بيماری های جگر در جگر‌گوشه‌ها!
بارها و بارها با كلمه «جگر» در گفتگوهای روزمره و ادبیات كهن پارسی برخورد كرده‌اید اما آیا تا به حال از خود پرسیده‌اید: به كدام عضو بدن، جگر می‌گویند؟ مطمئن هستم تا الان بارها وعده غذایی ناهار یا شام را در جگركی گذرانده و دل سیری از عزا در آورده‌اید! اما آیا می‌دانید عملكرد این عضو در بدن چیست؟
كبد یا همان جگرقرمز، كارخانه شیمیایی بدن است. بدون كبد ادامه زندگی ممكن نیست. دانشمندان در تلاش برای ساختن دستگاهی كه بتواند مشابه كبد برای بیماران نارسایی كبد كار كند به نتایج خوبی رسیده‌اند اما حجم این دستگاه در مقایسه با كبد كه تنها 5 درصد وزن بدن نوزاد (یعنی حدوداً 150 گرم) و دو درصد بدن بالغین (یعنی حدوداً یك كیلوگرم) را تشكیل می‌دهد، بسیار بیشتر است و در عین داشتن معایب و عوارض، قادر به انجام كامل كارهای كبد نیست.
وظایف اصلی كبد تولید بسیاری از مواد لازم برای بدن، سم‌زدایی مواد سمی كه در بدن تولید یا خارج بدن وارد بدن می‌شوند (مثل اغلب داروها) دفع مواد غیر ضروری از بدن و كمك به هضم و جذب غذاها از راه روده است. در نوزاد تازه متولد شده، كبد هنوز به طور كامل نمی‌تواند كارش را انجام دهد و نتیجه آن بروز برخی نشانه‌ها از جمله زردی نوزادی است كه نارس بودن كبد نوزاد در دفع ماده عامل زردی (یعنی بیلی‌روبین) از بدن یكی از عوامل زردی نوزادی به شمار می‌رود. به تدریج با افزایش سن، كبد عملكرد طبیعی خود را باز می‌یابد. كبد در قسمت بالا و سمت راست شكم درست زیر قفسه سینه قرار دارد و در كنار آن كیسه صفرا و لوزالمعده و معده و كلیه‌ها قرار دارند. حال كه افتخار آشنایی با این نعمت بزرگ الهی را پیدا كردید.
راههای بررسی بیماریهای كبدی در كودكان
1-آترزی مجاری صفراوی كبد: مهمترین علت منجر شونده به پیوند كبد در كودكان است. در این بیماری، انسداد مادرزادی مجاری صفراوی كبد، باعث زردی در چند هفته اول تولد همراه با مدفوع بیرنگ می‌شود كه در صورت جراحی در سن زیر دو ماهگی احتمال درمان آن وجود دارد.
2) گالاكتوزمی و تیروزینمی: در این دو بیماری، مصرف شیر مادر یا شیرخشك‌های معمولی منجر به بیماری شدید كبدی و نارسایی زودرس كبد در شیرخوار می‌شود. مهمترین درمان این دو بیماری، مصرف شیرخشك‌های مخصوص در كنار داروی مربوطه است.
3) هپاتیت‌های ویروسی: هپاتیت A از طریق خوردن مواد آلوده به ویروس آن یا تماس با بیمار مبتلا به آن، از راه دهانی منتقل می‌شود تقریباً همه كودكان در چند سال اول زندگی، به این ویروس مبتلا می‌شوند اما اغلب به صورت یك ناخوشی معمولی (تب خفیف، بی‌اشتهایی، استفراغ، درد شكم و گاهی زردی) از دید پزشك و خانواده دور مانده و خودبخود خوب می‌شود و اصلا به نوع مزمن تبدیل نمی‌شود. هپاتیت B و C از راه تزریق با سرنگ آلوده، تزریق خون یا فرآورده‌های خونی آلوده یا نوزاد متولد شده از مادر مبتلا به اینها منتقل می‌شوند. اهمیت این دو نوع هپاتیت در این است كه می‌توانند مزمن شده منجر به بیماری كبدی مزمن كبدی، نارسایی كبدی و بدخیمی‌های كبد شوند درمان‌های ضد ویروسی برای این دو بیماری در دسترس هستند. هپاتیت E مثل هپاتیت A از راه دهانی منتقل می‌شود اما مزمن نمی‌شود.
4) هپاتیت خود ایمنی: در این بیماری، سیستم ایمنی بدن بر علیه سلول‌های كبدی وارد عمل شده و باعث تخریب آنها و بیماری مزمن كبدی می‌شود.
5) بیماری ویلسون: در این بیماری، سوخت‌وساز ماده مس در كبد به صورت مادرزادی مختل است و نهایتاً باعث بیماری مزمن كبدی و نارسایی كبدی و نیز علایم عصبی در كودكان می‌شود. درمان این بیماری شامل حذف مس از رژیم غذایی و مصرف داروی مخصوص بیماری است.
6) كبد چرب: شایع‌ترین علت رسوب چربی در كبد یا كبد چرب در كودكان، معضل چاقی كودكان است كه امروزه به دلیل تحرك كم كودكان در كنار رژیم غذایی نامناسب (مصرف غذاهای پركالری، فست‌فودها و چربی‌های زیاد) در حال افزایش است. كبد چرب در سونوگرافی قابل تشخیص است و میتواند باعث غیر طبیعی شدن آزمایش‌های كبدی و حتی نارسایی پیشرفته كبد (در صورت عدم درمان) شود درمان آن عمدتاً شامل ورزش و تحرك كافی و رعایت رژیم غذایی مناسب است.
علایم
1)بزرگی كبد: اندازه طبیعی كبد در سنین مختلف متفاوت است. در نوزاد تازه متولد شده ممكن است پزشك بتواند تا 3 سانتی‌متر از كبد را در زیر لبه دنده‌های قفسه سینه لمس كند در حالی‌كه این حالت در بچه‌های بزرگ‌تر، غیر طبیعی و اغلب نیازمند بررسی است. بزرگی كبد میتواند باعث بزرگی شكم كودكان شود اما هر بزرگی شكمی در كودكان به دلیل بزرگی كبد نیست. باید توجه داشت كه كودكان زیر سه سال به دلیل انحنای طبیعی كمر به سمت عقب، ممكن است «شكم گنده» به نظر برسند! بزرگی كبد میتواند علامت بسیاری از بیماریهای مادرزادی كبد، هپاتیت‌ها، كبد چرب ناشی از چاقی یا سوءتغذیه، آبسه‌ها یا تومورهای كبدی و. . . باشد. نكته مهم اینكه در مراحل انتهایی بیماریهای مزمن كبدی اندازه كبد كوچكتر از حد طبیعی است. سونوگرافی روش خوبی برای تشخیص اندازه كبد در كنار سایر مشخصات كبد است.
2) زردی: افزایش مقدار ماده‌ای به نام بیلی‌روبین در خون باعث زردی یا یرقان می‌شود. در كودكان، اگر عدد بیلی‌روبین خون بالاتر از 5/2 باشد زردی با چشم قابل رویت خواهد بود. سفیدی چشم كودك اولین جای بدن است كه زردی در آن خود را نشان می‌دهد. بیماریهای كبدی یكی از علل زردی كودكان هستند، زیرا كبد مسئول دفع ماده بیلی‌روبین از بدن است و در بیماریهای كبدی، این عملكر كبد مختل می‌شود.
نكته مهم اینكه وجود زردی در شیرخوار در كنار مدفوع بیرنگ (شبیه رنگ پوست لیموشیرین یا گچ) علامت مهمی از بیماری جدی كبدی است كه لازم است فورا شیرخوار نزد متخصص كودكان برده شود. پس مادران گرامی كه تازه صاحب فرزند شده‌اند در صورتی كه در كنار زردی شیرخوار، متوجه مدفوع كاملا سفید كودك شوند بهتر است برای درمان فوری بیماری كبدی به پزشك مراجعه كنند.
3) خارش: در بیماریهای كبدی به دلیل تجمع مواد مسبب خارش در بدن، خارش شدید ممكن است دیده شود اما هر خارش نشانه بیماری كبدی نیست بلكه وجود خارش در كنار سایر علایم بیماری كبدی یا خارش مقاوم به درمان به نفع بیماری كبدی كودك میتواند باشد.
4) وجود مایع در شكم (آسیت): تجمع مایع اضافی در حفره صفاقی شكم باعث بزرگی شكم می‌شود. علل این علامت بیماریهای كبدی، كلیوی، قلبی و. . . است.
5) خونریزی وسیع گوارشی: استفراغ خونی حجیم كه باعث كم‌خون شدن كودك می‌شود، ممكن است به دلیل وجود رگهای بزرگ واریسی غیر طبیعی در مری و معده ناشی از بیماری كبدی باشد لذا انجام آندوسكوپی به تشخیص این حالت كمك می‌كند.
سایر علایم:
خونریزی خود به خود در نقاط مختلف بدن به‌طور مكرر، قرمزی كف دست و پا به ویژه در برجستگی‌های موجود در مسیر انگشت شست یا آخر در كف دست، برجستگی‌های قهوه‌ای روی زانوها و آرنج و پلك‌‌ها، خال‌های عروقی شبیه عنكبوت روی صورت و قفسه سینه، كاهش سطح هوشیاری یا كوما باعث نامشخص و بزرگی طحال علایمی هستند كه ممكن است نشان دهنده بیماری كبدی كودك باشند و بررسی توسط پزشك متخصص كودكان لازم است.
