اختلال بیش‌فعالی و عدم تمرکز حواس در کودکان
بیش‌فعالی و عدم تمرکز حواس چیست؟
اختلال بیش‌فعالی و عدم تمرکز به حالتی اطلاق می‌شود که فرد در آن نمی‌تواند با آرامش یک‌جا بنشیند، تمرکز کند و رفتارش را تحت کنترل بگیرد. این مشکلات معمولا قبل از هفت سالگی در کودکان بروز می‌کنند. (البته ممکن است چند سال دیرتر تشخیص داده شوند). پزشکان هنوز علت دقیق این اختلال را نمی‌دانند، اما عده‌ای از پژوهشگران معتقدند که اختلال بیش‌فعالی و عدم تمرکز می‌تواند به دلیل کمبود ماده‌ای شیمیایی در مغز ( به نام نوروترانسمیتر) باشد. این ماده شیمیایی به کنترل رفتار توسط مغز کمک می‌کند. معلمان و والدین علت ایجاد این اختلال نیستند، اما می‌توانند به کودکی که دچار این اختلال است کمک کنند تا با این مشکل راحت‌تر کنار بیاید.
علائم
اختلال بیش‌فعالی و عدم تمرکز حواس نشانه مشخص دارد که عبارتند از: مشکل در تمرکز حواس و توجه فعالیت بیش از حد (بیش‌فعالی) عمل کردن قبل از فکر کردن. این اختلال علائم دیگری نیز دارد. كه در برخی کتاب‌های مربوطه موجود است. بر اساس نوع علائم، این اختلال را می‌توان در سه دسته کلی طبقه‌بندی کرد: تیپ كم توجه: افراد این تیپ نمی‌توانند بر یک کار یا فعالیت خاص تمرکز کنند. تیپ بیش‌فعال: افراد این تیپ بیش از حد فعالیت می‌کنند و قبل از اقدام و عمل کردن فکر نمی‌کنند.
تیپ ترکیبی: در این تیپ، فرد ترکیبی از دو تیپ قبل است. یعنی نه تنها توانایی تمرکز ندارد، بلکه بیش از حد نیز فعال بوده و بدون فکر عمل می‌کند.
تیپ كم‌توجه
بسیاری از کودکان که در این تیپ جای می‌گیرند، نمی‌توانند به خوبی تمرکز کنند. این نوع کودکان معمولا: به جزئیات توجه نمی‌کنند
نمی‌توانند بر بازی‌ها و تکالیف مدرسه تمرکز کنند به امر و نهی‌ها توجهی نمی‌کنند و تکالیف مدرسه را به طور کامل انجام نمی‌دهند
نمی‌توانند امور را مدیریت کنند و در کارهای‌شان نظم ندارند خیلی زود حواس‌شان پرت می‌شود اسباب بازی‌ها، کتاب‌ها و در کل اموال‌شان را به راحتی گم می‌کنند.
تیپ بیش‌فعال
فعالیت بیش از حد بارزترین نشانه این نوع کودکان است. آنها مدام در حال تحرک هستند. همچنین قبل از عمل فکر نمی‌کنند. برای مثال ممکن است بدون اینکه به اطراف خود توجه کنند به طرف خیابان بدوند تا از آن عبور کنند. به همین دلیل ممکن است گاه در شرایط بسیار خطرناکی قرار بگیرند. البته درجه این اختلال با تغییر سن تغییر می‌کند. بیش‌فعالی و عمل کردن بدون فکر معمولاً همراه یکدیگرند. کودکان بیش‌فعال معمولا: آرام و قرار نداشته و مدام تکان می‌خورند نمی‌توانند آرام روی صندلی بنشینند و دوست دارند از جای خود بلند شوند مدام در حال دویدن و بالا رفتن از اجسام بلند هستند نمی‌توانند در سکوت بازی کنند بیش از اندازه صحبت می‌کنند قبل از اینکه سوال تمام شود، پاسخ می‌دهند و در واقع صحبت دیگران را قطع می‌کنند نمی‌توانند صبر کنند و در نوبت بمانند در بازی دیگران اختلال ایجاد می‌کنند.
تیپ ترکیبی
کودکانی که در این دسته جای می‌گیرند، ویژگی‌های هر دو گروه قبل را دارند.آنها نه تنها نمی‌توانند تمرکز کنند، بلکه بیش از حد نیز فعال بوده و بدون فکر پاسخ می‌دهند. البته نباید فراموش کرد که هر کودکی ممکن است هر از چند گاهی بیش از حد فعال شده و تمرکز حواسش کاهش پیدا کند، اما این امر در آنها استثناست. کودکانی که دچار این اختلال هستند، همیشه اینگونه رفتارها را از خود بروز می‌دهند. در واقع این گونه رفتارها برای آنها اصل است، نه استثنا. این رفتارها می‌تواند برای کودکان مشکلات زیادی در خانه، مدرسه و در مقابل سایر کودکان ایجاد کند؛ به همین دلیل بسیاری از کودکانی که دچار این اختلال هستند معمولا احساس نگرانی و افسردگی می‌کنند. این نوع احساسات از علائم بیش‌فعالی نیست، بلكه ناشی از مشکلاتی است که آنها در محیط‌های گوناگون دارند.
درمان
هیچ درمان سریعی برای این کودکان وجود ندارد، اما می‌توان رفتارهای آنها را کنترل کرد. خانواده و معلمان این گونه کودکان باید: اطلاعات بیشتری راجع به این اختلال کسب کنند. به کودک یاد بدهند چگونه رفتارش را مدیریت کند. یک برنامه آموزشی مجزا و مخصوص برای آنها طراحی كنند. داروهای ضروری را، در صورت نیاز، برای آنها فراهم کنند.
تشخیص
هر گاه کودک نشانه‌ای مبنی بر داشتن چنین اختلالی از خود نشان داد، باید برای معاینه کامل نزد پزشک متخصص و مشاور کودک برده شود. معاینه کامل تنها راه تشخیص این اختلال است. همچنین باید: سایر علل رفتارهای کودک را (در صورت وجود) تشخیص داد. سایر اختلالات کودک را (در صورت وجود) تشخیص داد.
کودکان بیش فعال
در مدرسه رفتن ممکن است برای اینگونه کودکان خیلی سخت باشد. موفقیت در مدرسه معمولا مستلزم داشتن تمرکز کافی و توانایی کنترل رفتار است. این نقاط ضعف کودکان بیش فعال است. راه‌های گوناگونی برای کمک به این کودکان در مدرسه وجود دارد. گاه لازم است برای آنها برنامه درسی ویژه‌ای گذاشته شود. لازم است معلمان از وجود این اختلال در آنها آگاهی کامل داشته و با آنها رفتاری متناسب اختلال‌شان داشته باشند.
نکاتی برای والدین: شما باید اطلاعات خود را در رابطه با این اختلال افزایش دهند. والدین هر چه بیشتر راجع به این اختلال اطلاعات کسب کنند، بیشتر می‌توانند به خود و فرزندشان کمک کنند.
اگر فرزند شما کار درستی انجام داد، او را تشویق و سعی کنید توانایی‌های او را به نحوی تقویت نمایید. راجع به استعدادهایش با او صحبت و اعتماد به نفسش را تقویت کنید.
مثبت، پیگیر و واضح رفتار کنید. مقررات واضحی برای فرزندتان وضع کنید. به فرزندتان بگویید بهتر است چگونه رفتار کند. فقط از کارهای ممنوعه صحبت نکنید. کمی هم از کارهایی که بهتر است او انجام دهد، صحبت کنید. به فرزندتان عواقب کارهایش را توضیح دهید. همچنین یک سری امتیازات و جوایز برای او قائل شوید و به او وعده دهید در صورتی‌که کارهای خوب انجام دهد، این جایزه‌ها را به او می‌دهید.
راهکارهای مدیریت اینگونه کودکان را یاد بگیرید. استفاده از این راهکارها باعث کاهش رفتارهای منفی و افزایش رفتارهای مثبت می‌شود. شما می‌توانید اطلاعات مورد نیاز را از کتاب‌های گوناگونی که در این رابطه وجود دارند، بگیرید. با پزشک فرزندتان در رابطه با استفاده از دارو مشورت کنید. به سلامت روانی فرزندتان و البته خودتان توجه کنید. هر از چند گاهی نزد مشاور بروید. مشاور می‌تواند در تربیت و بزرگ کردن اینگونه کودکان به شما کمک زیادی بکند. و در کاهش ناراحتی و گاه ناامیدی شما بسیار موثر باشد. با والدینی که فرزندشان چنین اختلالی دارد، صحبت کنید. آنها معمولا تجربیات خوبی می‌توانند در اختیار شما بگذارند. با دبیر و مدرسه فرزندتان مدام در ارتباط باشید. به دبیر فرزندتان در رابطه با عملکرد او توضیح دهید. همچنین از او در رابطه با عملکرد فرزندتان در مدرسه بپرسید.
نکاتی برای دبیران: اطلاعات خود را در رابطه با این اختلال افزایش دهید. بدانید که دقیقا انجام کدام نوع فعالیت‌ها برای اینگونه کودکان دشوار است. مثلا برخی از این کودکان نمی‌توانند کارها را خوب شروع کنند، در حالی‌که برخی دیگر نمی‌توانند کارها را خوب تمام کنند. هر دانش‌آموز نیاز متفاوتی دارد. قوانین و مقررات را برای اینگونه دانش‌آموزان به صورت واضح و مکرر بیان کنید. قوانین واضح به این گونه کودکان کمک زیادی می‌کند. به دانش‌آموز نشان دهید چگونه می‌تواند از دفاتر برنامه ریزی استفاده کند. به دانش آموز کمک کنید انرژی‌اش را به گونه‌ای سالم تخلیه کند؛ مثلا اجازه دهید برخی فعالیت‌هایش را در کلاس به صورت ایستاده انجام دهد. اجازه دهید برخی تکالیفش را به کمک کامپیوتر انجام دهد. از اینگونه دانش‌آموزان انتظارات زیادی داشته باشید، اما در عین حال هر گاه به کمک نیاز داشت به او کمک کنید.
