تغذيه و سلامت كودكان
به طور مسلم، بزرگ‌ترین آرزوی هر مادر و پدری این است كه كودكانشان، هم از رشد طبیعی برخوردار بوده و سالم و شاداب باشند و هم از گزند بیماری‌ها در امان بمانند.
این آرزویی كاملا طبیعی و منطقی است؛ به‌ویژه آنكه كودكان، گروهی از افراد جامعه را تشكیل می‌دهند كه به دلال زیر تغذیه آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است:
- چون كودكان در مرحله‌ی رشد سریع هستند، نیازهای تغذیه‌ای‌شان اهمیت خاصی دارد و هر نوع اختلالی كه در تغذیهی آنان پیش آید، می‌تواند موجب وارد آمدن لطمات شدیدی به رشد آنان شود؛
- برخی از عوارضی كه به علت تغذیهی غلط در سلامت كودكان ایجاد می‌شود، چنانچه به سرعت درمان نگردد، جبران‌ناپذیر بوده و ممكن است تا آخر عمر گریبان‌گیر آنان باشد؛
- كودكان حساس‌تر و آسیب‌پذیرتر از بزرگسالان هستند و كمبودها و اختلالات تغذیه‌ای موجب كاهش قدرت ایمنی آنان می‌شود، همچنین آنها را رنجور، بیمار و ناتوان خواهد ساخت؛
- كودكان در مرحله‌ی یادگیری سریع هستند و تغذیهی ناكافی و نامناسب می‌تواند قدرت یادگیری و حافظه‌ی آنان را تا حد قابل توجهی كاهش دهد و این امر می‌تواند در آینده، نیروی فعال جامعه را فلج كرده و خسارات عظیم و جبران‌ناپذیری به سلامت جامعه وارد سازد.
- بنابراین با توجه به اهمیت خاص سلامت كودكان و جایگاه مهمی كه این گروه در خانواده و جامعه دارند، لازم است به تغذیه و سلامت آنان توجه كافی مبذول شود.
- برای تشخیص اینكه آیا تغذیهی كودكانمان صحیح و مناسب است یا نه، مهم‌ترین گام، بررسی اثراتی است كه تغذیه روی سلامت آنان به جا می‌گذارد. با چندین معیار می‌توانیم به كفایت و تعادل تغذیهی كودكان پی ببریم؛ این معیارهای عبارتند از:
- رشد؛
- وضعیت ظاهری و فیزیكی كودك؛
- قدرت یادگیری؛
- تحرك و شادابی؛
- مقاومت در برابر بیماری‌ها.
چنانچه كودك، لاغر و كم‌وزن باشد و وزن‌گیری منطبق با استاندارد انجام نشود، باید چاره‌ای موثر و عاجل اندیشید. در چنین مواردی یكی از مهم‌ترین اقدامات، توجه به وضعیت تغذیه‌ای كودكان است. كمبودهای تغذیه‌ای به رشد كودكان لطمه زده و رشد آنان را دچار اختلال خواهد كرد.
بعضی از افراد تصور می‌كنند، رشد قدی كودك، صرفا یك عامل ژنتیك است و به طور كامل تحت تاثیر ارث قرار دارد. البته ارث، به طور مسلم در رشد قدی افراد موثر است؛ ولی در بسیاری از جوامع توانسته‌اند با تغذیه‌ای صحیح،كافی و متعادل و نیز ورزش مناسب و مدام، به رشد همگان كمك كرده و افزایش قابل توجهی در رشد قدی آنان ایجاد كنند. به طور كلی تغذیهی كافی، صحیح و متنوع در رشد كودكان تاثیر زیادی دارد.
در بین مواد مغذی، عواملی كه تاثیر بیشتری در رشد دارند، عبارتند از:
پروتئین، انرژی، ویتامین A، ویتامین D و املاحی مانند: كلسیم، فسفر، ید و روی.
چنانچه به منابع غذایی این عوامل توجه كنیم، می‌بینیم دسترسی به آنها به طور كامل امكان‌پذیر و آسان است و با برنامه‌ریزی صحیح می‌توانیم در برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی كودك، از این مواد به مقدار كافی استفاده كنیم.
مواد پروتئینی
این مواد دارای دو منبع حیوانی و گیاهی هستند.
منابع حیوانی پروتئین عبارتند از: انواع گوشت قرمز مانند گوشت گوساله و گوسفند، گوشت سفید مانند مرغ و ماهی، امعاء و احشاء مانند جگر، دل و قلوه، مغز، زبان، شیر و لبنیات و تخم‌مرغ.
منابع گیاهی پروتئین عبارتند از: حبوبات، غلات و مغزها. لازم به كر است كه منابع حیوانی پروتئینی در بدن كاربرد بهتری دارند و تقریبا به طور كامل‌تری به مصرف رشد، سازندگی، ترمیم و تولید هورمون‌ها، آنزیم‌ها و آنتی‌بادی‌ها می‌رسند.
پروتئین‌های گیاهی از نظر اسیدهای آمینه‌ی اساسی، كامل نیستند. بنابراین كاربرد ضعیف‌تری در بدن دارند؛ ولی چنانچه مخلوطی از دو نوع پروتئین گیاهی به طور مثال مخلوطی از «غلات و حبوبات»مثل عدس پلو یا «حبوبات و مغزها» مثل خوردن چند عدد گردو پس از یك غذای حاوی حبوبات و یا «غلات و مغزها» مثل شیرینی‌های گردویی، بادامی یا نان كنجدی مصرف شوند، در این صورت، اسیدهای آمینه یكدیگر را كامل كرده و كاربرد تغذیه‌ای آنها در بدن بالا می‌رود و به طور كامل‌تری به مصرف می‌رسند. البته كودكان و نوجوانان كه در حال رشد هستند و نیاز به پروتئین بیشتری دارند، باید مقدار بیشتری پروتئین حیوانی در برنامه‌ی غذایی روزانه‌ی خود بگنجانند.
انرژی
برای رشد و ساخته شدن سلول‌ها، نیا به انرژی است؛ برای تامین انرژی كودكان باید همزمان از مواد نشاسته‌ای مانند برنج، نان، ذرت، ماكارونی، آرد، گندم، جو و چربی‌ها مانند كره و روغن‌های گیاهی و همچنین مغزها از قبیل گردو، بادام، پسته، بادام زمینی، بادام هندی، فندق و تخمه استفاده كرد. میوه‌های شیرین نیز، از منابع غنی انرژی محسوب می‌شوند.
توجه داشته باشید كه در مصرف مواد انرژی‌زا هرگز نباید افراط كرد؛ زیرا موجب افزایش وزن و چاقی می‌شود. وزن بدن، معیار خوبی جهت تخمین كفایت یا كمبود مصرف مواد انرژی‌زا است، چنانچه وزن كودك كمتر از حد استاندارد باشد، نشانه‌ی كمبود انرژی است و لذا باید مصرف مواد انرژی‌زا را افزایش داد. اگر وزن، بیش از حد استاندارد باشد، نشانه‌ی كمبود انرژی است و لذا باید مصرف مواد انرژی‌زا را افزایش داد. اگر وزن بیش از حد استاندارد باشد نشان‌دهنده ازدیاد مصرف مواد انرژی‌زا است كه در این صورت باید مصرف كربوهیدرات‌ها و چربی‌ها را محدود كرد.
ویتامین A
این ویتامین تاثیر قابل توجهی در رشد دار و چنانچه كودكان و نوجوانان دچار كمبود این ویتامین شوند، به رشد آنان لطمه وارد شده و كوتاه قد باقی خواهند ماند.
ویتامین A در موادی مانند جگر، كره‌ی حیوانی، زرده‌ی تخم‌مرغ، شیر و لبنیات پرچرب وجود دارد. بهتر است غذای كودكان كم اشتها را با این مواد تكمیل كنید.
منابع گیاهی ویتامین A عبارتند از:
سبزی‌هایی كه دارای برگ سبز تیره، زرد تیره و نارنجی هستند؛ مانند سبزیجات برگی، هویج، گوجه‌فرنگی و میوه‌هایی مانند طالبی، زردآلو، شلیل و هلو. این مواد را به صورت تازه و كاملا شسته شده در اختیار آنها بگذارید.
ویتامین D
ویتامین D از طریق تابش اشعه‌ی ماوراء بنفش نور خورشید به پوست، در بدن تولید می‌شود. در تولید ویتامین D در بدن این عوامل موثرند:
الف – شدت تابش نور خورشید به پوست،
ب – مدت زمان تابش،
ج – كیفیت تابش نور خورشید
بنابراین سه مورد باید نور خورشید به صورت ملایم، به مدت نیم ساعت در روز، به طور مستقیم (نه از پشت شیشه) به پوست كودك بتابد تا مقدار كافی ویتامین D در بدن تولید شود.
كلسیم و فسفر
كلسیم و فسفر املاحی هستند كه ماده‌ی اصلی استخوان‌ها را تشكیل می‌دهند. چنانچه در دوران رشد، كلسیم و فسفر به میزان كافی مصرف نشود، در رشد آنها اختلال ایجاد شده و روند رشد به خوبی و به طور كامل انجام نخواهد شد.
- بهترین منبع غذایی كلسیم و فسفر، شیر و لبنیات است؛ البته این دو ماده‌ی معدنی در سبزی‌ها، حبوبات و مقداری هم در غلات وجود دارند. برای جذب بهتر كلسیم و فسفر، ویتامین D لازم است. بنابراین برای رشد و استخوان‌سازی، علاوه بر كلسیم و فسفر، مقدار كافی ویتامین D نیز باید در بدن وجود داشته باشد.
- محیط اسیدی، جذب كلسیم را افزایش می‌دهد؛ بنابراین مصرف مواد حاوی كلسیم همراه با مواد حاوی ویتامین C، موجب ارتقای جذب كلسیم غذا می‌شود.
- برعكس وجود اگزالات (ماده‌ای كه در بعضی سبزی‌ها مانند اسفناج و كلم وجود دارد) و نیز فیتات (كه در غلات موجود است) از جذب كلسیم جلوگیری می‌كند.
شیر بهترین منبع كلسیم و فسفر است چون شیر دارای ویتامین D است، نسبت كلسیم به فسفر در شیر مناسب است و لاكتوز (قند شیر) به جذب كلسیم كمك می‌كند. مصرف روزانه 2 لیوان شیر برای كودكان ضروری است.
