رژيم غذايی برای كودكان
داشتن اطلاعات علمی و توسل به آن از همان لحظاتی كه نوزادی متولد می‌شود، ضروری به نظر می‌رسد. مادران جوان اگر بدانند با چه تغذیه‌ای می‌توانند رشد جسمی و ذهنی را در نوزاد خود وسعت بخشند، خواهند توانست سلامتی او را تضمین كنند.
مادران چه نكاتی راباید در رژیم غذایی كودك خود رعایت كنند تا رشد آن‌ها آسیب نبیند؟
در رژیم غذایی كودكان باید سعی شود از تمام موادغذایی مورد نیاز كودك استفاده شود كه شامل مواد پروتیینی - كربوهیدرات (قندی) - چربی - ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌باشد. چه موادی در تغذیه كودك باعث افزایش ضریب هوشی یا حافظه می‌شود و آیا اصلا این مساله امكانپذیر است؟
از گذشته‌ها بحث و گفت وگوهای زیادی در این مورد، مطرح بوده است. طی مدارك تجربی و شاید علمی و بررسی‌هایی كه در نقاط مختلف انجام (مناطق خشك، خوش آب و هوا و سواحل دریاها) انجام گردیده، چنین نتیجه گیری نموده‌اند كه مصرف محصولات دریایی بیشتر در ضریب هوشی مؤثر است. البته پودرهای گیاهی كندر نیز این نقش را دارا هستند.
زمانی كه كودك علاقه‌ای به خوردن گوشت ندارد، مادر با چه روش و تدبیری می‌تواند عمل كند؟
اصولا اگر مایل به مصرف موادغذایی مهمی مانند گوشت در تغذیه فرزندان هستید، باید ابتدا از غذاهایی مثل سوپ با گوشت كم و خیلی ریز شده استفاده كنید و بتدریج مقدار مواد گوشتی غذا را بیشتر نمایید. توجه داشته باشید بیشتر كودكان گوشت را به صورت تكه دوست ندارند و گاهی اوقات از بوی گوشت در غذا لذت نمی برند. سعی كنید گوشت به صورت تكه‌های خیلی ریز باشد و بوی گوشت به وسیله افزودن سبزیجات - حبوبات مجاز و حبوبات سبز و پیاز گرفته شود. در این صورت تمایل كودكان بیشتر خواهد شد. به عنوان مثال بچه‌ها گوشت خورشتی را نمی خورند ولی بیشتر آن‌ها ماكارونی را با گوشت چرخ كرده دوست دارند و می‌خواهند هر روز ماكارونی طبخ شود!
راه دیگر مصرف موادگوشتی؛ پخت آن‌ها به صورت كتلت و كوكوی گوشت است همچنین به صورت كباب تابه‌ای چرخ شده همراه با مواد دیگر مثل هویج و سیب زمینی كه گوشت آن واضح و قابل رویت نباشد. نكته دیگر اینكه اگر كودك یك نوع گوشت را نمی خورد از انواع دیگر مواد گوشتی می‌توان استفاده نمود.
آهن و مواد حاوی آن از چه سنی و تا چه سنی برای كودكان باید در نظر گرفته شود؟
شیر غنی‌ترین و كامل‌ترین منبع تغذیه نوزاد است ولی كمبودهایی نیز دارد. در نتیجه، این كمبودها باید به وسیله تجویز داروهای تكمیلی به نوزادان و شیرخواران برطرف گردد. از هفته دوم تولد ویتامین‌های A و D علاوه بر شیر مادر تجویز می‌گردد و به طور معمول از پنج ماهگی قطره آهن نیز اضافه می‌شود و استفاده از این ویتامین‌ها و آهن باید تا دو سالگی ادامه یابد. در بعضی از شیرخواران این مدت زمانی كمتر است.
چه موادغذایی باید روزانه به كودك برسد؟
همانطوری كه ذكر شد شیر مادر تا پایان سن پنج ماهگی تنها منبع تغذیه شیرخوار همراه ویتامین است. از ابتدای سن ۶ ماهگی تغذیه تكمیلی شروع می‌شود و بهتر است از موادی كه مادر در خانه تهیه می‌نماید استفاده شود. هنوز از ۶ ماهگی تا یك سالگی غذای اصلی كودك شیر است كه همراه آن باید از مواد پروتیینی (موادگوشتی، حبوبات، تخم مرغ)، موادچربی (كه در موارد قبلی ذكرشده موجود است) و مواد قندی طبیعی (كه میوه جات سرشار از آن‌هاست و در خرما، عسل (درسن تعیین شده)، كشمش، مربا و... موجود است) استفاده شود.
از مجموعه این مواد می‌توان به صورت سوپ، فرنی، حریره، تخم مرغ، برنج له شده، ماست، پوره سیب زمینی، پوره سبزیجات و میوه‌ها همراه شیر استفاده نمود كه غذای كاملی برای شیرخوار خواهد بود و از سن یك‌سال به بعد غذای ساده و خانگی سفره همراه با ویتامین و آهن تامین كننده احتیاجات كودك است.
با تولد نوزاد در خانواده مادربزرگ‌ها و افراد قدیمی‌تر به مادران جوان توصیه می‌كنند تا زودتر و در سن ۳ ماهگی دادن آب میوه به نوزاد را شروع كنند، دراین مورد چه توصیه‌ای دارید؟
توصیه بر این است كه تا پایان ۵ ماهگی تنها شیرمادر و ویتامین به نوزاد داده شود و غذای تكمیلی زودتر شروع نشود. بخصوص هیچ‌گاه به پیشنهاد چشاندن مزه غذای سفره بزرگسالان به شیرخواران تن درندهید. همچنین میوه‌ها را نیز بعد از 6 ماهگی شروع و میوه‌هایی كه حساسیت‌زاست را حدود یك سالگی امتحان نمایید. البته آن دسته از كودكانی كه حساسیت پوستی - تنفسی دارند باید تعدادی از موادغذایی و میوه‌ها را مصرف نكنند.
خوردن كدام یك برای كودك مفیدتر است؛ میوه یا آب میوه؟
ابتدا باید در شیرخواران ۶ ماه به بعد آب میوه از مقدار كم شروع و بتدریج به مقدار آن اضافه شود. پوره میوه بتدریج بعد از آب میوه و خود میوه بایستی زمانی كه كودك كنترل بلع پیدا كند استفاده شود. حتی تا دو سالگی بهتر است میوه‌ها تكه‌تكه شده و حتما با نظارت والدین مصرف گردد ولی در مجموع خود میوه بهتر از آب میوه است.
در كودكانی كه وزن بیشتر از سن خود دارند، با چه روش‌هایی می‌توان چاقی را كنترل كرد؟
بلای قرن بیست و یك چاقی كودكان خواهد بود كه به علل عدیده ای به وجود می‌آید. ولی در مجموع اگر می‌خواهید فرزندتان چاق نشود از ابتدا به حرف اطرافیان توجه ننماید. اگر پزشك می‌گوید كودك وزن مناسب دارد در مصرف داروهای اضافی و اشتهاآور اصرار نكنید و به توصیه پزشك گوش دهید. در ضمن با زور به كودكان غذا ندهید. نحوه برخورد با بچه‌های چاق بیشتر به والدین مربوط می‌شود تا پزشك. به طور معمول در سنین كودكی دارویی توصیه نمی‌شود و با رژیم درمانی قابل كنترل خواهد بود.
نكات اساسی عبارت است از:
مصرف شیرینی مخصوصاً شیرینی جات به صورت كیك، نان خامه ای، شكلات، بستنی، نوشابه و... كه باید قطع شود یا دست كم هفته ای یكبار به مقدار كم مصرف گردد. حجم موادغذایی بخصوص برنج، سیب زمینی و ماكارونی محدود شود. در غذاهای طبخ شده از روغن حیوانی استفاده نشود و غذا بیش از حد چرب و شور نباشد. مصرف آب و مایعات همراه غذا (بخصوص با غذاهای شور) موجب تشدید چاقی می‌گردد. حتما ورزش در برنامه كودك گنجانده شود و از بازی‌های كامپیوتری نشسته، اجتناب به عمل آید. به طور كلی سعی كنید یك برنامه ورزشی منظم را برای آن‌ها اجراكنید.
برای كودكان در سنین مختلف چند وعده غذایی باید در نظر گرفته شود و كدام وعده ضروری‌تر است؟
هر 3-2 ساعت یك بار، باید به نوزادان شیر داده شود. با افزایش سن، به تدریج فاصله وعده‌ها بیشتر و در سنین ۶ماهگی به بعد سه وعده مواد غذایی و بقیه وعده شیر داده شود و به طور كلی از فاصله ۲ ساعت به ۳ ساعت و ۴ ساعت یك بار برسد. وعده‌های صبحانه مهم‌ترین نوبت می‌باشند ولی چون كودكان (بخصوص كودكان مادران خانه‌دار) دیر بیدار می‌شوند، این وعده به ظهر نزدیك است بنابراین وعده ظهر ضرورت بیشتری پیدا می‌كند. ولی در یك برنامه منظم، وعده صبح مهم‌تر است و ضرورت بیشتری دارد.
تغذیه در افزایش رشد كودكان تا چه میزان مؤثر است و به مادران دراین زمینه چه توصیه‌ای دارید؟
با تغذیه بهتر، میانگین رشد قد - وزن – دور سر، تغییر می‌نماید و حتی نژادهای كوتاه قد با تغذیه مناسب به رشد قدی خوبی رسیده‌اند. علاوه بر این در مواردی كه سوءتغذیه عارض می‌شود روی رشد فیزیكی و عقلی تاثیر منفی خواهد گذاشت. به خانواده‌ها توصیه می‌گردد از مصرف تنقلات (شكلات، كاكائو، چیپس، پفك و ...) پرهیز نمایند و از غذاهای خانگی استفاده كنند. همچنین در مواردی كه غذا حاضر نیست از نان، پنیر، كره، خرما، كشمش و ساندویچ‌های عصرانه یا در مدرسه به صورت نان، پنیر و گردو و در منزل از مواد گوشتی، تخم مرغ، لبنیات، میوه‌ها، سبزیجات ، شیرینی‌های طبیعی و خشكبار استفاده نمایند.
چگونه می‌توان عادات بد غذایی را از كودكان گرفت؟
فقط با آموزش والدین و اطرافیان شیرخوار و عدم توجه پدران و مادران به توصیه‌های غیرعلمی افراد فامیل و دوستان.
آیا دادن داروهای تقویتی و مولتی ویتامین به كودكان ضروری است؟
شیرخوارانی كه از شیر مادر استفاده می‌كنند، علی رغم اینكه از بهترین تغذیه استفاده می‌كنند، ضعف‌های شیر مادر باید به وسیله تامین ویتامین‌های A-D، آهن و در مواردی كلسیم، روی، سلنیوم و فلوراید تامین شود (زیرنظر پزشك).
بعد از دوسالگی معمولا دادن داروی تقویتی ضرورتی ندارد؛ زیرا كودك با خوردن مواد غذایی و میوه، ویتامین‌ها و دیگر مواد لازم برای رشد را به دست می‌آورد ولی برای بچه‌های كم وزن، بی‌اشتها، رنگ پریده و كم غذا و كودكی كه رشد كمی دارد باید از داروهای تقویتی استفاده كرد.
برای جلوگیری از كم خونی در كودكان چه باید كرد و كودكانی كه دچار كم خونی هستند چگونه و با چه تغذیه ای بهتر درمان می‌شوند؟
اگر مادر كم خون باشد باید حتما درمان شود. بعضی از كم خونی‌ها ارثی است كه باید با انجام آزمایش‌هایی، نوع آن را مشخص نمود. به صورت معمول مصرف قطره آهن از پنج ماهگی به عنوان پیشگیری، مصرف می‌شود و برای درمان میزان مصرف آن بیشتر می‌شود. اصولا مواد گوشتی، لبنیات، تخم‌مرغ، سبزیجات، میوه‌ها و خشكبار حاوی آهن و سایر املاح می‌باشند. نكته مهم در مصرف آهن این است كه تركیبات آهن همراه غذا استفاده نشود (یك ساعت قبل و یا دوساعت بعد از غذا)، همچنین بهتر است با آب میوه‌های حاوی ویتامین ث مثل مركبات و لیموترش تازه مصرف شود كه در این صورت جذب آهن بیشتر خواهد شد.
شایع‌ترین مشكلی كه در میان كودكان ایرانی مشاهده می‌شود، كدام است و چگونه می‌توان آن را درمان كرد؟
از نظر تغذیه‌ای، متاسفانه اتكا به موادی كه كیفیت غذایی ندارند (مثل شكلات، كاكائو، چیپس، پفك، نوشابه و ... و نیز مصرف غذاهای آماده و سریع كه هم از نظر بهداشتی و هم از نظر كیفیت موادغذایی مناسب نیستند) به تدریج بیشتر و بیشتر می‌شود. از نظر بیماری، شایع ترین گرفتاری كودكان ابتلا به ویروس‌های تنفسی فوقانی است كه خیلی سریع بین كودكان بخصوص در مدارس و مهدكودك‌ها، گسترش می‌یابد و راه درمان آن‌ها استراحت، مصرف غذاهای ولرم، آبكی، آب میوه و داروهای مسكن ساده مثل استامینوفن و پرهیز از مصرف آنتی بیوتیك است.
تزریق واكسن سرماخوردگی را برای كودكان تا چه اندازه ضروری می‌دانید؟
به طور اصولی سرماخوردگی واكسنی ندارد؛ زیرا تقریبا 200 نوع ویروس سرماخوردگی وجود دارد. واكسن موجود آنفلوانزا نیز برای كودكان مستعد آلرژی، آسم، بیماری‌های قلبی، مرض قند، كودكان مبتلا به عفونت‌های مكرر و كسانی كه داروهای تضعیف‌كننده سیستم ایمنی مصرف می‌نمایند و یا كودكانی كه مجبورند آسپرین طولانی مدت استفاده نمایند مصرف می‌شود چون سیستم ایمنی را تحریك می‌كند و در نتیجه احتمال دارد در مورد ویروس‌های دیگر نیز دفاع بدن را تقویت نماید.
میزان رشد طبیعی در سال اول، سال دوم و سال‌های بعد زندگی او نسبت به زمان تولد باید چقدر باشد كه رشد او طبیعی تلقی گردد؟
وزن كودك در یك سالگی باید سه برابر تولد و قد او ۲۵ سانتی‌متر اضافه شود. به طور كلی چند فرمول در این مورد وجود دارد كه والدین می‌توانند با كمك آن وزن و قد طبیعی كودكشان را محاسبه كنند.
از 6-1 سالگی: وزن = (سن × ۲) + ۸
2-۱۲ سالگی: قد = (سن × ۶) + ۷۷
