رشد كودكان، مهم‌ترين دغدغه مادران
در شماره قبل مجله در مورد پاره‌ای از اقدامات تغذیه‌ای كه توسط مادران جهت رشد كودكان‌شان اعمال می‌شود و می‌تواند برای سلامت آنان زیان‌بار باشد بحث كردیم. در این مقاله درباره سایر اقدامات مضر یا ضروری كه در این ارتباط، توسط مادران انجام می‌شود و نیز در مورد الگوی غذایی صحیح، مناسب و متنوع كه در حفظ سلامت كودكان و تأمین رشد آنان ضروری است، بحث و بررسی خواهیم داشت. یكی دیگر از اقداماتی كه توسط بسیاری از مادران به منظور افزایش رشد فرزندان‌شان انجام می‌شود، آن است كه به آنان زیاده از حد غذا می‌خورانند و تصور می‌كنند كه مصرف غذای زیاد موجب افزایش رشد كودك می‌شود. این كار اشكالاتی به این شرح در بر دارد:
اشكالات مصرف غذای زیاد
این امرموجب برقراری عادت غلط پرخوری در كودك می‌شود كه این عادت تا آخر عمر با او خواهد بود و نتیجه آن، عوارض و اختلالات مختلف برای او در آینده می‌باشد.
چنانچه مقدار زیادی غذا در یك وعده میل شود، جذب مواد مغذی موجود در غذا كاهش می‌یابد، در نتیجه نیازهای تغذیه‌ای شخص، بخصوص كودكان كه در حال رشد سریع هستند، تأمین نمی‌گردد و كودك مبتلا به سوء‌تغذیه و عوارض ناگوار ناشی از آن می‌شود.
چون معده كودكان كوچك است و ظرفیت پذیرش غذای زیاد را ندارد، لذا پر كردن معده از غذا موجب سنگینی و نفخ در دستگاه گوارش و دل‌درد و احتمالا اسهال در اطفال می‌شود كه چنانچه این امر ادامه یابد، نتیجه آن ناراحتی و اختلالات گوارشی است كه موجب ضعیف شدن دستگاه گوارش و ابتلا به انواع بیماری‌های گوارشی در آینده می‌گردد.
پرخوری در یك وعده غذایی باعث پر شدن معده كودكان و بی‌اشتهایی در وعده غذایی دیگر خواهد شد كه این امر منجر به عدم دریافت كافی مواد مغذی و بروز سوء تغذیه و اختلال در رشد آنان خواهد شد. برخی از مادران جهت تأمین رشد فرزندان‌شان به آنان بطور مكرر غذا یا ماده غذایی می‌خورانند، یعنی در واقع كودك را وادار به ریزهخواری می‌كنند.
ریزهخواری یكی از عوامل مهم بروز چاقی در افراد (از جمله كودكان) است. علاوه بر آن نظر به اینكه موادی كه در این فرم الگوی غذایی مصرف می‌شود، بیشتر از نوع مواد چرب یا شیرین یا پرنمك است، نمی‌تواند به عنوان میان وعده‌های مفید و با ارزش تغذیه‌ای بالا، نیازهای تغذیه‌ای اطفال را تأمین كند. ضمناً ریزهخواری جلوی اشتهای كودكان را جهت صرف غذای اصلی می‌گیرد و در نتیجه آنها نمی‌توانند در وعده‌های ناهار و شام مقدار كافی غذا بخورند و از آنجایی‌كه ریزهخواری قادر به تأمین مواد مغذی مورد احتیاج اطفال نیست لذا پیامد آن، سوء تغذیه و اختلال در رشد خواهد بود.
گاه مشاهده می‌شود كه كودكان در مدرسه یا در خانه از میان وعده‌های فاقد ارزش تغذیه‌ای و یا حتی مضر استفاده می‌كنند و در مصرف این قبیل میان وعده‌ها افراط می‌نمایند. موادی مانند چیپس، پفك، نوشابه‌های گازدار، انواع كیك‌های چرب و . . . از میان وعده‌هایی است كه معمولا مورد علاقه فراوان كودكان است و علاوه بر آنكه نیازهای تغذیه‌ای آنان را جهت رشد كافی تأمین نمی‌كند به سلامت‌شان نیز لطمه می‌زند و ضمناً بعلت پركالری بودن، اشتهای آنان را نیز برای صرف غذای اصلی كور می‌كند. بسیاری از كودكان تمایل زیادی به مصرف فست‌فودها (یا غذاهای آماده) دارند و در اكثر موارد، این غذاها را جانشین غذاهای مفید خانگی می‌كنند. فست‌فودها اكثراً حاوی مقدار زیادی روغن و نمك هستند كه برای سلامت و رشد كودكان به هیچ‌وجه مفید نیست. به اضافه اینكه در آماده‌سازی و طبخ این نوع غذاها، معمولا نكات صحیح و ضروری تغذیه‌ای و بهداشتی رعایت نمی‌شود، بنابراین علاوه بر كمبودهای تغذیه‌ای، می‌توانند باعث ایجاد مشكلات بهداشتی نیز در كودكان شوند.
چه نوع تغذیه‌ای در حفظ سلامت و تأمین رشد كودكان موثر است؟
كودكان در سنین بسیار حساسی از زندگی قرار دارند و لازم است به تغذیه آنان توجه كافی مبذول شود. این گروه سنی در مرحله رشد سریع و فعالیت فكری شدید قرار دارند و هر نوع اختلالی در تغذیه آنان می‌تواند لطمات بسیار مهم و گاه غیر قابل جبران به سلامت و بخصوص رشد آنان وارد سازد. توصیه متخصصان تغذیه آن است كه تغذیه كودكان و نوجوانان باید به گونه‌ای باشد كه تمام نیازهای تغذیه‌ای آنان را به حد كافی و در میزان متعادل تأمین نماید. بخصوص از نظر رشد جسمی، چنانچه مواد مغذی لازم برای رشد به میزان كافی به آنان نرسد، ممكن است رشد جسمی دچار اختلال شده و شخص تا آخر عمر كوتاه قد باقی بماند. حال ببینیم كدامیك از مواد مغذی در رشد كودكان مؤثرند.
انرژی
انرژی جهت تأمین رشد جسمی و فعالیت فكری كودكان تأثیر بسیار مهمی دارد. برای تأمین رشد و بلند شدن استخوان‌های طویل، نیاز به انرژی كافی است. منابع تأمین انرژی عبارتند از: كربوهیدرات‌ها، چربی‌ها و پروتئین‌ها. انرژی باید به میزان لازم دریافت گردد نه بیش از نیاز. وزن كودك و وضعیت رشد او معیار خوبی جهت تعیین كفایت یا كمبود و یا ازدیاد دریافت انرژی می‌باشد. مصرف زیاده از حد مواد انرژی‌زا موجب افزایش وزن و چاقی در كودك می‌شود.
پروتئین
پروتئین یكی از مهم‌ترین فاكتورهای تغذیه‌ای برای رشد كودك محسوب می‌شود، زیرا ماده اصلی تمام سلول‌های بدن را عمدتاً پروتئین تشكیل می‌دهد. لازم به ذكر است كه كودكان و نوجوانان جهت تأمین رشد كافی، باید از پروتئین‌های باارزش بیولوژیكی بالا یعنی شیر و لبنیات، تخم‌مرغ و انواع گوشت قرمز و سفید (مرغ و ماهی) به میزان لازم استفاده كنند.
ویتامین A
این ویتامین كه در جگر، كره و زرده تخم‌مرغ به میزان قابل توجه وجود دارد، عامل بسیار موثری در رشدكودكان می‌باشد. منابع گیاهی ویتامین A سبزیجات دارای برگ سبز، هویج، گوجه‌فرنگی و میوه‌هایی مانند زردآلو، طالبی، هلو، آلو و شلیل هستند، البته منابع حیوانی این ویتامین كاربرد بیشتری در بدن دارد، ولی مصرف پیش‌ساز ویتامین A (یعنی منابع گیاهی آن) نیز ضروری است.
كلسیم و فسفر
منابع مهم این دو ماده معدنی عبارت است از شیر و لبنیات. مصرف لبنیات به میزان كافی برای رشد كودكان و نوجوانان لازم است، البته برای جذب كلسیم و فسفر از روده و رسوب فسفات كلسیم در استخوان‌ها و تأمین رشد، وجود ویتامین D لازم است كه در اثر تابش نور مستقیم آفتاب به پوست، در بدن انسان تولید می‌شود.
روی
روی ماده معدنی دیگری است كه وجود آن برای تأمین رشد كودكان ضروری است. این ماده معدنی در پروتئین‌های حیوانی (لبنیات، گوشت قرمز و سفید و تخم‌مرغ) به مقدار كافی وجود دارد. پروتئین‌های گیاهی مانند حبوبات، مغز دانه‌ها و غلات نیز از منابع روی محسوب می‌شوند، ولی از آنجایی‌كه جذب روی موجود در منابع حیوانی خیلی بهتر از منابع گیاهی است، بنابراین لازم است این گروه سنی از منابع حیوانی روی به میزان لازم استفاده كنند.
یـد
برای تأمین رشد كودكان و نوجوانان لازم است در مواد غذایی مصرفی آنان مقدار كافی ید موجود باشد. در مناطق كوهستانی كه مقدار ید محصولات غذایی كافی نیست لازم است حتماً از نمك ید‌دار استفاده شود.
توصیه‌هایی برای رشد كودكان
مصرف صبحانه برای كودكان بسیار ضروری است. بهتر است در وعده صبحانه از نان، پنیر بدون نمك و یك لیوان شیر همراه مقداری عسل یا خرما استفاده شود. روزانه 3 واحد لبنیات كه شامل یك لیوان شیر یا ماست یا یك قوطی كبریت پنیر یا یك‌چهارم لیوان كشك مایع یا 2 لیوان دوغ می‌باشد برای رشد كودكان لازم است. روزانه مصرف 3-2 واحد از گروه گوشت، تخم‌مرغ، حبوبات و مغز دانه‌ها برای كودكان ضروری است. هر 1 واحد از این گروه شامل 90-60 گرم گوشت (قرمز یا سفید) یعنی 2 قطعه گوشت خورشی یا نصف ران متوسط یا سینه متوسط مرغ یا یك عدد تخم‌مرغ نسبتاً بزرگ یا 2 عدد تخم‌مرغ كوچك یا نصف لیوان حبوبات پخته یا یك‌سوم لیوان مغز‌دانه‌ها (آجیل) است. البته لازم است كودكان حتماً از پروتئین‌های حیوانی (یعنی گوشت و تخم‌مرغ) نیز در روز استفاده نمایند، در حالی‌كه مصرف پروتئین‌های گیاهی هم برای آنها مفید است. مصرف میوه و سبزی به میزان كافی، یعنی سبزی خوردن و سالاد همراه ناهار و شام و 3-2 واحد میوه در روز توصیه می‌شود. هر واحد میوه شامل یك عدد میوه متوسط (سیب، پرتقال، هلو و ...) یا یك عدد موز كوچك یا یك‌چهارم طالبی متوسط یا نصف لیوان میوه‌های كوچك مانند دانه انگور، گیلاس، آلبالو، توت، توت فرنگی و ... می‌باشد. بهتر است به عنوان سس سالاد از آب‌لیمو ترش تازه و مقداری روغن زیتون استفاده شود. مصرف نان و برنج جهت تأمین كالری لازم برای رشد، ضروری است. ورزش‌هایی مانند بارفیكس، بسكتبال و والیبال نیزبه رشد كودكان كمك می‌كند.
