زندگی آنلاین؛ مجله اینترنتی سبک زندگی

كوتاهی قد در كودك

كوتاهی قد علت شایعی برای مراجعه كودكان و نوجوانان به پزشك می‌باشد، ولیآیا هر فردی كه با شكایت كوتاهی قد مراجعه می‌كند واقعاً كوتاه  قد است؟

آیا برای همه افراد می‌توان كاری كرد؟

آیا تبلیغات وسیعی كه در رسانه‌های عمومی و حتی اینترنت برای افزایش قد با روش‌های عجیب و غریب و اكثراً غیرعلمی می‌شود درست است؟

و آیا امكان افزایش قد تا سنین 30 سالگی یا بیشتر وجود دارد ؟

تعیین سن استخوانی

تعیین سن استخوانی كودكان با یك رادیوگرافی ساده از استخوان‌های دست و مچ دست (معمولا دست چپ) امكان‌پذیر می‌باشد. سن استخوانی در واقع نشان‌دهنده سن بیولوژیك واقعی كودك است؛ به عنوان مثال اگر كودكی ده ساله، سن استخوانی هفت یا هشت ساله داشته باشد، نشان‌دهنده یك اختلال یا بیماری در او مثل كم‌كاری تیروئید، كمبود هورمون رشد، سوء‌تغذیه،‌ بیماری‌های دستگاه گوارش(سلیاک) - كه باعث سوء جذب می‌شوند - و بسیاری از بیماری‌های عمومی دیگر است كه باعث عقب افتادن سن استخوانی نسبت به سن تقویمی كودك می‌شوند.

علل كوتاهی قد

- كوتاهی قد ژنتیك:

در این حالت كودك كوتاه قد است و پدر و مادر وی نیز كوتاه هستند. سرعت رشد كودك در سال طبیعی است و سن استخوانی كودك نسبت به سن تقویمی عقب نیست.

- تاخیر سرشتی در رشد :

 در این كودكان از سن دو سالگی كوتاهی قد دیده می‌شود. پدر و مادر كوتاه نیستند. سرعت رشد كودك در سال تقریبا طبیعی است ولی سن استخوانی عقب است. در واقع، برای همان سن استخوانی، قد كودك مناسب است، ولی نسبت به سن تقویمی، قد كودك كوتاه است. مثلا سن تقویمی كودكی هشت ساله و قد وی 110 سانتی‌متر است. این قد برای هشت سالگی كم است، ولی برای سن استخوانی وی كه شش ساله گزارش شده، مناسب می‌باشد.

بلوغ در این كودكان با تاخیر است؛ ولی در نهایت بیشتر آنها به قد ژنتیكی خود می‌رسند.

علل كمتر شایع

بیماری‌های عمومی مثل سوء تغذیه (هرچند خفیف و غیر‌آشكار)، كمبود ویتامینD و كلسیم كه باعث نرمی استخوان می‌شود، بیماری سلیاك‌، بیماری‌های مزمن عمومی مثل كم‌خونی‌ها، بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش، بیماری‌های كلیوی مزمن، نارسایی قلبی، بیماری‌های مزمن ریوی یا كبدی و مهم‌تر از همه كم‌كاری تیروئید (ممكن است تنها علامت كم كاری تیروئید در كودكان اختلال رشد باشد) از عللی هستند كه در كوتاهی قد، كمتر شایع می‌باشند.

مصرف برخی داروها مثل کورتیکواستروئیدها (مثلا برای آسم یا بیماری‌های روماتیسمی) در كودكان می‌تواند باعث اختلال رشد شود. اختلالات رشد داخل رحمی نیز از علل دیگر كوتاهی قد در كودكان است.

علل نادر: كمبود هورمون رشد

 از اوایل قرن بیستم میلادی دانشمندان دریافتند كه آسیب به غده هیپوفیز باعث اختلال رشد و كوتاهی قد می‌شود.  كمبود هورمون رشد اگر شدید باشد، تشخیص آن ساده است، ولی در بسیاری از مواقع این كمبود نسبی است و علائم بالینی چندانی ایجاد نمی‌كند. كلید اصلی تشخیص، سرعت رشد كودك در سال است. بنابراین برای تشخیص صحیح، بسیاری از مواقع لازم است كودك 6 تا 12 ماه پیگیری و سرعت رشد محاسبه شود. برای تشخیص كمبود هورمون رشد - كه ممكن است مادرزادی یا اكتسابی باشد - آزمایش‌های هورمونی دقیقی باید انجام شود. در این آزمایش‌ها یك داروی محرك ترشح هورمون رشد (کلونید ین) در حالت ناشتا به كودك خورانده شده و چندین نمونه خون به فواصل نیم ساعت یكبار برای ارزیابی قدرت تولید هورمون رشد توسط هیپوفیز گرفته می‌شود.

نكته مهم

 تشخیص كمبود هورمون رشد صرفا براساس، آزمایش‌های هورمونی نیست.

سرعت رشد كودك باید حتما بررسی شود. اگر در كودكی سرعت رشد قدی خوب بود، نمی‌توان تنها براساس یك آزمایش هورمونی تشخیص كمبود هورمون رشد دارد و درمان را شروع كرد.

از علل نادر دیگر، اختلالات كروموزومی مثل سندرم ترنر، سندرم داون و بیماری‌های ژنتیك مانند دیس‌كندروپلازی‌ها را می‌توان نام برد.یكی دیگر از علل كوتاهی قد، بلوغ زودرس است. در بلوغ زودرس، علائم بلوغ قبل‌از هشت سالگی در دختران و قبل از نه سالگی در پسران شروع می‌شود. بلوغ زودرس باعث بسته شدن زودرس صفحات رشد استخوان می‌شود.

درمان:

پس از تشخیص علت كوتاهی قد درمان متناسب باید شروع گردد؛ مثلا اگر تیروئید كم‌‌كار است باید درمان شود (تشخیص كمبود هورمون رشد تا زمانی كه كم‌كاری تیروئید كاملا اصلاح نشود امكان‌پذیر نیست، زیرا به دلیل كم‌كاری تیروئید ترشح هورمون رشد از غده هیپوفیز كاهش یافته است) یا اگر سوء‌تغذیه وجود دارد، باید برطرف شود. در صورت وجود سوء‌تغذیه در برابر عمل هورمون رشد در سطح سلول‌های بدن مقاومت ایجاد می‌شود؛ بدین معنا كه هورمون رشد به طور كافی ترشح می‌شود، ولی نمی‌تواند اثر كند. یا اگر بیماری سلیاك وجود دارد، حذف مواد غذایی حاوی این پروتئین از رژیم غذایی ضروری است؛ وگرنه درمان‌های دیگر موثر نخواهد بود.

نكته مهم

در كوتاهی قد ژنتیكی، درمان با هورمون رشد موثر نیست.

درحالتی كه تاخیر سرشتی رشد و بلوغ وجود داشته، اما باعث عقب افتادن رشد قد كودك یا نوجوان نسبت به هم سن و سالان نشده است، القای بلوغ با دوزهای كم هورمون‌های جنسی باعث شروع جهش رشدی و افزایش قد خواهد شد.

درمان با هورمون رشد:

امروزه داروی هورمون رشد انسانی با استفاده از مهندسی ژنتیك ساخته می‌شود كه بسیار گران‌قیمت است. این هورمون فقط به صورت تزریقی وجود دارد و بهتر است هر شب تزریق شود. مدت درمان طولانی است و تا زمانی‌ كه رشد متوقف شود، درمان ادامه می‌یابد. در برخی موارد ممكن است درمان پس از یك تا دو سال قطع و ترشح هورمون رشد با پیشرفت بلوغ طبیعی شود.

هورمون رشد در موارد زیر استفاده می‌شود: 

1- كوتاهی قد ناشی از كمبود هورمون رشد

2- كوتاهی قد در كودكانی كه نارسایی مزمن كلیه دارند

3- كوتاهی قد در دخترانی كه سندرم ترنر دارند

درمان با هورمون رشد پس از تشخیص قطعی كمبود هورمون رشد تنها در صورتی موثر است كه صفحات رشد استخوانی باز باشند؛ یعنی قبل از بلوغ یا اوایل بلوغ. زمانی كه صفحات رشد استخوان در حال بسته شدن هستند، درمان با هورمون رشد به‌هیچ وجه موثر نیست.

درمان با هورمون رشد معمولا عارضه‌ای ندارد و به‌ندرت ممكن است باعث افزایش فشار داخل مغزی خوش‌خیم، پانكراتیت و سندروم کارپال تانل شود. این عوارض به علت احتباس آب و سدیم اتفاق می‌افتد. گاهی رشد خال پوستی نیز دیده شده است.

برخی از ورزشكاران جهت تقویت عضلانی از دوزهای بالای هورمون رشد استفاده می‌كنند كه می‌تواند باعث عوارض جدی شود؛ مانند عوارض قلبی، دیابت، دردهای مفصلی، ادم یا خیز، ژنیكوماستی در آقایان، افزایش فشار داخل مغزی و پانكراتیت. مصرف دوزهای مناسب فیزیولوژیك هورمون رشد این عوارض را ندارد.

نكته مهم: افزایش قد با روش‌های دیگر مانند استفاده از صندل‌ها یا كفش‌های مخصوص كه تبلیغ می‌شود یا امواج لیزری و غیره امكان‌پذیر نیست. این روش‌ها غیرعملی و بدون تاثیر بوده و صرفا یك تجارت كثیف است.

در برخی از كودكان ممكن است برای به تاخیر انداختن بلوغ جهت بازماندن صفحات رشد از داروهای متوقف‌كننده بلوغ همزمان با هورمون رشد استفاده شود.

رژیم غذایی مناسب، به‌خصوص مصرف كافی مواد پروتئینی، لبنی و میوه‌‌ها و همچنین ورزش مستمر در رشد قدی تأثیرغیرقابل انكاری دارند؛ خصوصا در كودكانی كه تحت درمان با هورمون رشد هستند.