك مهارت و توانایی خاص آموزش داده شود، سعی بر این است كه كودك مهارت‌هایی را بیاموزد كه براساس آن بتواند محیط اطراف خود و رفتارهای اطرافیانش را بهتر درك كند. به عنوان مثال، برخی از كودكان اوتیستیك هنگام احساس درد شروع به فریاد زدن می‌كنند. در این روش سعی می‌شود به كودك آموزش داده شود در هنگام احساس درد، چگونه با برقراری ارتباط آن را به اطرافیان خود بفهماند. این روش نیز مخالفانی دارد. آنها معتقدند كه این روش خیلی خشك و پر شاخ و برگ است ضمن اینكه ممكن است كودك اوتیستیك دریابد كه در برابر عمل خواسته شده چه انتظاری از او می‌رود و در نتیجه بدون فكر، خلاقیت و دقت، رفتار مورد انتظار را بروز دهد.

روش ارتباط از طریق تبادل تصویر (SPEC)

یكی از مهم‌ترین اختلالات در كودكان اوتیستیك عدم توانایی در برقراری ارتباط است. برخی از كودكان اوتیستیك ممكن است صحبت كردن را بیاموزند و برخی نیز شاید هیچگاه قادر به این كار نشوند. این تكنیك، روش مناسبی برای شروع گفتار و برقراری ارتباط در كودكانی است كه قادر به صحبت كردن نیستند. در این روش بر پایه اصول AAB، به كودك آموزش داده می‌شود كه چگونه نیازهای خود را از طریق دادن تصاویر برآورده كند. از امتیازات مهم این روش آن است كه ارتباط كودك ساده، قابل فهم، با تفكر و عمد می‌باشد. كودك تصویری را به شما می‌دهد و شما بلافاصله می‌توانید منظور او را دریابید. با این تكنیك كودك می‌تواند با هر كسی ارتباط برقرار كند و تنها كاری كه باید انجام شود، گرفتن و دادن تصاویر است.

تكنیك Time Floor

این تكنیك توسط یك روانشناس كودك به نام «استانلی گرین‌اسپن» ارائه شده است. در این روش سعی بر این است كه ارتباط كودك با یك فرد دیگر از طریق برنامه‌های دقیق بازی بیشتر و موثرتر شود. این تكنیك شامل شش مرحله است كه كودك در طی این مراحل، تقلید و چگونه یاد گرفتن را از یك بزرگتر فرا می‌گیرد، به عبارتی كودك باید نرده بام شش پله‌ای را طی كند. ممكن است كودكان در این روش با مشكلاتی نیز روبرو شوند مثلا به علت اختلالات حسی، در درك بعضی از تمرینات خواسته شده مشكل پیدا كنند و یا قادر به انجام برخی از تمرینات بدنی موجود در برنامه نباشند.

در این برنامه، والدین و درمانگران سعی می‌كنند تا پیشرفت كودك را از طریق مسیرهایی كه كودك دوست دارد و با جهت دادن به این مسیرها، فراهم كنند تا وی بتواند شش مرحله پیشرفت موجود در این روش درمانی را طی نماید. این تكنیك به طور مجزا به كودك در كسب مهارت‌های گفتاری و بدنی كمك نمی‌كند بلكه از نظر احساسی و روانی به كودك یاری می‌رساند تا بتواند درك بیشتری پیدا كرده و از طریق آگاهی و تجربه، مهارت‌های دیگر را نیز كسب نماید. معمولا از این تكنیك در كنار تكنیك‌های دقیق‌تر دیگر مانند AAB، در ساعات فراغت كودك استفاده می‌شود.

تكنیك استفاده از داستان‌های اجتماعی

این داستان‌ها برای آموزش مهارت‌های اجتماعی به كودكان اوتیستیك فراهم شده‌اند. از طریق این داستان‌ها به كودك آموزش داده می‌شود كه چگونه احساسات، منظور و برنامه‌های دیگران را درك نماید. در این تكنیك، داستانی براساس یك موقعیت و شرایط خاص با طلاعات فراوان تهیه می‌گردد و به كودك از طریق گوش دادن به آن كمك می‌شود تا دریابد چه جواب یا عكس‌العمل مناسبی را باید از خود نشان دهد. این داستان‌ها معمولا از سه جزء اصلی تشكیل می‌شوند:

1- اطلاعاتی در مورد افراد داستان، مكان و اجزای آن

2- احساسات و افكار افراد داستان

3- جواب‌ها و عكس‌العمل‌های مناسبی كه باید وجود داشته باشند.

این داستان‌ها باید براساس نیاز كودك برای او خوانده شوند و حتما باید از قول اول شخص مفرد و در زمان حال باشند. این داستان‌ها در صورت همراهی با تصاویر و موسیقی می‌توانند تاثیر بیشتری داشته باشند. داستان‌های فراهم شده باید به گونه‌ای باشند كه نقاط ضعف كودك را تصحیح كنند. مثلا كودكی كه از شرایط به خصوصی ترس دارد و یا آن شرایط در او ایجاد استرس می‌كند، بهتر است داستان‌های مناسبی در مورد این موقعیت برای او گفته شود.

تكنیك درك مجموعه حواس

كودكان اوتیستیك اغلب از نظر حس‌های بدن خود دارای مشكلاتی هستند. این كودكان ممكن است آستانه تحریك‌شان بالا یا پایین باشد و یا اینكه مغز آنها قادر نباشد از طریق اطلاعات كسب شده توسط حواس پنجگانه‌شان درك درستی از شرایط موجود به دست آورد. در این روش درمانی كه می‌تواند توسط بازی درمان، كار درمان و یا گفتار درمان انجام گیرد به كودك كمك می‌شود تا بهتر از اطلاعات حسی خود بهره‌مند شود. مثلا اگر كودك با حس لامسه خود مشكل دارد از كودك خواسته می‌شود تا اشیاء متفاوت با جنس‌های متفاوت را لمس كرده و با آنها كار كند. موسیقی درمانی نیز جزیی از این روش است كه با فركانس‌های متفاوت، حساسیت كودك را در برابر برخی اصوات كم و یا زیاد می‌كند.

درمان‌های رژیمی و دارویی

از آنجایی كه اوتیسم طیفی از بیماری‌های مشابه است نمی‌توان گفت كه یك درمان خاص در مورد همه این طیف می‌تواند موثر باشد. ولی به هر حال متخصصان و خانواده‌ها به این نتیجه رسیده‌اند كه با استفاده از چند روش درمانی و یا تركیبی از آنها می‌توان به كودكان اوتیستیك كمك كرد تا رفتارهای اختلالی آنها بهتر شده و عملكرد كلی آنها پیشرفت نماید. این تركیب درمانی می‌تواند شامل روش‌های روانشناختی و دارویی باشد. تاكنون دارویی یافت نشده است كه از بروز اوتیسم جلوگیری كند و یا آن را درمان نماید ولی متخصصان و خانواده‌ها به تجربه دریافته‌اند كه بعضی از داروهای استفاده شده در بیماری‌های دیگر، در بهبود بعضی از ویژگی‌های اوتیسم موثراند.

همچنین مشاهده شده است كه تغییرات رژیم غذایی و افزودن برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند در بهبود برخی از علائم اوتیسم موثر باشد. در طی ده سال گذشته تحقیقات زیادی در این مورد انجام شده كه نتایج برخی از آنها حاكی از این است كه افزودن برخی ویتامین‌ها مانند

6 B، 12 B و همچنین حذف برخی مواد مانند گلوتن و كافئین از رژیم غذایی كودك می‌تواند در بهبود عملكرد سیستم گوارشی، آلرژی‌ها و رفتارهای كودك تاثیر مثبت داشته باشد.

دی‌متیل گلیسین (DMG)

این ماده یكی دیگر از مواد مغذی است كه بنا بر گزارش هزاران خانواده برای بسیاری از كودكان كاملا مفید تشخیص داده شده است ویتامین6 B و منیزیم، DMG بی‌خطر و نسبتا ارزان است و نیمی از كودكان و بالغین مبتلا به اوتیسم كمك می‌كند.

در مطالعه‌ای دیگر كه اخیرا صورت گرفته است این ماده بر روی 84 فرد مبتلا مقایسه با گروه كنترل آزمایش گردید و كاهش بارزی در مشكلات رفتاری مشاهده شد.

عوارض جانبی ثبت شده در مطالعات طولانی مدت مشاهده نشده اما بعضی والدین بیش‌فعالی، تحریك‌پذیری و بی‌قراری (agitation) را گزارش نموده‌اند.

روش‌های درمانی مكمل

با وجود اینكه تشخیص و درمان زودهنگام اوتیسم بهترین روش در كمك به این كودكان و درمان آنهاست، برخی از والدین و محققان معتقدند كه روش‌های درمانی مكمل دیگری نیز وجود دارند كه می‌توانند ارتباط كودك با دنیای اطراف و سایرین را بهبود بخشیده و رفتارهای آنها را بهتر كنند. از انواع این درمان‌ها می‌توان به موسیقی درمانی، هنر درمانی و حیوان درمانی اشاره كرد كه می‌توان به صورت فردی و یا در مراكز مخصوص به صورت جمعی كودك كار نمود. در تمامی این روش‌ها، افزایش قدرت ارتباط، بهبود روابط اجتماعی و افزایش اعتماد به نفس مشترك است. همچنین این روش‌ها كمك می‌كنند تا كودك بتواند رابطه بی‌خطر و مفیدی با درمانگر خود و سایرین برقرار كرده و با آنها مأنوس گردد. موسیقی و هنر به خصوص می‌توانند در رفع مشكلات حواس پنجگانه كودك مفید باشند زیرا بدین طریق قدرت درك، شنوایی و دیداری كودك تقویت می‌شود. حیوان درمانی معمولا شامل اسب سواری و شنا با دولفین‌ها است. در این نوع درمان‌ها، كودك توانایی هماهنگی عضلات و اندام‌ها را می‌تواند كسب كند ضمن اینكه احساس دوست داشتن و اعتماد به نفس از مزایای دیگر این نوع درمان‌ها است.

نتیجه‌گیری

در این مقاله تلاش شد پاره‌ای از مطالعات انجام گرفته درخصوص روش‌های درمانی عرضه شود. محدود بودن تعداد صفحات ما را از پرداختن به جزئیات چنین حوزه پیچیده‌ای بازداشت. اما امیدواریم كه خوانندگان، اطلاعات تكمیلی را از منابع داده شده به دست آورند. هر چند اوتیسم همچنان نشانگان دشواری برای درمان است اما از آنچه كه راجع به آن آموخته‌ایم. محققان فراتر رفته و پژوهش‌های فعال دیگری را پی می‌ریزند كه به روشنگری ما تداوم خواهد بخشید. در حالی كه هنوز درمانی برای اوتیسم وجود ندارد ولی اعتقاد محققان بر آن است كه چشم‌انداز آینده بسیار روشن است؛ چرا كه به بهبود كیفیت مراقبت و سرانجام، كیفیت زندگی این كودكان ادامه خواهند داد.