مراقب باشيد فصل اسهال نزديك است
«سالیانه 5/2 میلیارد مورد بیماری اسهال در کودکان زیر 5 سال کشورهای در حال توسعه رخ می‌دهد.» «هر کودک در جهان به طور متوسط سالی 6/3 بار به اسهال مبتلا می‌شود.» این آمارها و آمارهای مشابه، واقعیت‌هایی هستند که برای هر خانواده ایرانی کاملاً ملموس و قابل قبول می‌باشند. در واقع خانواده‌ای را نمی‌توان یافت که چندین و چند بار به خاطر ابتلای کودکش به بیماری اسهال به پزشک مراجعه نکرده باشد. با فرا رسیدن فصل گرما، شیوع بیماری‌های اسهالی در کودکان به وضوح افزایش می‌یابد.
عامل اسهال عفونی چیست؟
ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها، علل شایع اسهال عفونی کودکان هستند. این عوامل از طریق دهان وارد دستگاه گوارش کودک شده او را مبتلا می‌سازند. اغلب این عوامل بیماریزا از طریق تماس با فرد بیمار یا مصرف آب یا غذای آلوده باعث بیماری کودکان می‌شوند.
کمبود ویتامین A و روی
تغذیه شیرخواران زیر شش ماه با شیری به جز شیر مادر
مبتلا بودن کودک به نقص ایمنی
ابتلای کودک به سرخک
مهم‌ترین عارضه بیماری‌های اسهالی کودکان کدام است؟
همان طور که از قدیم گفته‌اند: «آب مایه آبادانی است»، کم‌آبی بدن در کودکان به دنبال بیماری‌های اسهالی هم می‌تواند باعث عوارض جدی و خطرناک شود!!
علایم کم‌آبی بدن در کودکان:
تحریک پذیری، بی قراری، خواب آلودگی و گیجی
ولع زیاد به نوشیدن مایعات یا عدم توانایی به نوشیدن آنها
تندی ضربان قلب، ضعیف یا غیر قابل لمس بودن نبض‌های کودک
تندی تنفس یا نفس‌های عمیق
گودافتادگی چشم‌ها و نداشتن اشک موقع گریه
خشکی دهان و زبان
سردی اندام‌ها
چه عواملی باعث افزایش احتمال بیماری کودک به اسهال و عوارض و خطرات آن می‌شوند؟
پایین بودن سطح بهداشت در جامعه
تماس کودک با عوامل عفونی بیماری‌های اسهالی
سوء تغذیه: در کودکان دچار سوء تغذیه، خطر مرگ و میر و نیز طولانی شدن دوره بیماری‌های اسهالی بیشتر است.
علایم بیماری‌های اسهالی کودکان
هرچند اسهال، استفراغ، درد شکم و تب به عنوان علائم اصلی ابتلای کودکان به بیماری‌های اسهالی به شمار می‌روند، بسته به نوع عامل عفونی ایجاد کننده بیماری، این علایم ممکن است متغیر باشند یا سایر علائم همراه بیماری دیده شوند. اسهال خونی به دنبال ابتلای کودک به برخی میکروب‌ها ممکن است دیده شود که نشانه اهمیت بسیار است و در اولین فرصت باید کودک نزد پزشک برده شود. بی‌اشتهایی بارز، بی حالی و ضعف نیز جزء علائم شایع بیماری‌های اسهالی کودکان هستند.
کاهش حجم و دفعات ادرار کودک
به دنبال نیشگون گرفتن پوست شکم کودک، پوست به آرامی به حالت قبلی برمی‌گردد.
نکته1: سوء تغذیه و اختلال رشد، گسترش عفونت به خون، کمبود ریز مغذی‌ها (آهن و روی)، نارسایی کلیه همراه با کم‌خونی شدید (سندرم همولیتیک- اورمیک به دنبال اسهال ناشی از برخی میکروب‌ها)، استفراغ خونی ناشی از استفراغ مکرر و تشنج نیز عوارضی هستند که ممکن است به دنبال اسهال عفونی دیده شوند.
نکته 2: هر چند اسهال معمولاً به دنبال ورود عوامل بیماریزا به دستگاه گوارش کودکان اتفاق می‌افتد، اما سایر عفونت‌ها نظیر عفونت گوش میانی و عفونت‌های ادراری نیز ممکن است باعث اسهال شوند. همچنین مصرف آنتی بیوتیک‌ها (سفیکسیم، کوآموکسی کلاو و...) می‌تواند باعث اسهال گردد.
درمان
در موارد زیر ممکن است با نظر پزشک برای کودک مایعات وریدی (بستری و وصل کردن سرم) لازم باشد.
خواب‌آلودگی، کاهش حجم ادرار، گود افتادگی چشم‌ها.
سن زیر 6 ماه
سابقه ابتلای کودک به بیماری‌های مزمن (قلبی، کلیوی و ...)
سابقه نارس بودن کودک
تب بالا، اسهال خونی
استفراغ مداوم و مقاوم به درمان
در سایر موارد مایع درمانی کودک را می‌توان با محلول ORS خوراکی انجام داد.
یک بسته پودر ORS در یک لیتر (4 لیوان بزرگ) آب جوشیده سرد شده حل می‌شود و بسته به شدت کم‌آبی بدن کودک، طی 4-6 ساعت ، به ازای هر کیلوگرم وزن کودک 50تا100سی سی از محلول، کم‌کم خورانده می‌شود.
به عنوان مثال، کودک 8 کیلوگرمی با کم‌آبی متوسط بدن، باید طی 4 ساعت 400-800 سی سی محلول ORS بنوشد. همچنین پس از هر بار اسهال حجیم، به ازای هر کیلوگرم وزن کودک، 10 سی سی محلول ORS به کودک خورانده می‌شود که در مورد مثال فوق باید پس از هر بار اسهال حجیم 80 سی‌سی محلول به کودک داده شود.
نگهداری محلول ORS آماده در یخچال و خنک بودن آن باعث تحمل بهتر آن توسط کودک می‌شود. محلول آماده ORS تا 24 ساعت در یخچال قابل نگهداری است. همچنین برای آماده کردن محلول ORS، به جز آب نباید چیز دیگری به آن افزوده شود. در کودکانی که استفراغ می‌کنند ORS باید کم کم و با استفاده از قاشق چایخوری یا سرنگ هر بار 5 سی‌سی (یک قاشق غذاخوری سرخالی یا یک سرنگ 5 سی‌سی) داده شود و در صورت استفراغ، پس از 15-10 دقیقه، دوباره دادن ORS با حجم کمتر شروع شود.
نکته 3: وجود علائم زیر در کودک نشان‌دهنده کم‌آبی شدید بدن کودک است:
کودک قادر به نوشیدن مایعات نباشد
خواب‌آلودگی و گیجی
نداشتن ادرار یا کاهش شدید حجم ادرار
نداشتن اشک
گودافتادگی عمیق چشم‌ها
تغذیه کودک
در مورد كودكانی كه از شیر مادر تغذیه می‌كنند توصیه می‌شود در کنار مایع درمانی با ORS، کودک همچنان با شیرمادر تغذیه شود. در کودکانی که شیرخشک می‌خورند نیز گرچه طی دوره جبران مایعات از دست‌رفته کودک با ORS یا سرم (6-4 ساعت با نظر پزشک) ممکن است، اما بهتر است شیرخشک موقتاً قطع شود اما در کل باید تغذیه با شیرخشک ادامه یابد. گاهی شیرخشک‌های رژیمی با نظر پزشک توصیه و تجویز می‌شود. پس از دوره 6-4 ساعته جایگزینی مایعات از دست‌رفته با ORS یا سرم باید به کودک غذا داده شود. در تغذیه کودک مبتلا به اسهال توصیه می‌شود:
از دادن مواد غذایی حاوی مقدار زیادی قندهای ساده(آب میوه‌های صنعتی، آب کمپوت، نوشابه‌ها) خودداری شود زیرا باعث تشدید اسهال می‌شوند.
پرهیز از غذاهای چرب
برنج، گندم، سیب زمینی، نان، غلات، گوشت بدون چربی، ماست، میوه‌ها و سبزیجات تازه در تغذیه کودک اسهالی مفیدند. کودکانی که استفراغ و بی اشتهایی دارند باید غذا در وعده‌های بیشتر و حجم کمتر مصرف کنند. پس از بهبود مرحله حاد بیماری، افزودن روغن‌ها (روغن زیتون، کره و ...) به وعده‌های غذایی کودک تا چند هفته، باعث جبران وزن ازدست‌رفته کودک می‌شود. استفاده از لبنیات حاوی پروبیوتیک (که در فروشگاه‌ها موجودند) می‌تواند باعث کاهش مدت و شدت بیماری شود.
درمان‌های دارویی
مکمل روی (زینک سولفات): استفاده از مکمل روی باعث کاهش شدت و مدت اسهال می‌شود. این مکمل باید به مدت 14-10 روز در کودکان مبتلا به اسهال استفاده شود.
پروبیوتیک‌ها: پروبیوتیک‌ها، میکروب‌های مفید و بی ضرری هستند که باعث کاهش شدت و مدت بیماری‌های اسهالی کودکان می‌شوند. شروع مصرف این داروها در اسرع وقت (ترجیحاً در دو روز اول بیماری) توصیه می‌شود. از این دسته داروها، دو ترکیب بیوگایا و یوموگی در ایران موجودند که با نظر پزشک تجویز می‌شوند.
مصرف داروهای کاهنده حرکات روده (لوپرامید و دیفنوکسیلات) در اسهال خونی کودکان ممنوع بوده و در اسهال‌های غیر خونی کودکان نیز کمکی به درمان نمی‌کند و ممکن است حتی عارضه ایجاد کند. داروهای گیاهی مشابه (پلانتاژل و...) نیز در اسهال کودکان نقشی ندارند. مصرف داروهای ضد استفراغ نظیر متوکلوپرامید و پرومتازین نیز با توجه به عوارض عصبی‌شان در کودکان، چندان توصیه نمی‌شوند؛ اما ممکن است پزشک برای درمان استفراغ کودک از داروهای جدید ضد استفراغ که در سال‌های اخیر وارد بازار دارویی شده‌اند استفاده کند.
آنتی‌بیوتیک‌ها: در موارد خاصی از اسهال کودکان، تجویز آنتی‌بیوتیک‌ها با نظر پزشک، از مدت، شدت و عوارض بیماری می‌کاهد. مصرف نابجا یا خودسرانه آنتی بیوتیک‌ها می‌تواند باعث بروز مقاومت میکروب‌ها به آنتی بیوتیک و در نتیجه بی‌اثر شدن آن در درمان عفونت‌های میکروبی شود.
چگونه از اسهال کودکان پیشگیری کنیم؟
تغذیه انحصاری کودک با شیر مادر در شش ماه اول تولد، و ادامه آن در زمان بیماری و سلامت، علاوه بر پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های اسهالی، در طی بیماری اسهال نیز از اثرات منفی اسهال بر وضعیت تغذیه کودک کم می‌کند.
رعایت نکات بهداشتی در آماده‌سازی غذای کودک: شستن دست‌ها قبل از آماده‌سازی غذا و دادن غذا به کودک، شست‌وشوی مناسب ظروف مورد استفاده و استفاده از مواد غذایی مطمئن و بهداشتی برای تهیه غذای کودک می‌تواند از شیوع بیماری اسهال کودکان بکاهد. در طول مسافرت باید از آب و نوشابه‌های بسته‌بندی شده یا آب جوشانده استفاده شود و از مصرف یخ، سالاد و میوه پوست‌کنده آماده اجتناب و غذا به صورت داغ خورده شود. مدفوع فرد مبتلا به اسهال، منبع اصلی عوامل میکروبی ایجادکننده اسهال است، لذا دفع مناسب فاضلاب‌ها و نیز شستن منظم دست‌ها با آب و صابون در خانه بروز اسهال را کم می‌کند.
واکسیناسیون: در برخی کشورها، استفاده از واکسن روتاویروس در کودکان، باعث کاهش چشمگیر میزان ابتلا و عوارض و مرگ و میر اسهال ناشی از این ویروس شده است. این واکسن درحال حاضر در کشور ایران موجود نیست.
