وقـتی كودك صـاحب دندان مي‌شود
دندان‌های شیری شیرخواران از سن حدود 6 ماهگی از میان لثه‌ها رویش دارد اما ممكن است در شیرخواری كمی دیرتر تا 12 ماهگی به تأخیر بیافتد و بعضی در همان سن 8-6 دندان داشته باشند و این مسئله تا حدی بر ژنتیك و خانواده مربوط است و معمولاً 20 دندان شیری تا انتهای 20 سالگی كامل می‌شود رویش اولین دندان ارتباطی با تغذیه شیرخوار ندارد دندان‌ها در زمانی كه رشد داشته باشند از لثه بیرون می‌آیند هنگام رویش دندان‌ها مواد شیمیایی در بدن آزاد می‌شود كه باعث از بین رفتن و جدا شدن بعضی سلول‌ها در لثه خواهد شد و در نتیجه دندان‌ها از میان این سلول‌ها به بیرون راه می‌یابند ترتیب رویش دندان‌ها در همه كودكان یكسان نیست ولی معمولاً ابتداء دو دندان پیش تحتانی 6 ماهگی و بعد از 1-2 ماه دندان پیش فوقانی ظاهر می‌شوند.
الگوی رویش دندان‌های شیری در كودكان
نام دندان‌های شیری سن تقریبی رویش
دو دندان پیشین تحتانی
دو دندان پیشین فوقانی
دو دندان فوقانی طرفی
دو دندان پیشین تحتانی
چهار دندان آسیای اول
چهار دندان نیش
چهار دندان آسیای دوم حدود 6 ماهگی
حدود 8 ماهگی
حدود 10 ماهگی
حدود 12 ماهگی
حدود 14 ماهگی
حدود 18 ماهگی
حدود 2-3 سالگی
تمام دندان‌های شیری و دائمی قبل از تولد شروع به شكل‌گیری می‌كنند دندان‌های شیری از حدود هفته ششم جنین شروع و در هفته 16 جنین شروع به مدنی شدن می‌كنند بنابراین به مادران حامله توصیه می‌شود غذاهای حاوی كلسیم، فسفر و ویتامین D مصرف كنند. همه رویش دندان‌ها یك فرآیند تكاملی پیچیده‌ای دارند و تحت تاثیر عوامل زیادی از جهت عمودی در میان فك لثه‌ها را سوراخ و از میان استخوان بیرون می‌آید و در محیط و محل مناسب قرار می‌گیرند.مجموعه‌ای از نظریات محققان مانند فشارخون، فشار عصب مركز دندان، بلند شدن طول ریشه، تغییر شكل استخوان فك و آتروفی استخوان در جهت رویش دندان بیان شده است كه هیچكدام مورد قبول نبوده شاید مجموعه‌ای از این عوامل در رویش دندان دخالت داشته باشند.
سابقه تاریخی رویش دندان
در گذشته‌های دور پزشكان معقتد بودند دندان درآوردن باعث مرگ كودكان می‌شود و ده درصد كودكان زیر یكسال هنگام دندان درآوردن فوت می‌كردند. و برای كمك به آنها از راههای عجیبی استفاده می‌كردند باز كردن و سوزاندن لثه‌ها خون گرفتن كه عوارض زیادی برای كودكان داشت. در قرن 16 یك جراح فرانسوی روش نیش زدن به لثه‌ها را ابداع كرد و معتقد بود دندان بعلت نداشتن مسیر صحیح نمی‌تواند از لثه خارج شود. در قرن نوزدهم نیشتر زدن منسوخ شد. در قرن 19-17 در انگلستان اسباببازیهای دندانی از جنس عاج یا استخوان حیوانات بصورت پستانك برای كودكان بكار می‌رفت كه كودكان آن را به لثه‌های خود می‌مالیدند عقیده بر این بود كه استخوان‌های حیوانات نیروی جادوئی دارند این وسیله‌ها هم منسوخ شد و از اسباببازیهای نرم‌تر استفاده می‌شد. در قرن بیستم از پوره‌های مخصوص برای دندان درآوردن استفاده می‌شد ولی چون حاوی جیوه بود باعث مسمومیت می‌گردید و بتدریج حذف شد. امروزه از وسائل پلاستیكی گاهی اوقات استفاده می‌شود و در بعضی سنت‌ها مادران از تكه هویج تمیز، گوشت كبابی پخته و یا پنبه آغشته به آب لیموترش بصورت ماساژ روی لثه‌ها استفاده می‌كنند.
علائم رویش دندان‌ها
علائم معمول رویش دندان‌های شیری شامل ریزش آب دهان، گریه، بیخوابی و نخوردن غذا كه باعث تغییرات بدخلقی كودكان می‌شود كه بعلت زخم و التهاب در لثه قبل از دندان درآوردن است معمولاً 3-5 روز قبل از دندان درآوردن شروع و به محض اینكه دندان لثه را شكافت و بیرون آمد برطرف می‌شود البته بعضی كودكان نیز هیچ بداخلاقی و بیقراری نمی‌كنند. سرازیر شدن آب دهان كودك گاه ایجاد حساسیت و ایجاد بثورات قرمزرنگ در اطراف دهان صورت و چانه می‌شود بیشتر كودكان در این مرحله تمایل دارند انگشتان یا اسباببازیهای خود را گاز بگیرند اینكار باعث می‌شود فشار روی لثه‌ها كم شود گاهی اوقات تب مختصر در حدود نیم‌درجه و اسهال خفیف نیز دیده می‌شود. البته باید در نظر داشت تب بالای 38 درجه كودك باید معاینه دقیق از نظر بیماریهای عفونی، سرماخوردگی، عفونت گوش عفونت ادراری و بررسی كامل انجام شود. تب و اسهال استفراغ نیز چنانچه شدید باشد باید از نظر عفونی و كم‌آبی بررسی و درمان‌های خاص خود را انجام داد و به حساب رویش دندان‌ها نباید گذاشت.
مسواك جدید بدون خمیردندان
تیتانیوم فلزی چند قابلیتی كه در موتور جت و قاب عینك مورد استفاده قرار می‌گیرد این تیتانیوم قرار است در مسواك‌های جدید مورد استفاده قرار گیرد كه نسل آینده مسواك‌های بدون خمیردندان كه بجای آن هسته‌ای از جنس دی‌اكسید تیتانیوم وجود دارد كه باعث نوعی واكنش الكتروشیمیایی می‌شود كه در نتیجه جرم دندان‌ها از بین می‌رود یا موهای بروس مسواك از رشته‌های ظریف تیتانیوم كه تا سالها می‌ماند هر دوی این مسواك‌ها در مراحل مقدماتی بررسی و نظر دانشمندان و دندانپزشكان را جلب نموده‌اند مسواك بدون خمیردندان را ژاپنی‌ها اختراع كرده‌اند و اكنون قیمت آن در آمریكا 30 دلار است.
اقدامات لازم
قبل از هر چیز باید پذیرش رشد دندان‌ها را دانسته و برای ما‌درتوضیح داده شود كه رویش دندان‌های شیری و دائمی یك پدیده جسمی برای تكامل است و چنانچه كودكی تا یكسالگی دندان درنیاورد از نظر پایش رشد جسمی جای نگرانی نیست. تمام كودكان 20 عدد دندان‌های شیری را خواهند داشت تغذیه مادر شیرده و غذاهای تكمیلی شیرخوار بعد از 6 ماهگی شروع و محتوی لبنیات، ماست و پنیر و از یكسالگی به بعد شیر پاستوریزه كه حاوی مقدار كافی كلسیم و فسفر و ویتامین D جهت كودك تجویز و مناسب باشد.
و بدانیم در صورت بیقراری كودك چنانچه مربوط به رویش دندان‌ها باشد با انگشت تمیز روی لثه‌های ملتهب را مالش داده علت را فهمید در این زمان كودك یك وسیله كمكی حلقه پلاستیك دندانی را می‌جود و تا حدودی خارش لثه‌ها برطرف می‌شود یا یك دستمال تمیز مرطوب و سرد به‌مدت چند دقیقه روی لثه‌ها مالید این كار نیز آرام بخش و موثر است. كودكان در این سن تمایل دارند اشیاء مختلف را بطرف دهان ببرند و بخورند پس برای پیشگیری از بلعیدن، آسپیراسیون و مسمومیت مواد شیمیایی و داروئی و دانه‌ها از خوردن آنها جلوگیری و آنها را از جلوی دست كودك بردارید.
خوردن بعضی مواد مانند ماست سرد و پوره خنك میوه‌ها مناسب است. پس از رویش، دندان‌های تازه جوانه زده را می‌توان با یك دستمال یا مسواك نرم تمیز كرد بخصوص چون شیرخوار از 6 ماهگی به بعد تا 2 سالگی از قطره آهن فروس سولفات برای كم‌خونی استفاده می‌كند، جهت پیشگیری از رسوب قطره آهن روی دندان‌ها می‌توان قطره آهن را به ته حلق چكانده و عمل تمیز كردن دندان‌ها را با دستمال یا پنبه تمیز انجام داد.
معمولا قبل از 3 سالگی كه كودك نمی‌تواند آب دهان خود را خارج كند نیازی به خمیردندان نیست، جهت داشتن دندان‌های سفید در مواقع نوشیدن مواد رنگی مانند چای و نوشابه توصیه می‌شود كودكان بزرگتر از 3 سال با دهان‌شویه یا مسواك نرم آموزش داده شوند و شستشوی دهان انجام شود.
فلوراید عنصری طبیعی و معدنی در آب و خاك است و در بعضی غذاها مانند تخم‌‌مرغ، ماهی و چای وجود دارد. مینا لایه خارجی دندان از فلوراید و كلسیم تشكیل شده كه در اثر تغذیه بویژه مواد قندی در دهان لایه مینا پوسیدگی پیدا می‌كند ولی چنانچه فلوراید و كلسیم به مینا برسد دوباره‌سازی و مقاوم در برابر پوسیدگی می‌شود. فلوراید یا از طریق آب یا غذاها یا قرص وارد بدن و باعث استحكام دندان‌ها می‌شود. روش دیگر اثرگذاری فلوراید بر دندان‌ها روش موضعی بصورت ژل یا خمیر روی دندان‌ها توسط دندانپزشكان گذاشته می‌شود و به كودك توصیه می‌شود خمیر یا ژل‌ها را نبلعد. امروزه بیشتر خمیر دندان‌ها حاوی فلوراید هستند و برای كودكان از 3 سال به بالا كه می‌توانند آب دهان خود را خارج كنند، توصیه می‌شود مقدار كمی خمیردندان به اندازه یك نخود روی مسواك قرار دهید هنگام مسواك زدن روی كودك خود نظارت داشته باشید
و آموزش دهید تا خمیردندان را نخورد چون همین مقدار كم نیز در درازمدت ممكن است برای سلامت آنها خطرساز باشد. قرص فلوراید نیز نباید در دسترس كودكان باشد.
